Dagblaðið Vísir - DV - 24.09.1998, Blaðsíða 10

10
menmng
"k i
FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1998 JjV
Reykholt í Borgarfirði er einn af helgi-
stöðum íslenskrar sögu og bókmennta-
sögu. Þar bjó Snorri Sturluson og setti
saman merkar bækur og þar var hann myrtur
samkvæmt boði norsku krúnunnar sem hann
þó hafði frægt meira en nokkur annar maður í
sögum sínum. í Reykholti er nú verið að grafa
eftir fornminjum á vegum Þjóðminjasafns ís-
lands en að sögn Guðrúnar Sveinbjarnardóttur
fornleifafræðings, sem stýrir uppgreftinum,
hafa verið að finnast fornminjar á staðnum allt
frá því að skólinn var byggður þar árið 1929.
Skipulagðar rannsóknir hófust þó ekki fyrr en
árið 1987.
En hvað sást í Reykholti af minjum um forna
tíð áður en uppgröftur hófst, var Snorralaug til
dæmis alltaf í þeirri mynd sem hún er nú?
„Arfsögnin eignar Snorra Sturlusyni laugina
eins og hún er nú en elsta lýsing á henni er
ekki eldri en frá fyrri hluta 18. aldar. Hún var
endurhlaðin á 19. öld, að sögn í sömu mynd og
hún var á hans dögum, og aftur 1959,“ segir
Guðrún. „Bærinn sjálfur var rifinn laust eftir
1930, stuttu eftir að skólinn var byggður. Lík-
lega hefur skólahúsið verið byggt ofan í rusla-
haug frá bænum en ekkert varðandi vinnu við
grunn skólans var skráð. Gamla kirkjan var
byggð 1887 en fyrir þann tíma stóð kirkjan að-
eins sunnar, það sér aðeins móta fyrir grunni
þeirrar kirkju og ekki ólíklegt að þar undir séu
aðrar eldri.
Árið 1987 var ákveðið að fara út í skipulagð-
ar rannsóknir í fyrsta sinn,“ heldur Guðrún
áfram. „í tilefni dánarafmælis Snorra Sturlu-
sonar árið 1991 var peningum varið til forrann-
sókna og síðan til uppgraftar í tvö sumur, þá
þraut fé. Þegar grafið er í bæjarhól þar sem
búið hefur verið frá upphafi byggðar í landinu
þá kemst maður ekki svo glatt niður í miðalda-
leifar; kannski hefur íjárveitingarvaldinu þótt
það taka okkur of langan tíma að finna bæ
Snorra."
Að fikra sig niður ...
í fyrravor var skólahald í Reykholti aflagt og
þá varð að finna staðnum nýtt hlutverk. Það
var ákveðið að veita peningum í áframhaldandi
fornleifarannsóknir þar og í sumar fór Guðrún
Guðrún Sveinbjarnardóttir fornleifafræðingur: Dreymir um þverfaglegt rannsóknarverkefni í
Reykholti. DV-mynd ÞÖK
Leitin að Snorra
þangað með átta manna hóp og byrjaði aftur
þar sem frá var horfið eftir níu ára hlé.
„Þegar við hættum 1989 var fyllt upp i grunn-
inn og segja má að hann hafi varðveist vel, en
það tók afskaplega langan tíma að ná öllu upp
úr honum," segir Guðrún. „Meðal annars hafði
verið sett þama bílastæði! Við byrjuðum á að
hreinsa gmnninn að íþróttahúsinu sem var rif-
ið í sumar til þess að kanna hvað væri þar und-
ir. Raunar vissum við að göngin frá Snorralaug
að bænum væru þar undir. Þegar Ólafur, krón-
prins Noregs, kom í Reykholt 1947 til þess að
gefa íslendingum styttu af Snorra var grafm
hola norðan við íþróttahúsið til þess að sýna
honum að þar lægju göng frá Snorralaug. Einu
mannvistarleifamar sem komu í ljós undir
íþróttahúsinu vom þessi göng, en þau hafa
varðveist mjög vel. Þau eru mikið mannvirki,
grjóthlaðin, 1,8 m á hæð en aðeins 70 cm breið.
Nú þarf að grafa niður úr bæjarstæðinu, í gegn-
um hin ýmsu lög, og finna tengingu ganganna
Göngin sem fundust undir íþróttahúsinu
sem rifið var. Þau lágu frá Snorralaug og upp
í bæjarstæðið.
við bæjarstæðið til þess að komast að því hvað
þau eru gömul. Við vitum að þau eru eldri en
gangabær sem var grafinn upp 1988-9 og hefur
verið tímasettur til 17-18.aldar, göngin liggja
undir hann. Það er bara spuming um að fikra
sig þarna niður.
Við stækkuðum líka í sumar svæðið sem
hafði verið opnað til þess að reyna að fá meira
samhengi í leifarnar sem þarna eru. Þetta er
náttúrlega allt brotakennt því byggt hefur verið
ofan í aðrar byggingar sí og æ og vonlaust að
átta sig á því nema að grafa á stóru svæði."
- Hvert verður svo framhaldið?
„Þetta er rannsóknaruppgröftur, ekki björg-
unaruppgröftur, og áform okkar eru að gera
rannsóknina þverfaglega og fá sem flesta sér-
fræðinga inn í hana til þess að skoða mismun-
andi atriði - umhverfisfræðinga og sagnfræð-
inga til þess að skoða sögu staðarins, landfræð-
inga til að skoða leiðir, verslunarstaði og ýmis-
legt annað sem tengist staðmnn, ekki aðeins
þær leifar sem er að finna í bæjarhólnum sjálf-
um. Svo em aðrir staðir í hreppnum sem verið
er að rannsaka núna og vonir standa til að
hægt sé að tengja þessari rannsókn og fá heild-
stæðari mynd af sögu svæðisins. Við höfum
líka lagt drög að norrænni samvinnu um þetta
verkefni. Reykholt er ekki síst áhugavert fyrir
Norðmenn vegna tengsla Snorra við Noreg, og
þar erum við þegar komin í samband við sagn-
fræðinga og fomleifafræðinga sem hafa áhuga á
að tengjast verkefninu."
Niður úr eyðileggingunni
„Markmið okkar er að skoða ekki aðeins
einn þátt, heldur allt sem hægt er að skoða
varðandi svona byggð,“ segir Guðrún. „Okkur
eru einnig mikilvæg tengsl við sérfræðinga í
öðrum löndum og að ala upp fólk í þessum
fræðum. Hjá okkur voru tveir nemar í sumar
sem tóku hluta af uppgreftinum sem verkefni
og munu skrifa ritgerðir um vinnuna. Ég stefni
á að fá fleiri slíka til starfa til þess að skrifa um
rannsóknirnar stig af stigi. Einn af þeim sem
vann með okkur í sumar mun til dæmis rann-
saka skordýraleifar sem finnast í gólflögum.
Þær gætu gefið okkur vísbendingar um til
hvers húsin voru notuð, hvernig þrifum var
háttað, hvernig mataræðið var og þess háttar.
Jurtaleifar verða skoðaðar í sama ljósi."
- Takmarkið er náttúrlega að finna Snorra?
„Sjálfsagt vilja flestir að við finnum leifar af
bæ hans.“
- Finnst þér trúlegt að bæjarstæðið hrfi alltaf
verið þar sem þið eruð að vinna?
„Já, mér finnst það mjög líklegt. í uppgreftin-
um 1988-9 fundum við gamalt eldstæði sem við
gátum því miður ekki tengt neinni byggingu.
Siðan var gerð tímasetning á koluðum viði og
byggi úr eldstæðinu og hún gaf til kynna að það
hefði verið notað á tíundu eða elleftu öld.
Við erum því örugglega á gamla bæjar-
stæðinu, það er bara spurning um hversu
heillegar þessar elstu minjar eru undir öllu
því sem byggt hefur verið ofan á. Pipur hafa
verið lagðar þvers og kruss til þess að þjóna
nýjum húsum og mikið hefur verið eyðilagt.
Enn standa þó vonir til þess að við komumst
niður úr eyðileggingunni."
- Hvað dreymir þig sjálfa um að finna?
„Mér finnst mjög spennandi að fá að vita
hvernig göngin tengjast bæjarstæðinu. Við
vitum um göng annars staðar á íslandi, til
dæmis á Hólum og í Skálholti, og í sumar
var verið að rannsaka göng á Keldum á
Rangárvöllum og athugað hvernig þau
tengjast bæjarhúsunum. Fróðlegt verður að
bera það saman við Reykholt. Okkur þætti
spennandi að geta sýnt fram á hvað þessi
Guðrún með „gröfurunum" sínum í Reyk-
holti í sumar. Helmingur þeirra var útlendur. í
baksýn eru báðar kirkjur staðarins.
göng eru gömul og af hverju þau voru gerð.“
- Er svona uppgröftur ekki í sjálfum sér að-
laðandi fyrir gesti?
„Jú, það koma gífurlega margir ferðamenn í
Reykholt, og hugmyndin er sú að láta eitthvað
af því sem finnst vera á staðnum svo fólk geti
skoðað, hafa þar upplýsingar og jafnvel sýning-
ar. Við leiðbeindum ferðamönnum í sumar,
settum þá inn í það sem við vorum að gera og
það mæltist mjög vel fyrir.
Reykholt er sagnfræðilega mikOvægur stað-
ur. Hvað var það í íslensku 13. aldar samfélagi
sem gerði Snorra kleift að skrifa sín listaverk á
þessum stað? Hvers vegna tók hann Reykholt
fram yfir Borg? Ég geri mér vonir um að fá
sagnfræðinga til liðs viö okkur til þess að fylla
í þær eyður.“
Sögur, ljóð og líf
Heimir Pálsson segir í formála að nýrri
bókmenntasögu 20. aldar að hann hafi val-
ið henni titil sem veki athygli á því „hve
þjóðrækni og þjóðvitund voru sterkur
þráður í þeim vef sem hér er lýst og ofinn
er úr hinum fjölbreytilegu bókmenntum
aldaiúnnar sem nú er að líða“. Bókin heit-
ir Sögur, Ijóð og líf og vlsar heitið til
vísuparts í lýðveldishátíðarljóði Jóhann-
esar úr Kötlum, „Land míns fóður":
Hvort sem krýnist þessi þjóð
þyrnum eða rósum,
hennar sögur, hennar ljóö,
hennar líf vér kjósum.
Bók Heimis er endurgerð á síðasta
hluta kennslubókarinnar Straumar og
stefnur frá 1550 sem
mikið hefur verið
notuð í framhalds-
skólum. Hér er fjall-
að mun ítarlegar um
strauma og stefniu- í
bókmenntum 20. ald-
ar en þar að auki
hefur Heimir bætt
við „skáldatali",
ævisögum eitt hund-
rað skálda og rithöf-
unda í símskeytastfi
sem prentaðar eru á
spássíur, oft með mynd af viðkomandi
höfundi. Þetta er geysiþörf viðbót sem
auðveldar leitina að frekara lestrarefni.
Enn fremur eru birt sýnishorn úr ritverk-
um í bundnu og óbundnu máli.
Auk mynda af skáldum eru fjölmargar
myndir af listaverkum frá öldinni, bókar-
kápum og fréttamyndum sem snerta bók-
menntir. Aftast eru nafnaskrár og einkar
hentugir listar yfir bókmenntaverðlaun.
Vaka-Helgafell gefur bókina út.
Spfðu ást mín
í fyrramálið kl. 10.15 á rás 1 les Ingvar
E. Sigurðsson smásöguna „Sofðu ást mín“
eftir Andra Snæ Magnason. Eftir fréttir
kl. 15 fjallar svo Elísabet Brekkan um
„hina hefðbundnu ástarsorg". Er ákveðið
sorgarferli í ástarsorg? Er til einhver ein-
faldur plástur á sárið? Hvað þarf maður
að vera orðinn gamall til að ástarsorg
manns sé tekin alvarlega? Er ástarsorg
sorg?
Andri Snær vakti athygli áhugamanna
um bókmenntir strax fyrir sína
fyrstu ljóðabók, Ljóðasmygl og
skáldarán sem kom út 1995.
Árið eftir komu eftir hann
tvær bækur, smásagnasafnið
Engar smá sögur og hin
bráðskemmtilegu Bónus ljóð
sem Jóhannes í Bónus gaf
út og dreifði í þúsundum
eintaka. Má mikið vera ef
einhverjir krakkar verða
ekki skáld eftir óvænta
reynslu af henni. Undan-
farið hefur Andri Snær
verið að reyna að markaðssetja Stofnun
Áma Magnússonar. Að hans frumkvæði
kom út í sumar diskurinn Raddir með
rímnalögum úr safni stofnunarinnar.
Enginn Einar í ár
Það er einkennilegt þegar bókafréttir
streyma fi'á forlögum að flytja „ekki-frétt“
af bók, en menningarsiðan hefur hlerað
að ekki sé von á framhaldi af ævisögu
Einars Benediktssonar
fyrr en að ári. Guðjón
Friðriksson hefur gert
víðreist til að leita að
menjum um skáldið,
bréfum ög skjölum
sem varða atvinnu-
rekstur hans erlendis
árin fjórtán sem hann
dvaldi þar. Guðjón hef-
ur þegar rannsakað
skjalasöfn í London og
Ósló en Kaupmanna-
höfn er eftir.
Fréttinni fylgdu þau (gleðilegu) tíðindi
að bindin um Einar yrðu þrjú.
X
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir