Dagblaðið Vísir - DV - 12.08.2000, Síða 18

18
LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 2000
Helgarblað_______________________________________________________________________________________________ I>V
Kjartan J. Hauksson kafari:
Hef horfst í
augu við dauðann
Þegar hið hörmulega flug-
slys varð í Skerjafirði sl.
mánudag dáðist öll þjóðin að
snörum viðbrögöum Kjartans
J. Haukssonar kcifara sem
hljóp út á sokkaleistunum,
skar næstum á landfestar köf-
unarprammans sem hann rek-
ur og sigldi á staðinn. Pramm-
inn lá í Kópavogshöfn og kaf-
arar sem unnu við björgunar-
störfin luku lofsorði á rétt og
fumlaus vinnubrögð Kjartans.
DV fór á fund Kjartans sem
býr i einu af hinum nýju
bryggjuhúsum við Kópavogs-
höfn þar sem íbúðir eru á efri
hæðinni en vinnuhúsnæði á
neðri hæðinni. Frá heimili
Kjartans er gott útsýni yfir
slysstaðinn og fáeinir tugir
metra niður á bryggjuna þar
sem pramminn Fjölvi liggur
við festar ásamt vinnubátnum
Daníel sem Kjartan á líka og
nefndi í höfuðið á afa sínum.
Hvernig vildi það til að
Kjartan fékk áhuga á köfun og
ákvað að leggja hana fyrir sig?
„Ég er alinn upp á ísafirði
við að leika mér í sjónum.
Faðir minn og afi unnu báðir í
skipasmíðastöðinni og þar og í
fjörunni var mitt leiksvæði
þegar ég var púki. Ég smíðaði
minn fyrsta bát 7 eða 8 ára,
hampaði hann og tjargaði. Svo
var þessu ýtt á flot og róið.
Þetta gerði það að verkum að
foreldrar sumra jafnaldra
minna voru ekki hrifnir af því
að þeir væru að leika sér með
mér. Pabbi og afi gerðu síðan
upp gamlan bát handa okkur
bræðrunum sem var okkar
leikfang.
Það var heillandi heimur að
horfa ofan i sjóinn og í skipa-
smíðastöðinni vann Guð-
mundur Marselliusson kafari
sem ég leit mikið upp til. Ég
var 15 ára þegar ég gekk í
björgunarsveitina á ísafirði og
skömmu síðar eignaðist ég
minn fyrsta kafarabúning."
Ekki ofvirkur en
starfsamur
Kjartan er eitt fimm bama Hauks
Daníelssonar og Valgerðar Jakobs-
dóttur. Hann var snemma einþykkt
og atorkusamt bam, segist ekki
hafa verið ofvirkur en afar starf-
samur. Hann var í skátunum frá
barnsaldri og starfið með björgun-
arsveitinni var rökrétt framhald af
því. En hvemig gekk með fyrsta
kafarabúninginn?
„Hann var auðvitað alltof stór á
mig og það fylgdu honum engir vett-
lingar. Ég var samt fljótlega farinn
að kafa og meira að segja fást við að
skera úr skrúfum. Ég man eftir mér
tæplega 16 ára um hávetur við að
skera úr skrúfunni á Kristrúnu ÍS.
Það var ís á Pollinum og komið
myrkur. Ég man að pabbi vék ekki
frá mér allan tímann en það þurfti
mann á vakt við vökina svo hún
lokaðist ekki meðan ég var niðri. Þá
var vont að hafa ekki vettlingana."
Næstum drukknaður
Kjartan var svo atorkusamur við
köfunina á unglingsárunum að
mörgum ofbauð og hann átti erfitt
með að fá Guðmund Marsellíusson
til að fylla fyrir sig á loftkútana og
yfirleitt varð hann að flytja köfunar-
búnað sinn sjáifur í hjólbörum því
menn vildu ekki aka honum og eiga
Alinn upp á Eyrinni
Kjartan er alinn upp á ísafiröi og þótti einþykkt og starfsamt barn sem smíöaöi báta,
næstum drukknaöur átta ára en eignaöist trillu þegar hann var 14 ára.
þannig óbeint þátt i að hann færi
sér að voða. Varla þarf að taka fram
að Kjartan hafði takmörkuð réttindi
til slíkra starfa svo ungur.
„Ég var reyndar næstum drukkn-
aður þegar ég var átta ára. Við vor-
um saman nokkrir krakkar að
henda steinum af Norðurtanga-
bryggjunni. Ég vildi kasta lengst og
tók mikið tilhlaup en rann á ísaðri
bryggjunni og fór í sjóinn. Það var
hávetur og krakkamir urðu svo
hræddir að þeir hlupu heim. Ég gat
með herkjum kraflað mig upp á
bryggjuna eftir að hafa náö taki á
steinkanti og þaðan gat ég teygt mig
í tréverkið á henni. Ég veit í dag að
ég var ansi nálægt því aö drukkna."
Mörgum árum seinna varð Kjart-
an svo heppinn að bjarga ungum
pilti frá drukknun á ísafirði.
„Ég var að vinna í trillunni
minni þegar ég heyrði hróp í krökk-
um ofar á bryggjunni og þá hafði
einn þeirra dottið í sjóinn. Ég henti
mér flötum og hékk á löppunum á
borðstokk og teygði mig eins og ég
gat og náði í hárið á honum og hífði
hann upp. Hann hljóp skælandi
heim og sagði að maður hefði hár-
reytt sig en foreldramir þökkuðu
mér fyrir.“
Annað skipti var félagi Kjartans
hætt kominn þegar krakkar á ísa-
firði gerðu sér aö leik að hlaupa yfir
sandfyllur sem verið var að dæla
upp úr sjó og mynda uppfyflingu.
„Hann sökk í sandinn eins og
steinn og hausinn stóð einn upp úr
þegar ég gat hent til hans bandi og í
sameiningu náðum við honum á
þurrt.“
Má af þessu ráða að frjálslegir
leikir ísfirskra púka hafa ekki alltaf
verið með öflu hættulausir.
Reri trillunni helm
Kjartan er kominn af skipasmið-
um og sjósóknurum norðan úr
Reykjarfirði á Ströndum og víðar og
eignaðist sína fyrstu trillu þegar
hann var 14 ára og reri einn á henni
til fiskjar inn í Djúp og víðar.
„Þetta var á þeim áram þegar enn
gekk fiskur í Djúpið. Ég fór einu
sinni sem oftar alla leið inn undir
Æöey en varð síðan eldsneytislaus
undan Snæfjallaströnd. Ég neyddist
því til að róa trillunni móti suðvest-
anátt alla leið heim og var ekki
kominn út undir Amames fyrr en
undir morgun. Þá held ég reyndar
að móðir mín hafi verið orðin nokk-
uð áhyggjufull.
Ég veit ekki hvort 14 ára ungling-
um væri sleppt einum í fiskiróðra í
dag en þetta er frjálsræðið sem ég
ólst upp við og sjálfsagt hef
ég verið dálítið einþykkur."
Þetta var ekki eina triflan
sem Kjartan átti því hann
eignaðist aðra þegar hann
var 17 ára og reri talsvert en
hugur hans stóð ekki til þess
að verða skipstjóri heldur
lærði hann járnsmíði og
starfaði lengi í Vélsmiðjunni
Þór á ísafirði en köfunin var
alla tið stórt áhugamál.
Guilni klukkutíminn
Árið 1985 fór Kjartan til
Fort Bowisund í Bretlandi til
að læra köfun og síðan 1987
til Bandaríkjanna til að læra
björgunarköfun og kynna sér
starfsemi köfunarliða hjá lög-
reglu og slökkviliðum. Þetta
reyndist honum afar lær-
dómsríkur tími.
„Þarna var fyrst verið að
setja fram kenningar sem í
dag er unnið eftir um endur-
lífgun fólks úr köldum sjó
sem eru kenndar við Gullna
klukkutímann. Samhliða
námi mínu í köfuninni sat ég
fyrirlestra hjá dr. Martin J.
Nemiroff sem var brautryðj-
andi á þessu sviði. Hann
sýndi fram á að hægt var að
endurlífga fólk eftir allt að
klukkutíma en áður hafði
slíkt verið talið ómögulegt og
lífgunartilraunir eftir fáeinar
mínútur í köldum sjó yfirleitt
árangurslausar.
Kjaminn í þessum kenn-
ingum gengur út á að áður en
hægt er að hefja eiginlega
endurlífgun þarf að hita lík-
amann aftur upp í það hita-
stig sem hjartað hætti að slá
við. Þangað til gildir að halda
blóðflæði við með hjarta-
hnoði og blæstri. Það má
segja að þvi kaldari sem sjór-
inn er og því fyrr sem öndun
og hjartsláttur hættir því
betri líkur eru á að endurlífg-
un takist vel. Líkurnar eru
því betri eftir því sem sjúk-
lingurinn er yngri.“
Eftir námið í Bandaríkjun-
um kenndu Kjartan og Stefán
Axelsson, félagi hans, á mjög mörg-
um námskeiðum um nær þriggja
ára skeið og fluttu þessa þekkingu
áfram til fjölda björgunarmanna,
lögreglumanna og slökkviliðs-
manna. Þegar síðan var ákveðið að
koma upp köfunarsveit hjá Slökkvi-
liði Reykjavíkur var leitað til Kjart-
ans og Kristjáns Jónssonar skip-
herra eftir ráðgjöf um skipulag og
uppbyggingu. Þannig má segja að
þegar Kjartan stóð og fylgdist með
og aðstoðaði kafarana sem björguðu
fólkinu úr flugvélarflakinu í Skerja-
firði sl. mánudag þá var hann að sjá
afrakstur síns eigin starfs og
kennslu.
„Ég held að það hafi tekist afar
vel með uppbyggingu þessa starfs
hjá slökkviliðinu og gat ekki betur
séð en allt gengi eins og best verður
á kosið.“
Að vinna með þreifiskynlnu
Kjartan vann sem verkstjóri í
Vélsmiðjunni Þór á ísafirði og var
búsettur þar með köfun sem auka-
starf allt til 1994 þegar hann flutti
frá tsafirði og hefur síðan starfað
við eigin köfunarþjónustu. En hvað
er það helst sem kafarar fást við?
„Ég hef unnið mikið við ljósleið-
aralagnir, má segja aflar sem lagðar
var
hafa verið síðustu 9 ár. Ég hef graf-
ið skurði á sjávarbotni í tugum kíló-
metra. Ég vinn mikið fyrir virkjan-
ir við viðgerðir á lokum og búnaði,
laga steypuskemmdir og fleira og
fleira. Köfunin sjálf er í rauninni
aðeins aðferð til að komast á vinnu-
svæðið en kafari þarf síðan að
kunna að smíða og sjóða og vinna
með margvíslegum öðrum hætti að
viögerðum."
Margir gera sér ekki grein fyrir
því að mikið af vinnu kafara fer
fram í óhreinu og gruggugu vatni í
algeru myrkri. Það er erfitt að
ímynda sér hvernig það er að fara
niður á 25 metra dýpi í gruggugu
jökulvatni, þar sem allt skyggni
hverfur á 10 cm dýpi, og losa þar
lokur og annast viðgerðir með
þreifiskyninu einu saman.
Kjartan hefur einnig tekið upp á
annan tug skipa, bæði fyrir trygg-
ingafélög til að rannsaka orsakir
sjóslysa og einnig hefur hann tekið
upp þrjú sokkin skip sem enduðu
aftur i notkun. Þetta eru Pilot frá
Bíldudal, Hafrún frá Skagaströnd og
Mýrafellið frá Þingeyri.
„Það er í mörgum tilvikum ekki
tæknilega flókið að taka skipsflök
upp af hafsbotni en það getur auð-
vitað verið mjög dýrt.“
Kjartan kafaði samt
Sem dæmi um það sem Kjartan
tekur sér fyrir hendur í þessum efn-
um má nefna að þegar skelfiskbát-
urinn Tjaldur ÍS sökk í Jökulfjörð-
um 18. des 1986 vildu aðstandendur
þeirra þriggja sem fórust gjaman að
kafari færi niður til að kanna hvort
lík mannanna þriggja væru enn um
borð. Landhelgisgæslan taldi slíkt
ekki ráðlegt nema með nokkrum
viðbúnaði þar sem flakið lá á 40
metra dýpi. Kjartan og Stefán Axels-
son köfuðu samt niður að flakinu og
gengu úr skugga um að það væri
mannlaust.
„Þetta var svolítið gagnrýnt á sín-
um tíma en sannleikurinn var sá að
það var allt í lagi að fara svona
djúpt í stuttan tíma og við gerðum
það. Lögreglan á ísafirði var ósátt
við okkur um tíma vegna þessa
máls en það jafnaði sig allt.“
Seinna færði Kjartan flak Tjalds-
ins upp á 18 metra dýpi og fjarlægði
nýlegt spil úr flakinu ásamt Áma
Kópssyni kafara sem mikið hefur
unnið með honum.
„Þetta voru einhverjar erfiðustu
aðstæður sem við höfum unnið við.
Úthafsaldan nær svo langt niður að
flakið valt eldsnöggt frá borði í borð
á botninum þó dýpið væri þetta
mikið. Við urðum að koma niður á
stefnið á því og sæta lagi að skjótast
aftur eftir því og gæta okkar á
möstrunum ef ekki átti illa að fara.“
Kjartan gerði einnig tilboð í að
taka flak kúfiskskipsins Æsu upp af
hafsbotni. Menn hurfu þó frá því
vegna kostnaðar en hann útvegaði
kafara frá Bretlandi sem fóru niður
að flakinu og rannsökuðu það og
tóku upp lík eins þeirra sem fórust.
„Það hefði alveg veriö hægt að
taka Æsuna upp en menn vildu það
ekki.“
Loftlaus á 50 metra dýpi
Kafarar vinna oft störf sín við
gríðarlega erfiðar aðstæður í mikl-
um kulda, myrkri og undir miklu
andlegu álagi. Það getur tekið á
taugamar að halda ró sinni þegar
eitthvað fer úrskeiðis. Kjartan segir
að köfun sé ekki hættulegt starf en
hann hefur samt horfst í augu við