Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.1996, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 15. MARS 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT! 14,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Bótasvik iðjuleysingja
Langvarandi atvinnuleysi er fyrirbrigði sem menn eru
smám saman að kynnast hérlendis. Áður var gengið út
frá því að vinnufúsar hendur gætu fengið vinnu. Vandi
atvinnuleysis er margþættur. Hluti vandans er sá að
ekki eru allir hinna atvinnulausu sem kæra sig um
vinnu. Meirihluti fólks leitar sér að vinnu og finnur sárt
fyrir því takist það ekki. Ákveðinn minnihluti virðist
hins vegar hafa tamið sér lífsstíl bótaþegans og unir iðju-
leysinu. Hefur lært á kerfið eins og það er kallað.
Félagsmálaráðherra setti í fyrra á laggirnar nefnd til
þess að endurskoða lög um Atvinnuleysistryggingasjóð
og vinnumiðlanir. í nefndinni sitja fulltrúar vinnumark-
aðar, sveitarfélaga og ríkis. Hjálmar Árnason alþingis-
maður, formaður nefndarinnar, telur sýnt að tillögur
nefndarinnar til ráðherra endi í tveimur frumvörpum
sem lögð verði fyrir og afgreidd fyrir þinglok í vor. Það
mikilvægasta í tillögunum er hvatning til hins atvinnu-
lausa að leita sér að vinnu. Núverandi kerfi atvinnuleys-
isbóta hefur réttilega verið gagnrýnt fyrir það að það letji
fólk til vinnu. Menn hafi það í sumum tilfellum betra á
bótum en í vinnu.
Tillögur nefndarinnar gera ráð fyrir sjálfstæðri stofn-
un á vegum ríkisins um vinnumiðlun. Undir hana heyri
síðan svæðismiðlanir dreifðar um landið en þó allar sam-
tengdar þannig að landið verði eitt atvinnusvæði. í
nefndartillögunum er gert ráð fyrir því að hinn atvinnu-
lausi leiti sér raunverulega að vinnu og með því verði
fylgst. Honum beri að gera áætlun um vinnuleit sína.
Aðhald í þessum efnum er ákaflega mikilvægt. Menn
eiga ekki að geta gerst áskrifendur að atvinnuleysisbót-
um langtímum saman og gera ekkert í sínum málum. Sú
staða er afleit fyrir einstaklinginn og ólíðandi fyrir sam-
félagið. Atvinnuleysisbætur eiga að vera fyrir þá sem eru
atvinnulausir og eru sannanlega að leita sér að vinnu.
Margir sem þiggja atvinnuleysisbætur eru óvinnufær-
ir af ýmsum ástæðum en ekki atvinnulausir í hefðbundn-
um skilningi. Til er bótakerfi fyrir þá aðila og þeir eiga
þá að fá bætur kerfisins eftir þeim brautum. Um leið er
nauðsynlegt að halda uppi réttri skráningu atvinnu-
lausra. Þar á ekki að skrá þá sem ekki geta unnið. For-
seti Alþýðusambands Vestfjarða og stjórnarformaður At-
vinnuleysistryggingasjóðs segir í blaðinu í dag að gríðar-
leg misnotkun sé í núverandi kerfi. Umræða hafi hins
vegar ekki fengist um málið enda sé það of viðkvæmt
pólitískt til þess. Hann segir misnotkunina á kerfinu
bitna á þeim sem eru raunverulega atvinnulausir.
' Verkalýðsforinginn bendir á að hluti fólks sé heima á
atvinnuleysisbótum vegna of lágra launa. Ýmis útgjöld
fylgja því að fara til vinnu, til dæmis ferðakostnaður og
bamagæsla. Komast má hjá þessum útgjöldum með at-
vinnuleysisskráningu. Lægstu laun þurfa að hækka en
fullkomlega óeðlilegt er að bætur geti farið upp fyrir þau.
Síðast en ekki síst ber að nefna svokallaða svarta
vinnu þeirra sem hafa skráð sig atvinnulausa. Svört
vinna er mikið vandamál þar sem svikið er undan skatti
og samfélagið verður af réttmætum tekjum. Margir sem
fá atvinnuleysisbætur stunda vinnu án þess að gefa hana
upp. Þeir svindla bæði á skatta- og bótakerfmu.
Tillögur nefndar félagsmálaráðherra eru um margt at-
hyglisverðar og fróðlegt verður að fylgjast með væntan-
legum frumvörpum. Umræða um atvinnuleysiskerfið er
þörf og löngu tímabær. Það er óþolandi að hópur svikai’a
misnoti nauðsynlegt öryggiskerfi þeirra sem eru að leita
sér að vinnu.
Jónas Haraldsson
Fara þarf í saumana á greiöslu-
mati Húsnæðisstofnunar ríkisins.
í reglunum er ósamræmi og sum-
ar hugmyndir stofnunarinnar
orka tvímælis, til dæmis að lág-
launafólk geti varið jafn stórum
hluta launa sinna til húsnæðis-
kaupa og stórefnamenn.
í félagslega kerfinu er greiðslu-
geta miðuð við 33% af tekjum en
18% í húsbréfakerfinu. Greiðslu-
mat húsbréfakerfisins er nú
strangara en í upphafí. Fólk var
fyrir fáum árum fullvissað um að
það réði við húsnæðislán sem nú
eru talin því ofviða.
Þrátt fyrir greiðslumat
Almennt er á Vesturlöndum við
lánveitingar til húsnæðiskaupa
miðað við að greiðslubyrði sé ekki
hærri en 25% af launatekjum.
Þessi regla byggir á reynslu af
óverðtryggðum húsnæðislánum.
Menn telja einnig að fjölskyldur
með lágar tekjur eigi erfitt með að
leggja svo stóran hluta launa
sinna í húsnæði en fólk með háar
tekjur geti varið hærri hluta til
húsnæðisgreiðslna.
VERD-T HVGGT
H0SBREF
KiWHNGAKSIOOS HIKISNS
Byggingarsjóðttr rfkisins, kt. 460169-2400, Reykjaiik.
iýsir hér með yfir þvi, að hann skttidar
nafn
kcnnnalii
hdmilisfang
Húshrtfþeua ergefið úí með hdmilrf ílögum nr. 76/1909 um bre vtingu
ú ÍOj>itm um Hústui’ðisstoftum rikisins itr. 06!Í9SS.sbr. tögttr. /09//90S.
Byggingarsjódur r/kisins greiðir verðbtrmr afbréfi þessu
skr. breytingutn ú lúnskjarav/siúilu frú útgúfuiegi bréfsins
tilgjaUldaga og ve.xti fyrir santa t/mabi/
Unt entlurgreiðslu við imtlaitsn eða úti/rútt, svo og verð/rvggingu.
va.uakjör og ötmur kjör og ski/ma/a fer samkvtemt reglugerð
Nú er miðað við að greiðslubyrðin fari ekki upp fyrir 18% af launum.
Sennilega á enn eftir að þrengja mörkin, segir m.a. í greininni.
Endurmat á
greiðslumati
Þegar reglur voru settar um
greiðslumat hér á landi var í
reglugerð heimilað að miða
greiðslubyrði við allt að 30% af
launum. Talsmenn húsbréfakerfis-
ins fullyrtu þegar kerfið var kynnt
að greiðsluerfiðleikar myndu
hverfa með tilkomu þess, einmitt
vegna greiðslumatsins. Frá upp-
hafi hefur fólk engu að síður
stöðugt lent í greiðsluerfiðleikum.
Matið var í byrjun eingöngu fram-
kvæmt af Húsnæðisstofnun rikis-
ins og hefur síðan þurft að fylgja
reglum sem hún gefur út.
Fjölskyldur fengu með greiöslu-
matinu vottorð um hversu dýrar
eignir þeim væri óhætt að kaupa.
Fljótlega komu fram efasemdir um
ágæti greiðslumatsins. Það þótti
takmarka kaupgetu ákveðinna
hópa en ofmeta kaupgetu annarra.
Margir sem fylgt höfðu hinni opin-
beru ráðgjöf lentu í greiðsluvanda.
í kjölfarið hefur fjárhæð lána
verið lækkuð og er nú miðað við
að greiðslubyrðin fari ekki upp
fyrir 18% af launum. SennUega á
enn eftir að þrengja mörkin.
Helsta gagnrýnin á greiðslumatið
er að lán húsbréfakerfisins séu
þannig að ekki verði komið við
skynsamlegu greiðslumati.
Greiðslubyrði húsbréfalána þyng-
ist í áratugi og útilokað er að sjá
aðstæður fyrir svo langt fram í
tímann.
33% eða 18%?
Núverandi viðmiðun greiðslu-
matsins, 18%, byggist á reynslu
húsbréfakerfisins. Mörkin hafa
Verið lækkuð frá því sem var í
upphafi. Ef viðmiðunin er rétt í
dag hljóta eldri mörkin að hafa
var séð fyrir strax í upphafi. Und-
irritaður skrifaði tU dæmis oft um
greiðslumatið hér í blaðinu 1989
og 1990. í júní 1990 varaði hann al-
varlega við því að kaupgeta fiöl-
skyldna sem stækkuðu við sig
væri hættulega ofmetin. Margir
geta nú af eigin reynslu staðfest að
það var rétt. Þá er verulegt ósam-
ræmi i reglum Húsnæðisstofnunar
um greiðslumat. í félagslega kerf-
inu er greiðslugetan miðuð við
33% af tekjum. Það samræmist iUa
18% viðmiðun húsbréfakerfisins.
Um heim allan er talið aö há-
tekjumenn geti varið hærra hlut-
falli af tekjum sínum tU húsnæðis-
greiðslna en almennir launamenn.
Flestum finnst þetta liggja í aug-
um uppi en Húsnæðisstofnun er
annarrar skoðunar. Einn yfir-
manna hennar ritaði nýlega:
„Ekkert mælir með því að
Kjallarinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
„Talsmenn húsbréfakerfisins fullyrtu þeg-
ar kerfið var kynnt að greiðsluerfiðleikar
myndu hverfa með tilkomu þess, einmitt
vegna greiðslumatsins. Frá upphafi hefur
fólk engu að síður stöðugt lent í greiðslu-
erfiðleikum.“
verið of há. Hærri mörkin lágu tU
grundvaUar ráðgjöf sein veitt var
þúsundum fiölskyldna.
Hópar fólks hafa um árabil á
grundveUi greiðslumatsins verið
fullvissaðir um að þeir réðu við
lán sem nú eru talin þeim ofviða.
Með því hefur húsbréfakerfið ýtt
undir greiðsluerfiðleika. Hættan
greiðslugeta sem hlutfaU af laun-
um ætti að hækka með hækkandi
launum.“ Hálaunamenn geta sam-
kvæmt þessari kenningu ekki var-
ið hærra hlutfaUi launa sinna til
húsnæðiskaupa en þeir sem rétt
hafa til hnífs og skeiðar!
Stefán Ingólfsson
Skoðanir annarra
Sameiginlegt
ægivald í bankamálum
„Sameinaður Búnaðarbanki og Landsbanki yrði
þvUíkt ægivald í íslensku fiármálalífi að ekki væri
, hægt að sætta sig við slíkt. Það væri hvorki hægt að
sætta sig við að slíkur banki yrði í eigu ríkisins né
að hann yrði á síðari stigum seldur einkaaðilum.
Aðrar og beri leiðir eru færar til að auka hag-
kvæmni í íslensku fiármálalífi."
Úr forystugein Viðskiptablaðsins 13. mars.
Hlutleysi dómara
„Engin ástæða er til þess að dómarar gegni stjórn-
sýslustörfum þannig að hlutleysi þeirra sé dregið í
efa. Þurfi á lögfróðum mönnum að halda til nefndar-
starfa á vegum ríkisins, eða með sérfræðiþekkingu á
einhverju sviði laga og réttar, er ákaflega einfalt að
fá tU þess virta og hæfa lögfræðinga utan dómskerf-
isins eða kennara við lagadeUd háskólans. Stjóm-
völdum ber að fylgja fast fram meginmarkmiði rétt-
arfarsbótanna, sem enn eru að festa rætur, og trygg-
ir almenningi réttaröryggi, sem lengi hefur verið
beðið eftir.“
Úr forystugrein Mbl. 13. mars.
Kjaraviðræður á döfinni?
„Ríkisstjórn íhalds og framsóknar hefur tvo val-
kosti. í fyrsta lagi að opna á kjaraviðræður við opin-
bera starfsmenn og ræða með beinum hætti hvernig
mæta eigi skerðingu lífeyrisréttinda opinberra
starfsmanna með hækkun kaups eða öðrum kjara-
bótum. Hin leiðin er sú að helmingaskiptastjómin
viðurkenni staðreyndir, gangist við þessu frum-
hlaupi, og setji umrætt frumvarp niður í skúffu. . . .
Síðarnefnda leiðin er sú eina rétta. Ríkisstjórnin á
að hætta vð þetta feigðarflan."
Guðmundur Árni Stefánsson
í Alþbl. 14. mars.