Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.1997, Blaðsíða 22

22
LAUGARDAGUR 15. MARS 1997
%éttir___________________________________________________
Landhelgisgæslan:
Ljóma stafar af flugdeildinni
en skuggi yfir skiparekstrínum
Manntjón Landhelgisgæslunnar
- frá fyrsta þorskastríði til þessa dags. 21 maður látinn -
1959
febrúar
Gæsluskipið Hermóður ferst í ofviðri og 12 menn með því.

1973 -
ágúst
Vélstjóri á Ægi að gera við skemmdir eftir ásiglingu bresks herskips.
Sjór gekk yfir rafsuðuvél og, olli skammhlaupi. Maöurinn lést.
a'v .
1980*-
janúar
Skipverji á Tý banaði tveimur skipsfélögum sínum og týndist síðan fyrir borö.
..
1983
nóvember
Þyrlári TF Rán fórst í Jökulfjöröum á Vestfjorðum og með henni fjórir menn.
1997
mars
Mánn tók út af Ægi í stórsjó við Þykkvabæjarfjöru. Tveir aðrir slösuðust.
POT
Landhelgisgæslan og starfsmenn
hennar hafa verið í sterku sviðsljósi
undanfama daga og hafa endurtek-
in sjóbjörgunarafrek þyrluáhafna
hennar vakið verðskuldaða athygli
og þakklæti. Skipafloti Gæslunnar,
aðstæður sjómanna hennar bæði
hvað varðar tækjakost og úrræði til
að bjarga sjómönnum og skipum
hefur hins vegar birst á annan hátt
og dekkri undanfarin ár og nú síð-
ast í sambandi viö strand Víkart-
inds og það hryggilega slys sem
varð um borð í varðskipinu Ægi við
strandstaðinn á Þykkvabæjarfjöru í
fyrri viku. Þá tók skipverja fyrir
borð og nokkrir aðrir slösuðust, þar
af einn illa.
Fréttaljós
Stefán Amgrímsson
„Þær aðstæður sem sjómönnum
Landhelgisgæslunnar eru boðnar
upp á eru ekki boðlegar nú til dags.
Þar er þó ekki við yfirmenn eða
starfsmenn Gæslunar að sakast
heldur er ástæðan sú að Gæslan er
fjárvana. Hún á sér engan tekju-
stofn heldur er hún á fjárlögum og
er þannig ofurseld duttlungum fjár-
veitingavalds sem ekki hefur gert
það upp við sig hvort Gæslan eigi
að vera fullburða löggæslu- og
björgunarstofnun eöa ekki.“ Þetta
em orð fyrrverandi sjómanns hjá
Landhelgisgæslunni, sem tekið hef-
ur þátt í mörgum björgunaraðgerð-
um.
Tregða skipstjórans og
slysið um dorð í Ægi
Viðmælandi DV segir að systur-
skip Gæslunnar, Ægir og Týr séu
um margt afbragðs skip, góð sjó-
skip, vel haldið við og með mjög öfl-
ugar vélar, en alltof lítil til að geta
talist fullburða gæslu- og björgunar-
skip fyrir 200 mílna landhelgina. En
hann telur engu aö síður að Ægir
hefði getað bjargað Víkartindi og
dregið skipið út á rýmri sjó og forð-
að því að hann strandaði, hefði skip-
stjórinn þegið aðstoð skipsins í
tæka tíð. En vegna þess að skipstjór-
inn dró að þiggja aðstoðina væntan-
lega til þess að freista þess að spara
útgerðinni hjörgunarlaunin, þar til
í algjört óefni var komið, og vegna
aðstæðna um borð í varðskipinu þá
fór sem fór- mann tók fyrir borð af
Ægi og tveir slösuðust.
Þessi fyrrverandi sjómaður full-
yrðir að aðstæður um borð í varð-
skipunum og systurskipunum Ægi
og Tý séu mjög varasamar sem sýni
sig í því að slys um borð í þeim séu
ekki einsdæmi. Þessum aðstæðum
sé auðvelt að breyta til betri vegar,
en nánar um það síðar.
21 Gæslumaður hefur
farist
Síðan í fyrsta þorskastríðinu við
Breta í kjölfar útfærslu landhelginn-
ar í 12 mílur árið 1958 hefur 21 mað-
ur farist við skyldustörf hjá Land-
helgisgæslunni. í febrúar 1959 fórst
varðskipið Hermóður og meö því 12
menn. 1 þorskastríðinu sem fýlgdi í
kjölfar útfærslunni í 50 mílur árið
1972 reyndu bresk herskip mark-
visst að sigla á íslensku varðskipin
og eftir eina slika ásiglingu á varð-
skipið Ægi í ágúst 1973 var vélstjóri
skipsins að rafsjóða í skemmdir
sem urðu við ásiglingu niðri i gangi
undir þyrlupalli þegar sjór gekk yfir
skipið og inn á ganginn. Skamm-
hlaup varð í rafsuðutækjunum og
vélstjórinn lést af völdum raflosts.
í febrúar árið 1980 truflaðist skip-
verji á Tý á geðsmunum og banaði
tveimur skipsfélögum sínum með
hnífi en týndi svo sjálfum sér fyrir
borð. Þá fórst þyrla Gæslunnar, TF
Rán á Jökulfjöröum inn af ísaljarð-
ardjúpi síðla árs 1983 og með henni
fjórir menn og loks tók mann út af
Ægi í síðustu viku sem fyrr er sagt.
Úrbætur mögulegar
Nokkur fleiri dæmi munu vera
um slys á mönnum á fyrmefndum
göngum aftur á systurskipunum
Ægi og Tý, en þessir gangar liggja
út frá tækja- og bátaskýlinu mið-
skips, sem er áfast yfirbyggingu
skipsins, en gangamir era opnir allt
frá skuti skipanna og fram að tækja-
skýlinu. Þama er borðstokkurinn
mjög lágur yfir sjólínu og í miklum
sjógangi gengur sjór inn á gangana
og getur hrifiö menn með sér og
kastað þeim um gangana og á það
sem fyrir er, eða þá útbyrðis, eins
og nýlegt dæmi sýnir. Fyrrverandi
varðskipsmaður, viðmælandi DV
fullyrðir að tiltölulega auðvelt sé að
draga verulega úr slysahættu á
þessum stað í skipinu fyrir menn
sem þar era að störfum, t.d. við
björgunaraðgerðir í slæmum veðr-
um með því að loka þessum opnu
göngum sem liggja aftur með skip-
unum undir þyrlupöllunum. Auk
þess að draga úr slysahættu muni
þetta einnig verða til þess að skipin
verjist sjógangi mun betur en nú og
eigi auðveldara með að rétta sig af
úr slagsíðu, vegna þess að sjór kom-
ist ekki lengur inn fyrir borðstokk-
ana og inn á gangana.
Þegar búiö væri að loka göngun-
um telur varðskipsmaðurinn fyrr-
verandi að mætti síðan koma fyrir
lúgu aftur í skuti skipanna til að
slaka út dráttartógi og til að skjóta
út línu og þessháttar. Slíkar endur-
bætur myndu stórlega draga úr
hættu á slysum og manntjóni með
þeim hætti sem varð í Þykkvabæj-
arfjöru á dögunum.
Vafasamur sparnaður
Höskuldur Skarphéðinsson fyrr-
verandi skipherra telur engan vafa
leika á því að skipstjóri Víkartinds
hafnaði aðstoð varðskipsins til að
komast hjá greiðslu björgunarlauna
og reyndi því í lengstu lög að koma
bilaðri aðalvél skipsins í gang, en
án árangurs. Hann telur það víta-
vert af honum að draga það svo
lengi sem raunin var að þiggja að-
stoð og verða uppvís að því að vera
á sama tíma að reyna að semja um
björgunarlaun.
Skipverjinn fyrrverandi, viðmæ-
landi blaðsins segir margt sláandi
líkt með strandi Víkartinds og
strands vélbátsins Heimaeyjar á
svipuðum slóðum og Víkartindur
árið 1981, en þá var hann skipverji
á Tý, sem um þetta leyti var að
koma úr hringferð umhverfis landið
frá því að flytja nýja peningaseðla
og mynt á haJEnir landsins. Skipið lá
við festar í Vestmannaeyjahöfti, en
Ægir í vari við Eiðiö í Vestmanna-
eyjum.
Aðdragandi strands Heimaeyjar
var í stuttu máli sá að skipið varð
vélarvana við Þrídranga og var að-
stoðar varðskips hafhað þar sem
annað fiskiskip Heimae^iefði tekið
skipið í tog. Ekki tókst betur til en
að dráttartaugar, sem voru togvírar,
slitnuðu í þrígang og tók Heimaey
að reka upp í land. Að sögn Hösk-
uldar Skarphéðinssonar þáverandi
skipherra á Tý var aðstoðar varð-
skips hafnað á þeim forsendum að
búið væri að semja við annað fiski-
skip um aðstoð.
„Ég var á vakt í brúnni á Tý
ásamt þáverandi fyrsta stýrimanni
á Tý og við hlustuðum á talstöðvar-
samskipti Heimaeyjar við bæði
varðskipið, útgerðarstjóra skipsins
og forstjóra tryggingafélags þess og
tókum þau upp á segulband," segir
skipverjinn fyrrverandi. Hann segir
þá félagana hafa greinilega heyrt
þegar bæði útgerðarmaður og full-
trúi tryggingafélags Heimaeyjar
bannaði skipstjóranum að þiggja að-
stoð varðskipsins, sem þó var í ná-
grenninu og hefði getað brugðist
skjótt við. „Það var ömurlegt að
heyra neyðarópin í skipstjóranum
þegar skipiö var komið i strandið og
eftir að hann hafði sent tvo menn
fram á skipið til að slaka út akkeri
til að skipið færi rétt inn í strandið,
og misst þá báða í sjóinn,“ segir
skipverjinn fyrrverandi.
Höskuldur segist hafa heyrt þessi
talstöðvarsamskipti einnig og segir
að það hafi verið hart að liggja síð-
an undir ámæli alþingismanna með-
al annarra fyrir að tvö Gæsluskip
hefðu ekkert aðhafst og ekki griðið
fram fyrir hendumar á skipstjóran-
um og útgerðinni.
Höskuldur telur ekki að segul-
bandsupptakan sem gerð var um
borð í Tý af fjarskiptum skipstjóra
Heimaeyjar í strandinu hafi verið
varðveitt. Hann minnist þess að í
framhaldinu hafi verið flutt frum-
varp á Alþingi um að skylda Gæsl-
una til að bjarga skipum endur-
gjaldslaust, til að koma í veg fyrir
slys af þessu tagi.
Megum ekki grípa inn
Helgi Hallvarðsson skipherra og
upplýsingafulltrúi Landhelgisgæsl-
unnar segist í samtali við DV ekki
treysta sér til þess að segja hvort og
þá hvaða lagabreytingar þurfi til að
koma svo skipherra á varðskipi geti
gripið inn í atburðarás af þessu tagi
og tekið ráðin af skipstjóra. „Þegar
yfir á þetta svið er komið höfum við
ekkert vald. Þá hefur skipstjóri hins
nauðstadda skips öll lögin sín meg-
in þannig að ef þannig færi að menn
um borö, þvert ofan í vilja skipstjór-
ans, tilbúnir að taka á móti enda frá
okkur, eða skip væri komið upp í
flöru en við sæjum fram á að geta
kippt því út í hvelli til þess að
bjarga verðmætum frá skaða og
koma í veg fyrir olíumengun og
annað, þá erum við í allri sök. Ef út-
gerðin eða skipstjórinn hefur ekki
beðið um aðstoð, þá er hægt að
kæra okkur t.d. fyrir skemmdir á
skipinu."
Varðandi umræður á Alþingi og
vítur á starfsmenn Gæslunnar i
framhaldi af Heimaeyjarstrandinu
segir Helgi að hann hafi verið fylgj-
andi því á þeim tíma að Gæslan
færi í málaferli vegna þessara ásak-
sma. „Við vorum bara að gegna
skyldum okkar innan okkar valds-
viðs og það var og er ekki okkar sök
að það nær ekki lengra en þetta,“
segir hann. Af slíkum málaferlum
varð ekki.
Skipstjórinn alvaldur um
boro
„Skipstjóri hefur mjög sterkt vald
yfir skipi sínu og áhöfn, bæði sam-
kvæmt siglingalögum og sjómarma-
lögum. Það er aldagamalt fyrir-
komulag að skipstjóri ræður á sínu
skipi," segir Stefán Melsted lögmað-
ur Landhelgisgæslunnar í samtali
við DV. Stefán var spurður hvort
Gæslunni væri heimilt að grípa inn
í atburðarásina til að afstýra hættu,
ef ljóst væri að einhverjir aðrir, svo
sem útgerð og tryggingafélög mætu
peningahagsmuni sína meir en líf
áhafnarmeðlima og skipstjóri þigg-
ur ekki hjálp vegna þess að honum
er skipað að gera það ekki. Hann
sagði að slíkt væri mjög erfitt að
sanna og hugsanlegar segulbands-
upptökur eins og fyrr era nefndar
gætu verið marktæk gögn í sam-
bandi við málarekstur, en líka
óheimil gögn í réttarfari vegna þess
aðviðkomandi hafi ekki vitað af
upptökunni.
Stefán sagði að strand Heimaeyj-
ar og manntjón sem í því varð hafi
leitt til samkomulags milli Land-
helgisgæslunnar og LÍÚ, samstarfs-
vettvangs þeirra tryggingarfélaga
sem tryggja íslenska fiskiskipaflot-
ann og sjómanna um ákveðnar við-
miðunarreglur og taxta um björgun
skipa í vanda. Þetta samkomulag
nær til skipa yfir 100 tonn að stærð.
Önnur fiskiskip undir 100 tonnum
era hins vegar tryggð hjá Samá-
byrgð íslenskra fiskiskipa og í gildi
er gamall samningur milli Gæsl-
unnar og Samábyrgðar um björgun
þess hluta flotans sem er undir 100
tonnum.
Spurður um hvort skipherrar
Gæslunnar geti gripið til neyðar-
réttar til að bjarga þeim sem ekki
vilja láta bjarga sér segir Stefán að
mjög ríkar ástæður verði að vera til
að honum verði beitt. Þær séu
aldrei algildar heldur byggist alltaf
á mati og viðbúið að miklar deilur
hefjist eftir að neyðarrétti hefur
verið beitt. „Sá sem beitir neyðar-
rétti án þess að það takist að rétt-
læta það eftirá, hann bakar sér
hugsanlega bæði refsi- og skaða-
bótaábyrgð. Þetta er því ekkert ein-
falt mál.“
Varöskipiö Týr. Fyrrverandi skipverji á skipinu segir aö veröi opna gangin-
um undir þyrlupalli skipsins og systurskips þess, Ægis, lokaö dragi þaö
stórlega úr hættu á slysum af því tagi sem varö um borö í Ægi viö strand-
staö Vikartinds á dögunum og geri skipiö einnig aö betra sjóskipi.
DV-mynd Svelnn