Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.1999, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 22. JÚLÍ 1999
%enning
ímyndir selja myndir
Edgar Degas - Tveir dansarar, pastelmynd. „Einkennandi" mynd eftir lista-
manninn.
Lengi hefur verið vitað að ýmslegt annað en
listræn gæði myndverka hefur áhrif á það verð
sem menn eru tilbúnir að greiða fyrir þau.
Tæknin hefur sitt að segja - olíumálverk er iðu-
lega selt á hærra verði en jafnstór krítarmynd
eftir sama listamann. Fágæti skiptir einnig
miklu máli, vond mynd eftir afkastalitinn sniil-
ing er meira virði en góð mynd frá sama tíma
eftir mikilvirkan snilling. Svo getur mynd verið
meistaraverk að alira dómi en selst við vægu
verði sökum þess að upphafsstafi listamannsins
vantar á hana. Loks vilja menn gjaman að mynd
sé vel ættuð; úr safni séra Jóns en ekki Jðns.
Á undanfömum misserum hafa hins vegar
verið svo miklar verðsveiflur á alþjóðlegum upp-
boðsmörkuðum að vísir menn hafa lagst undir
feld til íhugunar á orsökum þeirra. Það sem
vakti sérstaka athygli sérfræðinga vora ólík af-
drif tveggja mjög sambærilegra pastelmynda eft-
ir Degas á sama uppboðinu hjá Sotherby’s. í
öðra tiifellinu var um að ræða mynd af konu
sem situr við píanó og gluggar í nótur, toppmynd
að allra mati. Myndin var slegin á rúmlega 3
milljónir sterlingspunda. Þarna var líka boðin
upp nánast jafnstór pastelmynd eftir Degas af
ballettdansara, góð mynd fyrir sinn hatt, en
kannski ekki framúrskarandi. Hún var slegin á
17,6 milljónir sterlingspunda, eða flmm sinnum
hærra verð en sú fyrri. Þó er skjalfest að árið
1885 seldi Degas sjálfur fyrri myndina hærra
verði en þá síðari.
Svarið við þessu hróplega misræmi fundu
menn með hjálp ímyndarfræðinnar. Fyrir það
fyrsta var myndin af ballettdansaranum i sam-
ræmi við þá ímynd Degasar sem hamrað hefur
verið á í ótal bókum,
póstkortum,
almanökum og
plakötum. í augum
æði margra er hann
fyrst og fremst túlk-
andi dansins í öllum
sínum myndum.
Jafnvel þótt eftir
hann liggi miklu
fleiri myndir af öðr-
um toga, manna-
myndir, íþrótta-
myndir, borgarlifs-
myndir, jafnvel
einnig myndir af
konum að lesa bæk-
ur, glugga í nótur og
svo framvegis. En
þegar búið er að
skapa þessa ímynd
listamanns í augum
almennings, þar
með talið hins forríka almennings, er eins og
ekkert annað komist að. Myndin af ballettdans-
aranum hafði annað fram yfir konumyndina;
hún hafði birst á bók. Þar með hlaut hún að hafa
vinninginn á uppboðsmarkaði.
Góða hraunmynd eftir Kjar-
val, takk...
Aðrar uppákomur á þessu sama uppboði hjá
Sotherby’s virtust staðfesta þennan skiining
ímyndarfræðinga á verðsveiflum hstaverka. Þar
vora til dæmis boðnar upp ágætar myndir eftir
Monet og Cézanne en þar sem þær vora mjög á
skjön við „týpískar" myndir hstamannanna af
thteknum viðfangsefnum, og mynduðust þar að
auki ekki nógu vel, fengust ekki viðunandi boð í
þær. Hins vegar fór ómerkileg en mjög „týpísk“
mynd eftir Renoir af ungri stúlku langt yfir
raunvirði daginn eftir á uppboði hjá Christie’s.
Sú „ímynd“'sem búin hefur verið til af lista-
mönnunum og ímyndir verkanna á almanna-
færi, í bókum, á plakötum o.s.frv. era því farin
að hafa eins mikil eða meiri áhrif á verðlagningu
listaverka heldur en skoðanir sérfræðinga á list-
rænum gæðum þeirra.
Hvemig skyldi þessu vera varið hér uppi á ís-
landi? Sennhega gera menn sér ekki grein fyrir
því hvemig imynd Kjarvals, eins og hún birtist
í ævisögu hans, frásögnum af honum og jafnvel
listsögulegum úttektum, hefur markað eftir-
spum eftir verkum hans og verðlagningu þeirra.
Þegar Kjarval er nefndur verður flestum hugsað
til Þingvalla og hraungrýtis. Kannski blandast 4.
áratugurinn, þegar listamaðurinn „uppgötvaði"
ÞingveUi, einnig inn í þetta hugsanaferli. Það er
því engin tUvUjun að fiárfestar skuh einmitt
sækjast eftir hraunmyndum Kjarvals .af Þing-
vöUum frá 4. áratugnum og séu reiðubúnir að
greiða háar fiárhæðir fyrir áritaðar myndir af
því tagi, jafnvel þótt um sé að ræða undirmáls-
myndir listamannsins. Myndir annamar gerðar
og frá öðrum
landshlutum
era ekki eins
eftirsóttar og
verðmætar,
jafnvel þótt
sérfræðingar
flokki þær
meðal öndveg-
isverka Kjar-
vals.
Frægustu
myndir Kjar-
vals, þær sem
oftast hafa ver-
ið ljósmyndað-
ar (og snúast
oftar en ekki
um Þing-
veUi...) era
flestar í eigu
safna og því
ekki á opnum
markaði. Hins
vegar njóta
aðrar myndir
hans, sem lUfi-
ast frægu
myndunum,
þessara vensla
þegar kemur
að uppboðum; seljast þá gjaman fyrir hærri upp-
hæðir en eðlUegt má teljast. Einnig er nokkuð
ijóst að nokkrar þeirra mynda sem nú hafa ver-
ið kærðar sem Kjarvalsfalsanir seldust einmitt
út á slík vensl, m.a. tU Listasafns íslands.
ímynd Kjarvals er sterkari en annarra lista-
manna í íslensku myndlistarumhverfi; þvi er
eins víst að hún hafi meiri áhrif á verðlagningu
verka hans en starfsbræðranna, Ásgríms, Jóns
Stefánssonar eða Þórarins B. Þorlákssonar. Les-
andi getur prófað að spyrja sjáifan sig hvað hon-
um detti helst í hug þegar einhver þessara
þriggja listamanna er nefndur.
Opinber birting
En ljósmyndir af hstaverkum hafa áhrif, mik-
U ósköp. Meðan uppboð fóru fram með reglulegu
mUlibili hér á landi vora uppboðsaðUar duglegir
að láta þess getið ef ljósmyndir af uppboðnum
myndum heföu birst á prenti í málsmetandi sýn-
ingarskrám eða bókum. Þessar upplýsingar áttu
vitanlega að tryggja að verkin væra ekta en öðr-
um þræði var þeim auðvitað ætiað að keyra þau
upp í verði. Og í mörgum tUfeUum gerðu þær
það.
Sá sem þetta skrifar hefur einnig, alveg óvUj-
andi, verið valdur að verðhækkunum listaverka.
í framhaldi af ýmiss konar umfiöUun \nn lista-
verk í blöðum eða bókum, með tilheyrandi
myndbirtingum, birtust nokkur þessara verka á
uppboðsskrám á hærra matsverði en áður höfðu
sést í tengslum við viðkomandi listamenn. Þetta
er einnig reynsla annarra þeirra sem fiaUað hafa
um íslenska myndlist á opinberam vettvangi.
SennUega er það þó „hið opinbera" sem skap-
að hefur verðmætasta málverk á íslandi með því
að birta mynd af því á 2000 króna seðlinum. Hér
á ég auðvitað við Flugþrá eftir Jóhannes Kjar-
val. Sú mynd er að sönnu ekki á lausu, enda
þjóðareign. En eftir að 2000 króna seðUlinn
komst í umferð fór tryggingarverðmæti myndar-
innar úr 3 mUljónum í 5 mUljónir króna. Nú er
ekki víst að þessi fræga mynd verði yfirleitt lán-
uð tU sýninga utan safhsins á næstunni. Verði af
því er ekki ólíklegt að hún verði tryggð á 7-10
miUjónir króna. -AI
Steingrímur Hermannsson kynnir 2000 króna seðilinn með mynd af mál
verkinu Flugþrá eftir Jóhannes Kjarval.
Aska Dantes
Tvo starfsmenn við Borgarbókasafnið í Flór-
ens rak í rogastans þegar þeir opnuðu umslag á
hUlu á afskekktum stað í safninu. í umslaginu
var nefnilega pokaskjatti og skjöl sem staðfestu
að í pokanum væri
að finna ösku stór-
skáldsins Dantes
sem lést árið 1321.
Dante, sem samdi
eitt af óskoraðum
meistaraverkum
evrópskra bók-
'mennta, Gleöileikinn guðdómlega, var fæddur í
| Flórens en hrökklaðist þaðan árið 1302 fyrir
: sfiómmálaskoðanir sínar. Á 600 ára afmæli
skáldsins árið 1865 opnuðu vísindamenn graf-
hýsi hans og fólu bókasafhinu hluta af ösku hans
tU varðveislu. Þar var hún tU sýnis aUar götur tU
1929 þegar hún hvarf, sennUega þegar bókasafn-
S ið var flutt árið 1935.
Yfirmaður Borgarbókasafnsins, Antonia Ida
| Fontana, var að vonum glöð yfir þessum mála-
lyktum. „Við erum ákaflega snortin yfir þessum
fundi. Þetta er það eina sem eftir er af skáldinu
hér í Flórens, borginni sem hann hataði og dáði.“
Um hús í Prag
Undanfamar helgar hafa
farið fram kynningar á
menningarborgunum átta
sem ásamt Reykjavík verða
í sviðsljósinu árið 2000. Eins
og áður hefur komið fram
eru áherslur þessara borga
afar mismunandi, Reykjavik áréttar tengslin við
náttúruna, Bologna leggur áherslu á upplýsinga-
miðlun í samfélagi fiölmiðlunar og svo framveg-
is. í Prag verður hins vegar kynnt byggingar-
söguleg arfleifð borgarinnar en eins og mörgum
er kunnugt er hún með þeim ailra fallegustu í
Evrópu (sjá mynd). Á mánudaginn kl. 20 fer
einmitt fram kynning á þessari arfleifð í Nor-
ræna húsinu en þá mun Jaroslav Safer arkitekt
halda erindi um fomar byggingar og nýjar í
Prag.
í gamla miðbænum í Prag má segja að birtist
allar sttitegundir byggingarlistar í eitt þúsund ár
en barokk-arkitektúr er þar einna fyrirferðar-
mestur. Friðlýstar byggingar era yfir 1400 talsins
og um 866 hektara svæði er á heimsminjaskrá
UNESCO.
Sjálfur er Safer meðal þekktustu arkitekta
Tékka um þessar mundir en hann starfaði utan
Tékklands áram saman, allt þar til hann flutti
heim árið 1992 til að taka við stöðu prófessors í
arkitektúr við tækniháskólann í Prag. Fyriríest-
ur sinn flytur hann á ensku.
Vökuborg og draums
Listasumar er nú hafið á Akureyri fyrir al-
vöra. Á sunnudagskvöld kl. 21.30 verður fram-
flutt í Deiglunni dagskrá sem
byggist á ljóðabálki eftir Pjet-
m- Hafstein Lárasson (á
mynd), sem nú dvelst við rit-
störf í rithöfunda- og fræði-
mannsibúðinni, Davíðshúsi á
Akureyri. Ljóðabálkur pjetm-s
nefnist Vökuborg og
draums/Timans hringrás i
Reykjavik. Leikaramir Baldvin Halldórsson og
Karl Guðmundsson, með ástsælustu leikurum
landsins tti margra ára, lesa upp úr bálknum.
Síðan hefur Ámi ísleifsson, guðfaðir Jasshátíðar-
innar á Egtistöðum, samið tónlist við ljóðin og
leikur hana undir upplestrinum. Þessi ljóð- og
jassflutningur er fyrsti liður í samfelldum bók-
menntaviðburðum á Listasumri fram tti 1. ágúst.
Buckminster Fuller í Stanford
Að spila úr sér hrollinn
Hugsuðurinn og spámaðurinn Buckminster
Fuller (á mynd i Reykjavik frá 1979) er ógleym-
anlegur öllum þeim sem sóttu samkomur hans í
Upplýsingaþjónustu Bandaríkjanna fyrir tuttugu
árum. Þar sat þessi hálfníræða eldsál og talaði
linnulaust í fiórar klukkustundir um ýmislegar
uppgötvanir sínar sem miðuðu að því að gera nú-
tímamönnum lífið bæri-
legra: kúluhús, bfla, fatn-
að o.fl. Nú hefur öllum
pappírunum hans
„Buckys" verið komið
fyrir í Stanford-háskóla I
Kalifomíu, þar sem loks-
ins verður hægt að rann-
saka ótrúlegan feril hans tti hlitar. Á íslandi
hreifst Fuller sérstaklega af því hvemig menn
notuðu bárujárnið og hugðist rita um það bók.
Kannski er drögin uð henni að finna í Stanford...
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson
amt
Haukiu- Gröndal er ungur altsaxófónleik-
ari sem hefur haldið sig í Kaupmannahöfn
undanfarna tvo vetur við leik og nám eftir að
hann útskrifaðist frá djassdeild Tónlistar-
skóla FÍH. Hann er um þessar mundir hér
heima í fríi og fylgja honum tveir ungir Dan-
ir, Morten Lundsby, sem leikur á
kontrabassa, og trommitieikarinn
Stefan Pasborg. Tríó þetta spilaði
fyrst sumardjass hjá Jómfrúnni á “
laugardag og lék svo aftur á Sól- AfSæll MáSSOH
oni Islandusi a þriðjudagskvoldið. __________________
Þar hituðu þeir upp með hefð-
Jass
bundnum tólftaktablúsi og léku siðan lag
Hauks, Moon Unit, sem er samið yfir hina
vinsælu hljómaröð í I Got Rhythm. Beatrice
og svo Sounds of Joy eftir Joe Lovano komu
þar á eftir og fyiri hálfleik var lokað með
lagi Stefans trommuleikara, Miss D. C. Eftir
hlé voru þeir búnir að hrista vel úr sér hroll-
inn og fóru vel af stað. Þriðja lag var Tomor-
row Is the Question eftir Ornette Coleman og
þar á eftir hélt Coleman-
stemningin áfram í lagi
Hauks, Prayer. Lagið hófst
með ágætu intrói bassistans
í anda Charlie Hadens og
Haukur og Ólafur Jónsson,
sem blés sem
gestur það sem
eftir lifði tónleik-
anna, skiptust
síðan á hending-
um lagsins sem
var frjálslegt í
formi og hryn.
Meðlimir tríósins eru all-
ir ungir og efnilegir tónlist-
armenn á upphafi ferils
síns sem djassleikarar og
eiga efalaust eftir að vekja
meiri athygli síðar. Tónlist
tríósins þarf ekki á neinu
hljómahljóðfæri að halda,
Haukur Gröndal á Sólon íslandus sl.
haust.
hún stendur ágætlega
án þess.
Það var
samt sem
áður vel
til fundið
að fá Ólaf
Jónsson
með í síð-
ustu lögin og bæta
þannig við vídd í
hljómsveitina því trió
af þessu tagi er ein-
hæft til lengdar þótt
vel sé spilað. Og það er
ánægjulegt til þess að
hugsa að þótt Danimir
hafi leikið vel þá var
það leikur Hauks og
ágætar lagasmíðar
hans sem voru burða-
rás þessara tónleika.