Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1996, Page 22

LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1996 B B~\7'
22 Qjtítal
fT w
Böðvar Guðmundsson hefur skrifað mikla sögu um íslenska vesturfara:
Fólkið sem flúði
- og saknaði
Gamlir Vestur-íslendingar viö bjálkahús á Nýja-íslandi. Myndin er tekin úr
bók Helga Skúla Kjartanssonar, Vesturfarar (Námsgagnastofnun 1995).
Þetta eru svo miklar vegalengdir,
hálfur heimurinn!“
Fiðlan er ekki til
- Hversu nálægar eru söguhetjur
þínu eigin fólki?
„Bæði nálægar og fjarlægar; eina
persónu lætur maður upplifa ævi
tveggja, kannski þriggja. Ólafur fíól-
ín er að hluta til langafi minn sem
var kallaður Jón söngur. En þó að
hann væri handlaginn og mús-
íkalskur átti hann enga fiðlu. Jör-
undur hundadagakonungur kom
með fiðlu til landsins en ég veit ekki
hvað varð um hana. Hins vegar
voru góðir fiðluleikarar meðal Vest-
ur-íslendinga.“
betur tii skila með þessum sögu-
manni en einfaldlega með beinni
frásögn?
„Ég held þaö. Líka kann aö spila
inn í að ég er sjálfur búsettur er-
lendis þannig að það voru hæg
heimatökin fyrir mig að fara inn í
þennan sögumann, finna fyrir þess-
um söknuöi, reyna að halda tengsl-
um við þetta fjarlæga land.“
- Hvað er þér efst í huga um vestur-
ferðir íslendinga? Voru hörmung-
amar vestra verri en eymdin héma
heima?
„Vestur-íslendingamir margir
spjöraðu sig mjög vel og fengu lífs-
kjör fyrir sig og sín böm margfalt
betri en þau hefðu fengið sem ann-
arra hjú hér heima. En ísland hefúr
- Það er ægilega freistandi að
spyrja um fyrirmyndir að persón-
um. Til dæmis Móses Taylor ...
„Já, hann á sér fyrirmynd. Sá hét
að vísu ekki Móses heldur bara
John og var Taylor, en Vestur-ís-
lendingar kölluðu hann Móses.
Minn Móses er samansettur úr syni
Dillons lávarðar og John Taylor.“
- En sirkusinn sem Jens Duffrín
vinnur við í seinni bókinni?
„Hann á sér líka ákveðna fyrir-
mynd. Það vora kannski ekki eins
margir íslendingar í honum og era
hjá mér en íslendingar vora hafðir
þar til sýnis. Kona, mjög smávaxin,
gaf sig út fyrir að vera sýnishom af
þessum kynþætti og íslendingum
leist ekki vel á það og skrifúðu um
þetta í blöð og bréfúm heim. Þetta
skrípi var ekkert líkt þessum klof-
langa, ljóshærða og herðabreiða
kynstofni! Hún var miklu líkari
eskimóum, sögðu þeir, og íslending-
ar vora ekki eskimóar!"
Rammasaga
- Þú velur sögunni ramma, lætur
söngvara í samtíma okkar rifja
hana upp eftir bréfúm. Af hveiju
gerirðu það?
„Mig langaði til að koma að þess-
um aðskilnaði sem bréfin áttu að
brúa á vissan hátt. Þessi söknuður,
þessi tragíski tónn bréfanna hefur
mér fundist afskaplega heillandi
viðfangsefni því að þama klofnuðu
systkinahópar, helmingurinn fór,
helmingurinn var eftir heima, og
skrifúðust á alla sína ævi en sáust
aldrei framar. Svo dofnar samband-
ið smátt og smátt en þessi sterka
vitund um skyldleika lifir jafnvel
fleiri kynslóðir."
- Fannst þér þú koma þeirri vitund
Böðvar Guðmundsson lýkur í ár
tveggja binda stórvirki sínu um ís-
lenska vesturfara og afkomendur
þeirra. Híbýli vindanna heitir fyrra
bindið sem kom út í fyrra; Lífsins
tré heitir hið síöara sem kom út fyr-
ir fáeinum vikum.
Sagan berst víða um Kanada og
Bandaríkin, auk íslands, og persón-
ur hennar era margar og fjölskrúð-
ugar. En þessi mikla saga hefur líka
vakið athygli fyrir vandaða rann-
sóknarvinnu og ég spurði Böðvar
fyrst: Að hve miklu leyti hefurðu
kannað sögusviðið sjálfur og hvaða
heimildir notaðirðu helst?
Ameríkubráfin
„Árið 1990 var ég kennari á sum-
amámskeiði við háskólann í Victor-
ia í British Columbia," segir Böðv-
ar, „þar er íslenskur kennslustyrk-
ur sem mér var úthlutað; eftir þá
dvöl vaknaði áhugi minn á þessu
efni og fljótlega upp úr því byrjaði
ég að vinna við heimildasöfnun.
Fyrst og fremst hef ég lesið öll
Ameríkubréf sem ég hef komist yfir,
til dæmis bréfin sem vora í minni
fjölskyldu, því langafi minn og lang-
amma fluttu vestur og skrifúðust á
viö afa minn og systkini hans. Svo
skrifaðist nýja kynslóðin vestra á
við nýja kynslóð hér heima, alveg
þangað til tungumálið hvarf, þannig
að þetta er mikill bunki. Einnig
safnaði ég talsverðu af bréfum frá
öðra fólki, aðallega í Borgarfirði, og
nokkur prentuð Ameríkubréf era
til. Svo las ég mikiö af erlendum
Ameríkubréfum, þýskum, norskum,
dönskum, og allar bækur sem ég hef
náð í um efnið.
Saga íslendinga i Vesturheimi er
til, mikið verk í 6 bindum. Þar er
gífurlega mikill fróðleikur saman
dreginn. Svo var Almanak Ólafs
Þorgeirssons gefið út frá því fyrir
aldamót og fram um 1940. Það flutti
á hverju ári skýrslur, eftirmæli og
aðrar fróðleiksgreinar um Vestur-
íslendinga. Margir þeirra hafa skrif-
að bækur, ævisögur bæði á ensku
og íslensku, og skáldverk. Svo vora
blöðin líka heimildir, og tímarit,
Heimskringla, Lögberg, Framfari og
hvað þau hétu öll.
Böövar Guömundsson: Vildi rétta
þess hlut. DV-mynd BG
Loks hef ég farið sjálfur um
Kanada, Manitoha, Saskatchewan,
aðeins komið í Hudson Bay, verið í
íslendingabyggðum á Kyrrahafs-
ströndinni og komið við í íslend-
ingabyggðum í Minnesota og
Wisconsin. En Klondyke-svæðiö,
sem tilheyrir bæði Kanada og
Alaska, hef ég aöeins séð úr lofti.
STYRKIR UR MALRÆKTARSJÓÐI
Auglýst er eftir umsóknum um styrki úr Málmræktarsjóöi.
Sjóðurinn var stofnaður árið 1991. Samkvæmt skipulagsskrá er
tilgangur hans;
a) aö styrkja fjárhagslega nýyrða- og íðorðastaf í landinu,
b) að styrkja fjárhagslega starf orðanefnda sem vinna að
þýöingum á tæknimáli eða sérhæföu máli,
c) að styrkja fjárhagslega útgáfu handbóka og leiðbeininga
um málnotkun,
d) að styrkja fjárhagslega útgáfu kennsluefnis í íslensku,
e) að styrkja fjárhagslega útgáfu orðabóka,
f) að veita einstaklingum, samtökum og stofnunum
viðurkenningu fyrir málvöndun og málrækt,
g) að styrkja meö fjárframlögum hvers konar framtak sem
verða má til þess að markmiðum Málræktarsjóðs verði náð.
Umsóknareyöublöð fást í íslenskri málstöð, Aragötu 9,101
Reykjavík (sími 552 8530), og skal umsóknum skilað þangað
fyrir 1. febrúar 1997.
MÁLRÆKTARSJÓÐ UR
líka þróast, kjör breyttust hér og af-
komendur þeirra sem heima sátu
hafa líka fengið önnur lífskjör.
Þannig að það er erfitt að segja
hvemig hefði farið fyrir þessu fólki
ef það hefði ekki farið burt.
En draumurinn um Nýja-ísland
sem sjálfstætt fylki, eingöngu byggt
af íslendingum, rættist ekki. Þeir
vildu nefnilega helst ekki hafa ann-
arra þjóöa fólk og var ekkert vel við
það þegar Nýja-ísland varð hluti af
Manitoba og hver sem var gat flust
þangað.
Þeir sem spjöraðu sig langbest
voru ekki þeir sem gerðust bændur
heldur þeir sem settust að í borgum.
íslendingar í Winnipeg vora póli-
tísk staðreynd í fylkinu. Borgin
stækkaði ört og íslendingar voru
margir duglegir smiðir og höfðu
nóg að gera og meöal afkomenda
þeirra vora ráðherrar, bankastjórar
- menn með auð og völd.“
- Þetta ötula dugnaðarfólk hefur
kannski ekki verið svo pínt af heim-
þrá, eða hvað?
„Kannski ekki. Og þó hef ég gott
dæmi um annað frá konu sem flutt-
ist vestur í óþökk foreldra sinna.
Hún giftist manni sem þau vildu
ekki að hún gengi að eiga. Hún
missti hann svo seinna og giftist
öðrum manni, og hún var mjög vel
stæð undir lokin, átti efnileg böm
sem fóru í háskólanám og stóðu sig
vel. Þetta var greind kona og gífur-
lega góður bréfritari og hennar síð-
ustu bréf til bróður síns heima, þau
era alveg átakanleg. Eins og bams-
grátur. Þá var hún búin að búa í
tæp sextíu ár í Kanada. Sundurslit-
in af heimþrá."
Vildi rátta þess hlut
- Hvers vegna varðst þú til að skrifa
þessa sögu sem hefúr verið svo
lengi ósögð? Hvaða erindi finnst þér
hún eiga nú á tímum?
„Ég hef enga stóra missjón í
huga, og þó. Mér finnst ég hafa alist
upp við neikvæðan tón út í Vestur-
íslendinga. Aö mati margra var
þetta fólkið sem sveik þegar á
reyndi, flúði frá vandamálunum.
Svo talar það skrýtna íslensku, og
þar af leiðandi er ekkert að marka
það sem'það segir! Að einhverju
leyti vildi ég rétta þess hlut.
Sex ár hefur þetta tekið mig eða
því sem næst. Það er léttir að vera
búinn en líka svolítið tómarúm."
- Hvað liggur fýrir næst?
„Mig langar virkilega til að gefa
út safii íslenskra Ameríkubréfa. All-
ar siðmenntaöar þjóðir hverra böm
fluttu til Vesturheims hafa gefið út
slík söfn, þetta era hinar merkustu
heimildir bæði um Kanada og
heimalandið, og sagan mín kemur
ekki í staðinn fyrir þau. Ég þyrfti að
fá framfærslustyrk í svona fimm
mánuði til að rannsaka allt sem til
er á söfnum hér víðs vegar um land
og reyna að safna hjá einstakling-
um. Mér hefur dottið í hug að fara
sömu leið og Jón Ámason á sínum
tima og skrifa prestum vítt og breitt
um landið og biðja þá að huga að
gömlum Ameríkubréfum fyrir mig.
Margir prestar hafa sögulegan
áhuga.
Svo eins og þú veist setjast eldri
menn oft að á vatnsbakka og hugsa
um æsku sína. Ég er nú sestur að á
bökkum Hnífar á Sjálandi og farinn
að hugleiða samfélagið sem ég ólst
upp í á bökkum Hvítár í Borgar-
firði. Mig langar til að skrifa sögur
þaöan." -SA