Dagblaðið Vísir - DV - 11.06.1996, Blaðsíða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELIAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://viww.skyrr.is/dv/
Ritstjóm: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Kortlagning lífskjara
Danir hafa aö meðaltali 97% hærra tímakaup en ís-
lendingar, samkvæmt skýrslu Þjóðhagsstofnunar. Með
því að vinna 50 tíma á viku í stað 39 og með því að hafa
fleiri fyrirvinnur í hverri fjölskyldu, minnka íslendingar
mxminn í 39% hærri fjölskyldutekjur í Danmörku.
Þegar búið er að taka tillit til hærri skatta í Dan-
mörku, eru ráðstöfunartekjur orðnar 15% hærri í Dan-
mörku en hér á landi. Þannig gefur Þjóðhagsstofnun kost
á þrenns konar tölum um kjaramun Dana og íslendinga,
97%, 39% og 15%, allt eftir því, hvemig á málið er litið.
Fólk lítur misjöfnun augum á lengd vinnutíma. Ef við
gefum okkur, að styttri vinnutími og lengri frítími séu
almenningi meira virði en langur vinnutími, en jafngildi
þó ekki að fullu betri lífskjörum, má til dæmis meta
styttri vinnutíma Dana að hálfu til betri lífskjara.
Fólk lítur líka misjöfnun augum á skatta og samneyzlu
á vegum opinberra aðila. Ef við gefum okkur, að félags-
leg þjónusta sé betri en engin, en nýtist þó ekki að fúUu
í betri lífskjörum, er heldur ekki fráleitt að meta meiri
samneyzlu í Danmörku að hálfu til betri lífskjara.
Með slíkum slumpareikningi má gizka á, að kjaramun-
ur Dana og íslendinga sé mitt á milli 97% og 15%, það er
að segja 56%. Þetta er gífurlegur munur og hefur á und-
anfórnum árum freistað margra til að koma sér fyrir í
Danmörku og öðrrnn löndum, sem hafa svipuð lífskjör.
Auðvitað lítur kjaramismunur Danmerkur og íslands
stærst út í augum þeirra, sem mesta áherzlu leggja á
stuttan vinnutíma og mikla opinbera velferð, en minnst
í augum hinna, sem sætta sig vel við langan vinnudag og
minni velferð af hálfu hins opinbera.
Það verður að vera keppikefli okkar að reyna að brúa
þennan mun milli okkar og nánasta umhverfis okkar til
þess að tryggja betur framtíð sjálfstæðs þjóðfélags á ís-
landi. Slíkt er þó ekki hægt að gera með pennastriki, því
að mikill munur er á framleiðni okkar og Dana.
Hlutur launa í landsframleiðslu er 63% hér á landi, ná-
kvæmlega eins og í Danmörku og örlitlu hærri en með-
altalið á Vesturlöndum, sem er 61%. Ekki er því hægt að
segja, að óeðlilega mikill hluti verðmætasköpimar á ís-
landi renni til annars en launagreiðslna.
Lágu launin á íslandi endurspegla því lága framleiðni
á íslandi. Þessi lága framleiðni stafar ekki af leti íslend-
inga til vinnu, heldur af ýmsum aðstæðum, sem teljast
mega séríslenzkar. Við leggjum til dæmis of mikla
áherzlu á atvinnuvegi, sem gefa lítið af sér.
Við höfum til dæmis allt of margt starfsfólk í landbún-
aði og raunar hlutfallslega miklu fleira en er í löndum,
sem búa við betri skilyrði til landbúnaðar. í þessa stór-
felldu landbúnaðarhugsjón okkar fómum við á bilinu frá
tíu til tuttugu milljörðum króna á ári hverju.
í öðm lagi er fámenni á íslandi slíkt, að víða í atvinnu-
lífinu hefur myndazt fáokun og einokun. Við slíkar að-
stæður dregur skortur á samkeppni úr rekstrarhag-
kvæmni fyrirtækja og stuðlar að lakari lífskjörum á ís-
landi en er í löndum, þar sem samkeppni er meiri.
Þriðja ástæðan fyrir lágri framleiðni á vinnustund er
hin sérízlenzka yfirvinnuhefð. Hún er eins konar víta-
hringur, sem erfitt er að losna úr. Einstök dæmi benda
til, að dagsafköst minnki ekki, þótt yfrrvinna sé lögð nið-
ur. Dagsafköst séu lítt eða ekki háð lengd vinnutíma.
Þetta eru þrjú atriði af ýmsum, sem valda lágri fram-
leiðni og lélegum kjörum okkar. Engin öfl í landinu
sinna enn þvi pólitíska verkefni að lagfæra slík atriði.
Jónas Kristjánsson
„Þegar við blasir að starfsfólki verði fækkað er kominn tími til að allir sem málið er skyit grípi þegar í stað til
kröftugra aðgerða ...“ segir Jón m.a. í greininni. - Frá fundi um atvinnuleysi.
Otti sem lamar
Við upphaf þeirrar kreppu í at-
vinnumálum sem nú virðist í dá-
lítilli rénun sögðu sumir að íslend-
ingum væri hollt að lenda í
hremmingum sem myndu hreinsa
til í atvinnulífinu. Illa rekin fyrir-
tæki færu á hausinn og einstak-
lingar drægju úr óþarfri eyðslu.
Enn fremur að fólk sem byggi í
vemduðu umhverfi stórfyrirtækja
eða ríkisstofnana og væri í hættu
með vinnu sína eða missti hana
gripi til viðeigandi úrræða og
lærði þannig að bjarga sér. Að
baki síðast töldu ummælunum er
hin gamalkunna speki að neyðin
kenni naktri konu að spinna.
í fljótu bragði virðist röksemda-
færsla af þessu tagi góð og gild.
Fátt virðist augljósara en að þeir
sem eiga erfiðleika í vændum
reyni sitt besta til að búa sig und-
ir þá, læri um leið og efli sjálfs-
bjargargetu sína. Enginn vafi er á
því að fjöldi einstaklinga og fyrir-
tækja hefur lifaö af þrengingarn-
ar, lært af þeim og eflst í erfiðleik-
urium. Og ljóst virðist að flestir
eru nú gætnari í fjármálum en
áður var.
Hvað gerist í raun?
Þegar á hinn bóginn er á það lit-
ið hvað gerist í raun hjá einstök-
um fyrirtækjum og einstaklingum
þá blasir víða allt önnur mynd við.
Aðsteðjandi hætta á atvinnumissi
virkar þannig í mjög mörgum til-
vikum nákvæmlega þveröfugt við
það sem fyrr greindi. Fjölmargir
einstaklingar, sem eiga slíkt yfir
höfði sér, fyllast lamandi ótta og
gera því alls ekkert til að búa sig
undir það sem í vændum kann að
vera. Þeir virðast ekki eygja nein
úrræði. Viðbúnaður þeirra er eng-
inn. Þess í stað bíður hver um sig
í þögulum ótta eftir óvissri fram-
tíð og vonast eftir því að verða
einn af þeim sem sleppa ,við at-
vinnumissi. Oft eru slíkar vænt-
ingar óraunsæjar með öllu.
Hér er á feröinni mjög alvarlegt
vandamál sem sennilega er miklu
útbreiddara en menn gera sér
grein fyrir. Þegar við blasir að
starfsfólki veröi fækkað er kom-
Kjallarinn
Jón Erlendsson
yfirverkfræðingur Upplýsinga-
þjónustu Háskólans
inn tími til að allir sem málið er
skylt grípi þegar í stað til kröft-
ugra aðgerða til að tryggja hags-
muni þeirra sem munu veröa fyr-
ir barðinu á uppsögnum. Þetta
verkefni verða bæði vinnuveitend-
ur sem og launþegar að axla í sam-
einingu. Eðlilegt er einnig að opin-
berir aðilar aðstoði við verkið
enda bera þeir kostnað af atvinnu-
leysinu þegar upp er staðið. Það er
því þeirra hagur sem annarra að
reyna að koma í veg fyrir aukn-
ingu þess.
Innlent dæmi
Fyrir nokkru hitti ég nokkra
starfsmenn fyrirtækis þar sem
uppsagnir virðast óumflýjanlegar
á komandi árum. Þegar ég spurði
um það hvað verið væri að gera til
að undirbúa þessar breytingar
varð fátt um uppbyggileg svör.
Nánast aUir sem tjáðu sig sögðust
bíða aðgerðalausir í þöglum ótta.
Enginn vissi heldur af neinum
viðbúnaði hjá stjórnendum við-
komandi fyrirtækis. Aðgerðaleys-
ið var sem sé nánast algert þótt
það virtist aðeins tímaspursmál
hvenær verulegur fjöldi fólks á
þessum vinnustað missti vinnuna.
Óverjandi aðgerðaleysi
Eftir allveruleg kynni af at-
vinnumálum á undanfornum
árum er það tilfinning mín og nán-
ast vissa að það ástand sem hér er
lýst sé meginreglan sem gildir um
viðbrögð fólks og stjómenda við
aðsteðjandi atvinnuleysi. Sé þetta
rétt þá er um að ræða ótrúlega
brotalöm í þjóðfélaginu. Hug-
myndin um hina dugmikiu og úr-
ræðagóðu íslendinga, sem víða er
haldið á lofti í fjölmiðlum, er því
sennUega að verulegu leyti var-
hugaverð glansmynd. Hún getur
haft þau skaðlegu áhrif á ráða-
menn að þegar þörf er á virkri for-
ystu og hvatningu haldi þeir að
sér höndunum fuUvissir um að
kreppan sé hið besta meðal sem
herði aUan þorra fólks og auki
sjálfsbjargargetu þess. Nær sanni
er að margir bíða stórtjón þegar
þeir lenda óviðbúnir í áföUum sem
þeir hafa hvorki þekkingu né getu
tU að sigrast á. Sá hluti þessa tjóns
sem rekja má tU fyrirhyggjuleysis,
sofandaháttar og þekkingarskorts
er óafsakanlegur með öUu. Hér er
ærið tUefni til verulegra úrbóta.
Þrátt fyrir furðulegan sofándahátt
í þessu efni eru íslendingar dug-
miklir og duglegir. Aögerðaleysið
er því óafsakanlegt.
Jón Erlendsson
„Þess í stað bíður hver um sig í þögulum
ótta eftir óvissri framtíð og vonast eftir
því að verða einn af þeim sem sleppa við
atvinnumissi. Oft eru slíkar væntingar
óraunsæjar með öllu.“
Skoðanir annarra
Hagsældin mikil á Islandi
„Það er einkar lærdómsríkt að fara gangandi um
mörg hverfi borga og bæja á íslandi. Þar standa
reisulegar viUur í röðum, með tvöfaldan bUskúr í
það minnsta, litfagra og skipulagða blómagarða þar
sem útisundlaugin eða heiti potturinn er í öndvegi.
Hagsældin er mikU, enda ljóst að hér hafa menn far-
ið vel með þau naumu laun sem þeir hafa. Við bU-
skúrana standa jeppi hins starfsglaða fjölskyldufóð-
ur, frúarbíUinn og svo ef tU vUl bUl sem börnin fá að
skjattast á. Eitthvað önnur sjón en í Danmörku."
Jón Birgir Pétursson í Tímanum 8. júní
Þingmenn hlýddu
flestallir
„Þingið er enn aUt of veikt andspænis ríkisstjóm-
inni. Ríkisstjórnin ákvað að keyra mál í gegnum
þingið. Hún skeytti hvorki um skömm né heiður eft-
ir að málin voru komin af stað í þinginu. Þingmenn
hennar hlupu tU og hlýddu flestaUir. Ráðuneytin -
ekki þingmennimir - bjuggu tU breytingatiUögur tU
að sníða af verstu agnúana. Málin voru keyrð áfram
í dagskránni eftir að þau höfðu verið tekin út úr
nefndunum með iUu.“
Svavar Gestsson í Mbl. 8. júní
Óbyggðir og öræfi mesta
auðlindin
„í hvert sinn, sem nýjar framkvæmdir eru fyrir-
hugaðar á hálendi íslands er ástæða til að fara var-
lega. Óbyggðir og öræfi eru einhver mesta auðlind
þessarar þjóðar. Þær framkvæmdir, sem ráðizt er í
á þessu svæði verða ekki aftur teknar. Þess vegna
verður að kanna rækUega, hvort þörf sé á slíkum
framkvæmdum, hvort hægt sé að ná sama markmiði
með öðrum hætti, hvaða verðmætum sé fórnað með
framkvæmdunum o.s.frv.“
Úr forystugrein Mbl. 9. júní.