Dagblaðið Vísir - DV - 21.10.1995, Blaðsíða 25

LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 1995
25
’úMWWÍfl
Með Black Line myndlampa,
40W Nicam Stereo magnara
með Surround, aðgerða-
birtingu á skjá, textavarpi með
ísl. stöfum, fullkominni
fjarstýringu, Timer, klukku á
skjá, S-VHS inngangi og
tveimur Scart-tengjum.
ALLT ÞETTA
FYRIR AÐEINS
STGR.
SIÐUMULA 2 • SIMI 568 9090

UMBOÐSMENN UM LAND ALLT
Tuttugu ár frá kvennafrídeginum 26. október 1975:
Þá lamaðist atvinnulífið
Skólahald fór úr skorðum á kvennafrídaginn og barnamergð einkenndi vinnu-
staði. Karlar máttu gæta barna sinna og svo fór líka fyrir Ólafi Ragnarssyni,
fyrrum fréttamanni Sjónvarpsins, sem hér er með sonum sínum tveimur,
Ragnari Helga og Hilmari Erni, á kvennafrídaginn.
hartnær tvær klukkustundir og all-
an tímann var jafn mikill fjöldi á
Lækjartorgi, í Bankastræti, upp að
Ingólfsstræti og Lækjargötu allt að
Amtmannsstíg. Þá var mikili fjöldi
fólks í Austurstræti að Pósthús-
stræti.
Konur héldu á kröfuspjöldum með
slagorðum eins og: Ást er sameigin-
leg barátta, Jafnrétti strax í dag, Við
erum margar, Hver er nakti maður-
inn í listinni?, Jafnrétti í stöðuveit-
ingum, Kvennafrí, hvaö svo? og svo
framvegis.
Upphafið 1970
Hugmyndin um kvennafrí má
rekja aftur til ársins 1970 en fyrsta
formlega samþykktin fyrir því að
láta daginn verða að veruleika var
gerð í janúar 1975 á ráðstefnu rauð-
sokka og verkakvenna um kjör lág-
launakvenna. í þessari samþykkt
skoruðu þær á kynsystur sínar að
taka sér frí frá störfum til að sýna
fram á mikilvægi vinnuframlags
kvenna. Skriður komst hins vegar á
málið um sumarið þegar ráðstefna
kvenna úr öllum stjórnmálaflokkum
lagði fram tillögu þess efnis að kon-
ur létu verða að því að taka sér frí
umræddan dag. í ágúst hittust svo
flutningsmenn tillagnanna og sendi
konum bréf þar sem kvenfélög og
hagsmunafélög kvenna voru beðin
að senda fulltrúa í framkvæmda-
nefnd um kvennafrí. í kjölfarið var
10 manna framkvæmdanefnd stofn-
uð. Eitt af fyrstu verkefnum hennar
var að útbúa dreifibréf í 47 þúsund
eintökum sem bar yfirskriftina
„Hvers vegna kvennafrí?“ og var það
sent um allt land.
Feður gæta barna
Eins og fyrr segir kynntust feður
kvennafrídeginum helst þannig að
börnin þurftu að koma með þeim í
vinnuna. Á stórum vinnustöðum var
barnamergðin slík að karlarnir
skiptust á að gæta þeirra. Sjónvarp-
ið, sem hóf útsendingar í lit einmitt
á kvennafrídaginn, var einn þessara
vinnustaða.
„Ég man eftir að við vorum með
samkomuhald fyrir börn starfs-
manna þennan dag þannig að þarna
voru engir nema karlar og börn. Við
skiptumst á að sinna þeim á milli
þess sem við unnum að verkefnum
dagsins,“ segir Ólafur Ragnarsson
bókaútgefandi sem var fréttamaður
Sjónvarpsins á þessum tíma.
Hann segir menn almennt hafa
tekið þessum aðgerðum kvenna mjög
vel og sýnt því skilning að þær
þyrftu að bæta stöðu sína. Sjálfur
segir Ólafur að honum hafi þótt gam-
an að því að sjá samstöðu kvenna
þennan dag en erfitt sé að mæla ár-
angur þessara aðgerða. Árangur hafi
þó náðst og óneitanlega hafi kvenna-
frídagurinn orðið til þess að konum
hafi reynst auðveldara áð hasla sér
völl á ýmsum sviðum þjóðlífsins þar
sem hlutur þeirra var minni fyrir
frídaginn.
„Markmiöið var að sýna fram á að
atvinnulífið myndi lamast við það að
konur legðu niður vinnu. í kjölfar
„Ég var á ísafirði á þessum tíma
og þetta var óskaplega gaman. Við
gerðum verkfall og það var ekki
starfhæft í bönkum, frystihúsum,
kaupfélaginu, skólum og víðar. Ég
man að maðurinn minn varð að fara
heim og ég held að hann hafi steikt
kótelettur handa bömunum í fyrsta
skipti á ævinni þennan dag og hann
var óskaplega montinn af því,“ segir
Bryndís Schram, framkvæmdastjóri
Kvikmyndasjóðs íslands, um reynslu
sina af 24. október 1975.
Á þriðjudaginn eru 20 ár frá því
tugir þúsunda kvenna á íslandi
lögðu niður vinnu í einn dag i tilefni
kvennafrídagsins á íslandi. Óhætt er
að fullyrða að nær allt atvinnulif
hafi lamast á landinu, að mínnsta
kosti þær atvinnugreinar þar sem
konur voru i meirihluta. Aukinheld-
ur máttu karlar gæta barna sinna
þennan dag því að leikskólar og nán-
ast allt skólastarf fór úr skorðum.
Kvennahátíð á ísafirði
„Við héldum kvennahátíð á ísa-
firði og vorum með leikfimi að
morgni dags fyrir allar konur í bæn-
um. Agnes Bragadóttir, sem var bú-
sett á ísafirði þá en er nú menning-
arritstjóri Morgunblaðsins, sá um
hana. Það var gífurleg þátttaka í
leikfiminni. Að deginum héldum við
svo hátíð í félagsheimilinu í Hnífsdal
og vorum þar með leikrit, dansa, fyr-
irlestra og ýmsar aðrar uppákomur.
Ég man að Þuríður Pétursdóttir var
með fyrirlestur á Mánakaffi en hún
var mjög framarlega í kvennahreyf-
ingunni. Hún var nýkomin að sunn-
an, kenndi við Menntaskólann og
kom með í farteskinu allar þær hug-
myndir sem höfðu verið að gerjast,"
segir Bryndís sem stjórnaði hátíða-
höldunum á ísafirði.
í Reykjavík var haldinn gríðarlega
fjölmennur útifundur á Lækjartorgi,
líklega sá íjöhnennasti sem haldinn
hefur verið, ef frá er talinn Land-
helgisfundurinn 1959. Haft var eftir
lögreglu í fjölmiðlum að 20 til 25 þús-
und manns, mest konur, hefðu sótt
fundinn og hlýtt á ræður og
skemmtiatriði. Dagskráin stóð í
ryndís Schram á áttunda áratugnum:
„Það er mín sannfæring að við get-
um allt sem við viljum. Ef við erum
tilbúnar að leggja út í baráttuna þá
stöðvar enginn karlmaður konu,“
segir Bryndís um kvennabaráttuna í
dag.
þessa vöknuðu konur til meðvitund-
ar um sjálfar sig og eigin mátt. Sjálf-
straust þeirra jókst og þær komust
að því að vilji er allt sem þarf,“ seg-
ir Bryndís.
Hún segir að þrátt fyrir þessa
góðu þátttöku á ísafirði hafi sér
fundist ísfirskar konur ekki hafa
skilið út á hvað kvennabaráttan
gekk. Þær hafi, líkt og margar aðrar
konur í sjávarplássum á íslandi, séð
um allt. Þær hafi kannski ekki verið
fyrirvinnur en séð um fjármál fjöl-
skyldunnar, barnauppeldi og dagleg-
an rekstur heimilisins á meðan karl-
arnir voru á sjónum. „Þær höfðu
þegar öðlast þá stöðu í samfélaginu
sem margar aðrar konur voru að
sækjast eftir.“
Hafði sína galla
Bryndís segir að þrátt fyrir alla
kosti kvennabaráttunnar hafi hún
vissulega haft sína galla. Til dæmis
hafi móðir hennar, sem var húsmóð-
ir og sjö barna móðir, fengiö það á
tilfinninguna að ævistarf hennar
hafi verið fyrirlitið og einskis metið.
„Mamma tók þetta mjög nærri sér og
spurði sig: „Hef ég þá lifað til
einskis?"!“ Þá segir Bryndís karlfyr-
irlitninguna hafa farið í taugarnar á
sér. Hún hafi viljað líta á karla og
konur sem einstaklinga og heyja bar-
áttuna á jafnréttisgrundvelli.
Aðspurð um hvort þörf sé á nýjum
leiðum í kvennabaráttunni með það
í huga að launamisrétti kynjanna
viðgengst enn svarar Bryndís því til
að þær leiöir komi af sjálfu sér. Áður
20 til 25 þúsund konur fylltu miðbæ Reykjavíkur á skipulögðum útifundi. Tug-
ir þúsunda kvenna lögðu niður vinnu og víða á landsbyggðinni var skipulögð
dagskrá eins og Bryndís Schram, sem skipulagði hátíðahöldin á Isafirði,
skýrir frá í viðtali.
fyrr hafi karlar sjálfkrafa verið fyrir-
vinnur heimilanna þótt konan hafi
unnið úti en nútíma sambúðarform
og skilnaðir geri það að verkum að
einstæðum mæðrum hafi fjölgað til
muna sem verði til þess að nauðsyn
breyti ríkjandi fyrirkomulagi. Lýs-
andi dæmi um það sé launabarátta
hinna dæmigerðu kvennastétta.
„Sök kvenna er hjá okkur sjálfum.
Það er mín sannfæring að við getum
allt sem við viljum. Ef við erum til-
búnar að leggja út í baráttuna þá
stöðvar konu enginn karlmaður,"
segir Bryndis.
Hún segist sjá fram á að konur
muni berjast einar í framtíðinni án
hjálpar karla. Með hið fyrrsagða í
huga, um ríkjandi sambúðarform, þá
muni konur óhjákvæmilega sækja
meira í störf sem gefa meira af sér.
Aðgerðir kvenna þennan dag
vöktu athygli langt út fyrir land-
steinana og fjölluðu erlendir fjöl-
miðlar ítarlega um samtakamátt
kvenna hér á landi. Óneitanlega má
fullyrða að konur vöktu athygli á
mikilvægi sínu á vinnumarkaðnum
um árangurinn verður hins vegar
lengi deilt.-pp