Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.1997, Qupperneq 40

44 Qókarkafli
LAUGARDAGUR 20. DESEMBER 1997 JLJ"V
Áður óbirtar upplýsingar og myndir úr stríðinu í bókinni Vígdrekar og vopnagnýr eftir Friðþór Eydal:
Friöþór Eydal, upplýsingafulltrúi Varnarliðsins, hefur skrifað og gefið út
bókina Vígdrekar og vopnagnýr meó undirtitlinum Hvalíjörður -
og hlutur íslands í orrustunni um Atlantshafið. í síðari heims-
styrjöldinni tók erlendur her og floti sér bólfestu í Hvalfiröi og nœr-
liggjandi byggöum og hóf mestu umsvif sem sést hafa þar í sveit.
Hverjir voru þar á ferö og hvert var hlutverk þeirra? Lýst er umsvif-
um bandamanna í firðinum og nágrenni hans, mannvirkjagerð og
varnarviöbúnaöi. Greint er frá hlutverki bœkistöðva bandamanna hér
á landi í hildarleiknum á hafinu, siglingum skipalesta og hernaðarað-
gerðum sem tengdust landinu. Sagt er frá skipsköðum, ferðum þýskra
kafbáta og flugvéla hér við land og birtar eru í fyrsta sinn frásagnir
þýskra kafbátsforingja af örlögum íslenskra skipa sem hingað til hafa
verið níönnum hulin. Bókin er byggð á heimildum úr skjalasöfnum hers
og flota sem Friðþór hefur kannað og sett fram með fjölda áður óbirtra
Ijósmynda og ítarlegum skýringum.
Við grípum hér niður í hluta af 18. kafla þar sem segir frá kafbátahern-
aði Þjóðverja við íslandsstrendur.
„Að kvöldi 10. mars var stærsti
togari íslendinga, Reykjaborg RE-64
á siglingu í söluferð með ísaðan fisk
til Fleetwood um 460 sjómílur suð-
austur af landinu og 140 sjómílur
norður af Barra Head i Skotlandi.
Kafbáturinn U-552 hafði verið á
þessum slóðum um nokkra hrið.
Síðla dags kom skipherrann auga á
skipsmöstur úti við sjóndeildar-
hring í sjónpípu sinni. Virtist hon-
um þar fara um 1.000 lesta skip sem
sigldi í krákustígum í suðausturátt.
Samkvæmt leiðarbók kafbátsins
kafaði hann þremur og hálfri
klukkustund síðar eða klukkan
20.05 að þýskum tíma og hafði þá
skip í sigtinu sem kafbátsforinginn
taldi vera um 1.000 lestir að stærð
og vopnað stutthleyptri fallbyssu.
Klukkan 20.52 skaut hann einu
tundurskeyti að skipinu á 400 metra
færi en það sprakk ekki. Kveikt var
á siglingaljósum skipsins sem þó
virtust deyfð. Klukkan 21.15 kom
kafbáturinn úr kafi og hóf eftirfor.
Tungl óð i skýjum og fylgdi kafbát-
urinn skipinu eftir í öruggri fjar-
lægð án þess að til hans sæist.
Klukkan 23.14 sótti kafbáturinn
hratt i átt til skipsins og foringi
hans gaf skipun um að skjóta að því
af fallbyssu kafbátsins. Loftskeyta-
maðurinn fékk skipun um að fylgj-
ast með því hvort skipið sendi út
neyðarkall og fyrsta skotið reið af á
800 metra færi. Annað skotið hæfði
mastrið sem féli við og þar með tal-
stöðvarloftnetið. Við þriðja skotið
bilaði fallbyssan og gaf þá kafbáts-
foringinn mönnum sinum skipun
um að beita 20 mm loftvamabyss-
um kafbátsins til að koma i veg fyr-
ir að áhöfninni yxi kjarkur og
reyndi að flýja eða berjast. Var nú
skothríðin látin dynja á skipinu og
brátt komst fallbyssan i lag aftur
þótt ekki væri hægt að hleypa af
henni sjáifvirkt. Hittu kafbátsmenn
illa með henni sökum veltings. Við
tíunda skot úr fallbyssunni sáu kaf-
bátsmenn hvar eldur gaus upp á
miðju skipinu. Breytti kafbátsfor-
inginn nú um stefnu en vélbyssurn-
ar héldu áfram að ausa skotum yfir
skipið og hæfðu gufuketilinn svo
það stöðvaðist. Gat kafbátsforing-
inn þess í leiðarbók sinni að á með-
an árásin stóð hefði áhöfn skipsins
ekki beitt fallbyssunni í skut þess.
Brátt biluðu báðar vélbyssur kaf-
bátsins og stöðvaðist skothríðin við
svo búið. Þá er þess getið áð um
klukkan 23.40 hafi skipið sokkið en
Ráðist á Fróða
og Pátursey
í bók sinni „Axis Submarine
Successes“, sem tilgreinir allar
árásir þýskra kafbáta í síðari
heimsstyrjöldinni, segir höfundur-
inn, Dr. Jurgen Rohwer sem er einn
virtasti ffæðimaður á þessu sviði,
að U-37 sem gerði árásina á línu-
veiðarann Pétursey 12. mars hafi
einnig gert árásina á Fróða og hef-
ur því verið haldið fram í öðrum
ritum um þetta efni. í bréfi til höf-
undar þessarar bókar hefur Rohwer
hins vegar dregið staðhæfingu sína
til baka og vitnað í leiðarbækur U-
74 og U-37 sem leiddu í ljós að það
var U-74 sem réðst á Fróða. Lýsing
kafbátsforingjans þar kemur heim
og saman við lýsingu áhafnarinnar
á Fróða, en skipið sneri við, mikið
laskað eftir árásina, og náði til
Vestmannaeyja með fimm skipverja
fallna. Er ítarlega lýsingu skips-
manna á Fróða á þessum atburði
einnig að finna í „Þrautgóðir á
raunastund“.
Þriðja skipið sem varð fyrir árás
á þessum sömu slóðum var línu-
veiðarinn Pétursey frá ísafirði. Pét-
ursey var einnig á leið til Bretlands
í söluferð með ísfisk. Ólíkt Fróða og
Reykjaborgu var enginn til frásagn-
ar um afdrif skipsins og því haldið
fram að ef til vill hefði sami kafbát-
ur verið að verki í öll þrjú skiptin.
Svo var þó ekki og er einungis leið-
arbók kafbátsins sem þama var að
verki til vitnis um atburðinn. í
henni segir að áhöfn U-37 hafi séð
nokkur skip síðdegis 12. mars, þar á
meðal tundurspilla eða fylgdarskip
sem hafi varpað djúpsprengjum.
Klukkan rúmlega sex að kvöldi að
þýskum tíma hafi kafbátsforinginn
séð skip sem greinilega var fiski-
skip og stefndi í krákustígum í suð-
austurátt til Bretlandseyja. Það hafi
ekki verið þess virði að eytt yrði f
það tundurskeyti. Taldi hann sig sj.
Áhöfn U-204 við fallbyssu kafbátsins sem grandaði Hótmsteini aðfaranótt 1.
júní 1941.
liða þar til Þjóðverjar
sökktu honum sjálfir í stríðslok.
Kafbátsforinginn, Erich Topp, varð
einn sigursælasti kafbátsforingi
Þjóðverja. Sökkti hann m.a. banda-
ríska tundurspillinum U.S.S. Reu-
ben James, sem getið er um í 16.
kafla, haustið 1941. Topp varð síðar
flotaforingi í vesturþýska flotanum.
Skothríð
úr fallbyssu
Nóttina eftir þennan örlagarika
atburð var kafbáturinn U-74 undir
stjóm Eitel-Friedrichs Kentrats um
200 sjómilur suðaustur af Vest-
mannaeyjum á vesturleið. Varð
hann var við ferðir lítils skips sem
ekki sýndi nein þjóðareinkenni og
sigldi með deyfðum ljósum. Hóf kaf-
báturinn skothríð úr fallbyssu en
þrátt fyrir hagstæð veðurskilyrði
tókst ekki til sem skyldi og fyrsta
kúlan sprakk ekki. Gerði kafbátur-
inn þrjár atlögur að bátnum, þar af
tvær með 20 mm loftvamabyssum,
og var árásinni hætt i dögun. Þótti
kafbátsforingjanum einkennilegt að
skipið skyldi ekki sýna hverrar
þjóðar það væri og setti spumingar-
merki í leiðarbókina við vangavelt-
ur sínar um hvort hér gæti hafa
verið tálbeita á ferð sem leiða ætti
kafbáta í gildru. Taldi hann enga
aðra skýringu að finna á háttemi
skipsmanna. Hafa ber í huga að kaf-
báturinn hafði gert atlögu að skipa-
lest aðfaranótt 9. mars og mátt þola
ítrekaðar djúpsprengjuárásir fylgd-
arskipa hennar. Gæti sú reynsla
hafa vakið tortryggni kafbátsfor-
ingjans og hann brugðist við á
þennan örlagaríka hátt. Kentrat
lifði styrjöldina og var aðstoðar-
maður flotamálafulltrúa Þýska-
lands i Tókýó í stríðslok.
engir skipbrotsmenn hafi sést, enda
hafi lífbáturinn farið í spað við
fyrstu skotin frá kafbátnum. Af leið-
arbók kafbátsins má ráða að foringi
hans hafi hvorki gert sér grein fyr-
ir því að hér væri íslenskur togari á
ferð, né að skipið væri óvopnað.
Lýsingar koma heim
og saman
Rannsóknir breska flotans og
breskra og þýskra sagnfræðinga eft-
ir stríðið hafa leitt í ljós að þama
hafi verið lýst árásinni á Reykja-
borg. Kemur hún heim og saman
við lýsingu skipbrotsmanna en
tveir menn björguðust af skipinu á
hálfsundurskotnum fleka. Þrettán
menn fómst í árásinni. Er atburði
þessum ítarlega lýst m.a. í bókinni
„Þrautgóðir á raunastund, II“, en
hér birtist í fyrsta sinn lýsing kaf-
bátsforingjans á atburðarásinni. Af
kafbátnum er það að segja að hann
fór í fjórtán árásarferðir og var loks
tekinn til notkunar við þjálfun ný
Kafbátaherna(lur Þjóðverja
við strendur Islands