Dagblaðið Vísir - DV - 31.12.1999, Blaðsíða 38

FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1999 T>V
f
Allt eins
Gamlárskvöld er
fullt af heföum. Far-
ið er á einhverja
brennu, alltaf; borð-
aður einhver matur,
alltaf; einhver
frændi kemur, alltaf
- einhver verður
fullur, alltaf. Allt er
eins og alltaf -
alltaf.
Það er eins og við
verðum alltaf örlítið
einhverf þennan
dag, viljum hafa allt
í rammföstum
skorðum, eins og
okkur íinnist að líf í
fóstum skorðum sé
fagurt líf. Ég er
núna til dæmis að
bæta enn einni hefð-
inni við þennan
dag: ég er að skrifa
þessa grein.
* * *
Gamlárskvöld er fullt af hefðum.
Einni hefðinni mætti þó segja stríð
á hendur: það er að fjölskyldan
safnist fyrir á besta tíma kvöldsins
til þess að horfa á sjónvarpsþátt.
Maður á aö verja kvöldinu öðru-
vísi, maður á að vera einhvers
staðar með fyndinn hatt eða með
hinu fólkinu sem safnast svo
múmínálfalegt kringum brennu til
að stara á bálið. Þetta eru leifar frá
löngu liðnum tíma þegar sjón-
varpsstöðvar voru meira og minna
bannaðar og sjónvarp þess vegna
miklu mikilvægara í lífi lands-
manna en nú á dögum þegar hund-
og alltaf
rað og fimmtíu þýðingarlausar
stöðvar mala yflr fólki þrotlaust og
óskemmtilegt skemmtiefni.
Áramótaskaupiö á heima í rit-
gerðum mannfræðinga. Einu sinni
á ári - í einn klukkutíma á ári -
mátti íslenska þjóðin hlæja. Einu
sinni á ári leyfðu hinir þungbúnu
og ofsóknaróðu stjórnmálaflokkar
sem haldið hafa þessari þjóð í
greipum sínum að höfð væru í
frammi gamanmál sem var ekki
beinlínis stýrt af þeim. Þetta var
eini skemmtiþáttur ársins sem
mátti vera fyndinn. Hinir voru all-
ir með Savannatríóinu og Hljóm-
sveit Ólafs Gauks. Og það var ekki
einasta það að þessi þáttur mætti
vera fyndinn - hann
átti að vera fyndinn.
Hann varð að vera
fyndinn. Það var eins
og heill og hamingja
þjóðarinnar lægi við.
Menn settust örvænt-
ingarfullir fremst á
stólbríkumar
gnístandi tönnum
þegar skaupið byrjaði
og hreyttu út úr sér
ofan í tvöfaldan
asnann: ef þetta verð-
ur ekki fyndið er mér
að mæta.
Þetta var á haftaárun-
um. Þegar ekkert
mátti. Þegar ekki
mátti drekka vin með
mat á veitingahúsum
nema á Holtinu. Þeg-
ar bara vom þrjár
sortir af brauði í bak-
aríum og sami mat-
seðill alla daga vik-
unnar: brauðsúpa á
mánudögum, sigin
ýsa á þriðjudögum,
kjötfarshringur með
makkarónum á mið-
vikudögum og
áramótaskaupið
á gamlárskvöld.
★ * *
Loksins i des-
ember mátti
hlæja að því sem
gerðist í mars.
Allt ára-
mótaskaupið var
maður að reyna
að rifja upp hvað
í ósköpunum
væri verið að
tala um - til hvers væri eiginlega
verið að vísa í gamanmálunum. Yf-
irleitt var einhver fróður og
Guðmundur Andri Thorsson
minnisgóður viðstaddur sem
þurfti að þýða brandarana: jaaaá -
muniði ekki, þetta er um fmnsku
kartöflumar í júní.
Að öðru leyti hefur ára-
mótaskaupið einkennst af hefð-
bundnum íslenskum húmor: að
herma eftir þekktu fólki og klæða
karlmenn í kjóla. Og vissulega var
Flosi fyndinn á sínum tíma -
kannski sá eini sem náði að standa
-undir þeim fáránlegu væntingum
að þurfa að vera fyndinn fyrir ís-
lensku þjóðina einu sinni á ári. En
á gamlaárskvöld á maður ekki að
horfa á fólk fífl-
ast í sjónvarp-
inu. Maður á
að fíflast sjálfur
sé maður gef-
inn fýrir slíkt.
Maður á ekki
aö horfa á
skerm þetta
kvöld. Maður á
að horfa í him-
ininn.
Hefjum umbæt-
umar: hættum
að horfa á ára-
mótaskaupið.
Að öðru leyti skulum við hafa allt
eins og alltaf.
Áramótaskaupið á
heima í ritgerðum
mannfræðinga.
Einu sinni á ári - í
einn klukkutíma á
ári - mátti íslenska
þjóðin hlæja
Ég hef skrifað
hana áður, í annað
blað. Ég veit að ég
ætti núna að út-
skýra í stuttu máli
hvað ég tel að merkast hafi gerst
síðustu þúsund árin, jafnvel þótt
aldamót verði ekki fyrr en að ári.
Ég ætti að velta vöngum yfir því
hvemig það verður að vera 20. ald-
ar maður á næstu öld. Ég ætti að
hugleiða hugsanleg heimsslit. Ég
ætti að skammast yfir þeirri smán
að Finnur Ingólfsson hlammi sér í
stól seðlabankastjóra þegar þar
sækja um menn eins og Már Guð-
mundsson, Ólafur ísleifsson, Helga
Jónsdóttir, Sigurður Snævarr og
Yngvi öm Kristinsson. En ég ætla
aö skrifa sömu greinina og ég
skrifa alltaf fyrir áramót. Hún
byrjar svona: Gamlárskvöld er
fullt af hefðum.
Við hver áramót erum við vön
að horfa aftur og fram, spá í það
hvemig hlutimir hafa nú gengið
hjá okkur og hvað framtíðin muni
bera í skauti sér. Það hefur líka
verið gert um þessi áramót og ríf-
lega það enda tilefnið mikið: nýtt
árþúsund er að renna upp, hvort
sem menn nú halda því fram að
það komi áriö 2000 eða 2001. Um
það má efalaust lengi deila. En á
þessum timamótum er fróðlegt að
velta því fyrir sér hver staða fjöl-
skyldunnar eiginlega er hjá okkur
hér uppi á íslandi þegar horft er
til nýrrar aldar?
***
Því miður verður að segjast eins
og er að fjölskyldan og málefni
hennar hafa dregist nokkuð aftur
úr hér á landi miðað við það sem
gengur og gerist í löndunum
kringum okkur. Sumir segja að
það sé nú bara vegna þess að við
séum þannig gerð, Islendingar, við
séum ekkert að velta okkur upp úr
hlutunum. Þegar á þurfi að halda
sjái fjölskyldan nokk um sína.
Fjölskyldan er öryggisnetið sem
við treystum á.
En hvað gerist þegar aðstæður
eru þannig að fjölskyldan sjálf er í
upplausn? Eða þegar stórfjölskyld-
an getur ekki lengur gegnt hlut-
verkinu sem einu sinni var? Hlut-
verk hennar er sífellt að minnka í
nútímasamfélagi og stofnanir
þjóðfélagsins hafa meira eöa
minna tekið við af henni. Fjöl-
skyldan skiptir okkur öll miklu
endum. Launin duga ekki til. Þó
að vinnudagur sé langur eru
gæsluúrræði fyrir bömin á engan
hátt sambærileg viö það sem býðst
hjá nágrönnum okkar, t.d. á Norð-
urlöndunum. Enda störf fóstra og
kennara lítilsmetin til launa.
Þórhallur Heimisson
máli og velferð hennar. En af ein-
hverjum ástæðum erum við svo
hógvær að við látum ekki í okkur
heyra þegar á hana er gengið. Til
þess að gera sér í hugarlund stöðu
fjölskyldunnar í dag skulum skoða
nokkur dæmi um aðstæður sem
þyngja róðurinn hjá fjölskyldum á
íslandi í dag.
Til að byrja með má nefna aö
hér á landi er lengri vinnudagur
en hjá nokkrum af nágrönnum
okkar í Evrópu. Um leið eru laun
lægri þannig að yfirvinna og auka-
vinna eru nauðsynleg ef fjölskyld-
an á að láta enda ná saman. Það
reynist reyndar erfitt fyrir full-
vinnandi fólk að ná þessum frægu
Langar fjarvistir valda spennu
og deilum á heimilum. Mörg fyrir-
tæki reka orðið skynsamlega fjöl-
skyldustefnu þar sem reynt er að
koma til móts við þarfir fjölskyld-
unnar. En allt of mörg láta sig það
engu skipta. Ef bömin veikjast
eigum við foreldramir aðeins rétt
á sjö veikindadögum þar sem ná-
grannar okkar fá 90-120 daga. Ef
við hin fullorðnu veikjumst eða
verðum öryrkjar þá hrynur í raun
grundvöllur framfærslu fjölskyld-
unnar. Örorkubætur eru hér lægri
en í nokkru öðru landi í Vestur-
Evrópu. Ekki em sjúkradagpen-
ingamir betri. Bamabætur eru
síðan kapítuli út ______________
af fyrir sig.
Barnabætur
tekjutengjum við
ásamt örfáum
þjóðum öðrum í
Evrópu. Evrópu-
búar líta annars
á bamabætur
sem eign bam-
anna óháð for- _________________
eldrunum. Svo má bæta við vanga-
veltum um húsnæöismarkaðinn.
Eru ekki 700 manns á biðlista eft-
ir íbúðum, bara hjá Reykjavíkur-
En hvað gerist þeg-
ar aðstæður eru
þannig að fjölskyld-
an sjálf er í upp-
lausn?
borg? Það geta
ekki allir keypt
eða byggt. Að
lokum má
nefna dæmi úr
heilsugeiran-
um. Þurfi bam-
ið þitt á tann-
réttingum að
halda er eins
------------------ gott fyrir þig
að hafa drjúg laun þvi þær þarft
þú að borga að mestu sjálfur.
Tannréttingar eru taldar sjálfsagð-
ur hluti heilsuvemdar bama í
Vestur-Evrópu og því ókeypis þar.
Svona mætti lengi telja. Það er
kannski ekkert undarlegt, eins og
skilyrðin eru, að skilnaðarhlutfall-
ið skuli vera eins hátt hér á landi
og raun ber vitni við lok aldarinn-
ar?
Ef við viljum að aðstæður fjöl
skyldna á íslandi séu á nýrri öld
sambærilegar við það sem gerist í
löndunum í kringum okkur er svo
sannarlega kominn tími til að
bretta upp ermarnar.
Fjölskyldan érið 2000