Dagblaðið Vísir - DV - 15.05.1999, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 15. MAÍ 1999 JO"V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 11, 105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar flölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Kreppan kúrir á næsta skeri
Hálfrar aldar samfelldu blómaskeiði viðskiptafrelsis
og framfara í heiminum fer senn að ljúka. Arftaki Efna-
hags- og þróunarstofnunarinnar, Heimsviðskipta-stofn-
un, er orðin óstarfhæf. Verndarsinnar hafa tekið völdin
beggja vegna Atlantshafsins og í þriðja heiminum.
Heimsviðskipta-stofnunin er klofin í herðár niður í
deilum um nýjan framkvæmdastjóra. Evrópusambandið
er farið að hafa að engu úrskurði dómnefnda stofnunar-
innar og Bandaríkin eru farin að innleiða einhliða refsi-
tolla. Verndarsinnar sjá „dumping“ í hverju horni.
Fyrir einni öld lifðu forfeður okkar á ofanverðu
blómaskeiði frelsis og framfara. Allt frá lokum Napóle-
onsstríða fram til fyrri heimsstyrjaldarinnar ríkti meira
eða minna frelsi á flutningi fólks og vamings milli landa
og allar þjóðir græddu á tá og fingri.
ísland komst inn í lokaskeið þessa tímabils upp úr
aldamótunum, þegar erlent fé flæddi inn í landið, meira
að segja erlendar landbúnaðarafurðir. Þessu mikla
blómaskeiði íslandssögunnar lauk ekki fyrr en með
kreppunni, er herjaði hér sem annars staðar.
Ríkisrekin heimsstyrjöldin fyrri og gríðarlegur kostn-
aður hennar batt enda á blómaskeiðið og leiddi til krepp-
unnar miklu, sem leiddi til ríkisrekinnar heimsstyrjald-
arinnar síðari. Kreppuaðgerðirnar voru svo afnumdar
og efnt í nýtt blómaskeið fyrir hálfri öld.
Þegar forvera Heimsviðskipta-stofnunarinnar var
komið á fót fyrir hálfri öld, mundu menn styrjaldirnar
miklu og kreppuna miklu milli þeirra. Þeir voru vopn-
aðir nýrri hagfræðiþekkingu og vissu, að þjóðir græddu
á að láta ffelsi leysa verndarstefnu af hólmi.
Formúlan er einfold og segir okkur, að meiri þjóðar-
hagsmunir felist í lágu vöruverði en háu. Mikilvægara
sé að tryggja fólki og fyrirtækjum aðgang að ódýrri vöru
heldur en að tryggja sérhagsmuni fyrirtækja og atvinnu-
greina, sem vilja forðast erlenda samkeppni.
Fyrra hagvaxtarskeiðið byggðist á þeirri uppgötvun
Breta, að þeir græddu á því að lækka tolla og hömlur
einhliða. Með því lækkuðu þeir vöruverð til fyrirtækja
og heimila og bjuggu til lífskjör og gróða, sem voru horn-
steinn að gífurlegri útþenslu Bretaveldis.
Þessi þekking glataðist í styrjöldunum og kreppunni
og er aftur að glatast núna, þegar stjórnmálaflokkarnir
eru í ört vaxandi mæli fjármagnaðir af sérhagsmunum,
sem vilja láta vernda sig fyrir umheiminum. Við erum
því að sjá fyrir endann á blómaskeiði frelsisins.
í rauninni haga ríki sér eins og gróði eins sé annars
tap. Þau láta eins og viðskiptafrelsi sé kaup kaups, þar
sem þú fórnar tollum og hömlum gegn því að mótaðilinn
fórni tollum og hömlum. Þannig kaupa menn og selja
viðskiptafrelsi, sem í sjálfu sér er ókeypis auðlind.
Almenningur hefur aldrei skilið viðskiptafrelsi. Þess
vegna hefur verið auðvelt fyrir stjórnmálamenn að taka
sérhagsmuni fram yfir almannahagsmuni í viðskiptalíf-
inu. Með aukinni Qármögnun sérhagsmuna á kosninga-
vélum stjórnmálaflokka magnast vítahringurinn.
Evrópusambandið hefur alltaf verið verndarstofnun,
sem vill frelsi á stórum innri markaði, en hömlur á sam-
keppni að utan. Bandaríkin eru á hraðferð til haftastefn-
unnar að undirlagi þingsins, enda eru þingmenn meira
eða minna kostaðir af þröngum sérhagsmunum.
Heimsviðskipta-stofnunin er höfuðlaus og ræður ekki
við vítahringinn. Þess vegna siglum við hraðbyri að
skerjunum, sem leiddu til heimskreppunnar miklu.
Jónas Kristjánsson
Utan hrings og innan
Ein af afleiðingum átakanna um
Kosovo er aukinn áhugi í mörgum
ríkjum Evrópu á samvinnu innan
Evrópusambandsins að varnarmál-
um og utanríkismálum. Öllum er
ljóst að Bandaríkin bera hita og
þunga dagsins af loftárásum Nató á
Kosovo og að ríki Evrópu hafa ekki
nægilegan hernaðarmátt til að
standa að slíkum aðgerðum án þátt-
töku Bandaríkjanna. í stríðinu um
Bosníu kom líka i ljós vanmáttur
ríkja Evrópusambandsins til að
marka trúverðuga stefnu í málefn-
um Balkanskaga án þátttöku Banda-
ríkjanna. Sífellt fleiri telja þetta
óviðunandi ástand mála og því heyr-
ast nú háværar raddir mn að Evr-
ópusambandinu verði gefið umtals-
vert hlutverk á vettvangi vamar-
mála um leiö og búið verði í haginn
fyrir mótun sameiginlegrar utanrík-
isstefnu Evrópusambandsríkja. Málið snertir ísland
með beinum hætti.
Evrópuher
Þeir sem lengst ganga ræða þessa dagana um sam-
eiginlegan her Evrópusambandsins, þó fáum detti
raunar í hug að slíkt geti verið nálægur veruleiki.
Romano Prodi, sem tekur innan skamms við forsæti
framkvæmdastjómar Evrópusambandsins, segir þaö
rökrétt skref að undirbúa sameiginlega stefnu ES í
vamarmálum og að ef þetta verði gert muni sá tími
koma að hermenn frá ríkjum sambandsins muni berj-
ast undir fána Evrópu. Prodi hefur bent á að ríki ES
verji til vamarmála tveimur þriðju hlutum þeirrar
upphæðar sem Bandaríkin nota til þessar mála en að
hernaðarmáttur Evrópu sé hins vegar aðeins brot af
hemaðarmætti Bandaríkjanna. Margir hafa bent á að
með nánari samvinnu Evrópuríkja mætti stórauka
sameiginlegan hernaðarmátt þeirra án mikillar
aukningar á útgjöldum.
Nató
Þótt fáir taki undir hugmyndir um öra þróun í átt
til sameiginlegra herja Evrópusambandsins vekja
ummæli hins nýja forseta framkvæmdastjórnar ES
engu að síður athygli, enda
em þau innlegg i mikla um-
ræðu sem hefur hafist um
framtíðarskipan öryggismála
í Evrópu. Menn hafa bent á
að tilgangur Nató sé að verja
Vesturlönd gégn ytri ógn en
ekki að sinna svæðisbundn-
um vandamálum innan álf-
unnar. Sumir eru þeirrar
skoðunar að það geti hrein-
lega veikt Nató að ætla því of
víðtækt hlutverk. Margir
Evrópusinnar í vamarmál-
um eru því síst áhugalausir
um að tryggja framtíö Nató
sem öflugs vamarbandalags
og stækkun þess til austurs.
Bretar hafa til að mynda var-
að mjög við öllu sem veikt
gæti Nató en um leið hafa
þeir nú nýverið skipað sér í
sveit með þeim sem vilja að
Evrópusambandið öðlist
mátt til að beita herafla til
friðargæslu innan Evrópu,
án þátttöku Bandaríkjanna.
Athyglisvert er að Verka-
mannaflokkurinn og Frjáls-
lyndir demókratar mörkuðu
þessa nýju stefnu í samein-
ingu.
VES
Þessa þróun má sjá innan Vestur-
Evrópusambandsins en aðilar að
því eru þau ríki Evrópusambands-
ins sem jafnframt eru meðlimir í
Nató. ísland og talsverður hópur
annarra ríkja hefur aukaaðild að
sambandinu. Nú í vikunni ákváðu
aðildarríki VES að stefna að sam-
runa þess og Evrópusambandsins.
Líkur em á því að þetta muni
takast innan tveggja ára. Þetta vek-
ur spumingar hér heima um tengsl
íslands við nýja skipan öryggismála
í Evrópu. Miklu fleiri ríki, allt frá
Tyrklandi til Noregs, telja sig hafa
mikilla hagsmuna að gæta i þessu
máli og munu sækja fast að halda
einhvers konar tengslum við það
kerfi sem tekur við af VES. í tillög-
um Breta um skipan hernaðar á
vegum Evrópusambandsins er gert ráð fyrir að sam-
þykki allra Natóríkja þurfi að liggja fyrir áður en ES
gæti gripið til aðgerða. Um leið er hins vegar líka
rætt um nauðsyn þess að ríkisstjómir aöildarríkja
Evrópusambandsins geti í sameiningu tekið pólitíska
forustu fyrir hemaðaraðgerðum innan álfunnar.
Utan hrings og innaii
Þótt mönnum sýnist stundum sem Evrópusam-
bandið einkennist öðru fremur af pólitískri lömun þá
sjá menn stundum til þess skriðþunga sem er að baki
samrunaferlinu í álfunni. Nú sýnist líklegt aö um leið
og flestir íbúar Vestur-Evrópu taka upp sameiginleg-
an gjaldmiðil á næstu árum muni Evrópusambandið
öðlast umtalsvert hlutverk á sviði varnarmála. Það er
auðvitað löngu orðið svo að pólitísk stefnumótun í
ríkjunum allt í kringum Evrópusambandið snýst að
verulegu leyti um aðlögun að því sem gerist innan
þess stóra og stækkandi hrings. Fáein ríki, og þar á
meðal ísland, hafa kosið að vera í senn utan hrings
og innan. Nýtt hlutverk Evrópusambandsins á sviði
vamarmála og utanríkismála vekur nýjar spuming-
ar fyrir þessi ríki og mörg önnur um hvar þau standa
gagnvart þeim skriðþunga sammna sem er mál mál-
anna í Evrópu.
„Þótt mönnum sýnist stundum sem Evrópusambandið einkennist öðru fremur
af pólitfskri lömun þá sjá menn stundum til þess skriðþunga sem er að baki
samrunaferlinu í álfunni."
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
skoðanir annarra
ísraelska þjóðin klofin
„Kosningamar í Israel í næstu viku munu ráða
| miklu um hvaða stefnu friðarviöræöumar við Palest-
j ínumenn og arabíska nágranna ísraels taka. Ekki síð-
i ur mikilvæg eru áhrif kosninganna á hvernig koma
j megi á friði meðal ísraela sjálfra. Á sama tíma og ísra-
elar hafa almennt lýst yfír stuðningi sínum við sættir
j við gamla óvini er þjóðin klofnari en nokkru sinni
fyrr. Gæti verið að síðasta bölvun 20. aldarinnar yrði
sú að gyðingar skiptust í fjandsamlegar fylkingar mis-
* munandi ættbálka eins og svo mörg önnur lönd? Til að
i koma í veg fyrir slík örlög geta ísraelar notaö kosn-
j ingabaráttuna til að styrkja þau gildi sem leggja
j áherslu á umburðarlyndi og að allir geti verið með.“
Úr forystugrein New York Times 12. maí.
Jeltsín órólegur
„Rússland í baráttu við sjálft sig, án skýrrar stefnu
! inn á við og út á við, er sú mynd sem birtist okkur þeg-
í ar Borís Jeltsín forseti rekur þriðja forsætisráðherr-
ann sinn á 14 mánuðum. Rökstuöningur hans fyrir að
varpa hinum gamalreynda Jevgeni Prímakov á dyr -
að hann kom ekki skikk á efnahagsmálin - er sosum
trúverðugur þar til maður lítur á eftirmann hans,
Sergei Stepasjín. Hann hefur aldrei fengist við efna-
hagsmál. Ástæður Jeltsíns eru ekki efnahagslegs eðlis
heldur óróleiki um eigin völd og stöðu eftir að Príma-
kov náði málamiðlunum við kommúnista í stjórnar-
andstöðu sem eru hörðustu andstæðingar Jeltsíns."
Úr forystugrein Aftenposten 14. maí.
Hið sanna andlit Kínverja
„Frá upphafi hafa kinversk stjómvöld komið í
veg fyrh- að þarlendir fjölmiðlar .greini frá glæpum
Serba gegn mannkyninu. Þau hafa án afláts lýst
Milosevic Júgóslavíuforseta sem aðþrengdri hetju
og NATO sem illum heimsvaldasinnuðum risa. Kín-
versk stjómvöld vilja umfram allt frelsi til að kúga
eigin minnihlutahópa án utanaðkomandi afskipta.“
Úr forystugrein Washington Post 12. maí.