Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.2001, Blaðsíða 20

20
LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2001
Helgarblað___________________________i>y
Upphressandi að
vera í návist Laxness
Ólafur Ragnarsson, stofnandi Vöku-Helgafells, ásamt útgáfustjóra forlagsins, Pétri Má Ólafssyni
Þeir fletta hér alfræðibókinni íslenskir fuglar eftir dr. Ævar Petersen fuglafræðing. í henni eru vatnslitamyndir eftir Jón Baldur Hlíðberg sem sýna 450 fugla en
þetta er eitt viöamesta og dýrasta útgáfuverkefni Vöku-Helgafells og var unnið að bókinni í mörg ár.
„Heimur bóka finnst mér heill-
andi. Það á annars vegar við um
bækurnar sem slíkar, þennan hljóð-
láta miðil sem þegar best lætur get-
ur skapað sjálfstæðan heim í hugar-
fylgsnum okkar. Hins vegar um til-
urð bóka, mótun þeirra, bókagerð
og bókaútgáfu sem Halldór Laxness
kallaði einu nafni bókaútgerð," seg-
ir Ólafur Ragnarsson þegar hann er
spurður af hverju hann hafi ákveð-
ið fyrir tveimur áratugum að stofna
bókaforlag.
„Þetta svið hafði lengi höfðað til
mín og eftir að ég hafði starfað í
áratug við fréttamennsku og dag-
skrárgerð hjá Sjónvarpinu og verið
ritstjóri á Vísi í fimm ár langaði
mig að sjá hvort ég gæti staðið á eig-
in fótum og nýtt hugmyndir mínar
til þess að leggja grundvöll að bóka-
forlagi. Konan mín Elín Bergs lagði
upp í þessa siglingu með mér og við
stofnuðum bókaútgáfuna Vöku á ár-
inu 1981. Elín hélt utan um peninga-
málin en ég annaðist útgáfustarf-
semina og daglegan rekstur fyrir-
tækisins.“
- Þótti mönnum þetta ekki hálf-
gert glapræði hjá ykkur á markaði
þar sem allmörg gamalgróin fyrir-
tæki réðu lögum og lofum?
„Jú, ýmsum þótti það. Forystu-
menn bókaútgefenda vöruðu okkur
við, þetta væri hættuleg grein þar
sem fólk gæti verið fljótt að tapa al-
eigunni. Aðrir bentu á að bókafor-
lög í landinu væru nógu mörg en
við sögðum að dæmið snerist ekki
um fjölda fyrirtækja í greininni
heldur bókahugmyndir og annars
konar útgáfuefni."
Leynd um bókina um Gunnar
Thor
- Á útgáfulista fyrsta ársins var
viðtalsbók Ólafs við Gunnar
Thoroddsen sem var með allra sölu-
hæstu bókum það árið. Af hverju
valdi Ólafur Gunnar Thoroddsen?
„Viðtalsbækur voru vinsælar á
þessum árum og af hagkæmnisá-
stæðum lá auðvitað beint við að ég
nýtti reynslu mína úr frétta-
mennsku og blaðamennsku til þess
að skrifa kauplaust eina slíka fyrir
forlagið. Við Elín gerðum lista yfir
eina 10-15 áhugaverða einstaklinga
sem gaman væri að fá til að rekja
æviferil sinn í bók. Efstur á þeim
lista var dr. Gunnar Thoroddsen
sem þá var nýorðinn forsætisráð-
herra, afar umtalaður og umdeildur
eftir að hann hafði myndað ríkis-
stjóm með Framsóknarflokki og Al-
þýðubandalagi og með stuðningi
hluta þingflokks Sjálfstæðisflokks-
ins. Gimnar var hikandi varðandi
gerð bókar enda mjög önnum kaf-
inn og kvaðst hafa hugsað sér að
skrifa ævisögu sína á síðari stigum.
En mér tókst með fulltingi Völu,
konu hans, að fá hann til samstarfs
og við hófumst strax handa við
þetta verk. Við hittumst að jafnaði
tvisvar í viku á meðan ég var að
skrifa bókina, ýmist hér í Reykjavík
eða í sumarbústað forsætisráðherra
á Þingvöllum. Það var ákveðið aö
við létum ekkert spyrjast út um
bókina fyrr en rétt áður en hún
kæmi út. Þótt ótrúlegt megi viröast
tókst að halda þessu leyndu þar til í
nóvember þegar skollið var á prent-
araverkfall og menn fóru að velta
fyrir sér hvaða bókum fólk missti af
ef það leystist ekki fyrir jól. Verk-
fallið stóð í einar sex vikur og bók-
in um Gunnar kom ekki út fyrr en
að því loknu, 10. desember, minnir
mig. Salan gekk feiknarlega vel þá
fáu daga sem voru til jóla, hún var
prentuð þrisvar og seldist í 8.500
eintökum en meðalsala bóka á jóla-
markaði er innan við þúsund ein-
tök.“
- Hvernig maður var Gunnar
Thoroddsen?
„Gunnar var glæsimenni sem um
var sagt að „gengi sparibúinn að
reiptogi stjórnmálanna". Hann var
glöggskyggn, feiknarlega fróður og
víðlesinn og hafði skýrar skoðanir á
mönnum og málefnum. Gunnar átti
auðvelt með að koma hugsun sinni
i orð og var sérlega næmur fyrir
blæbrigðum íslensks máls og hrynj-
andi þess en þeir eiginleikar nýttust
honum vel við greinaskrif og ræðu-
flutning. Samstarfið við hann um
samtalsbókina, útgáfu á ritgerða-
safni hans ári síðar og fleiri verk-
efni var í alla staði ánægjulegt og
lærdómsríkt.“
Laxness unni orðum sem
voru „skrýtin í laginu"
- Það þarf varla að spyrja hvort
Halldór Laxness hafi ekki verið sá
höfunda Vöku-Helgafells sem hafi
verið skemmtilegast að kynnast og
vinna með. Margir hefðu eflaust
viljað vera í hlutverki forleggjara
nóbelsskáldsins í hálfan annan ára-
tug, Ólafur.
„Við höfum auðvitað átt gott sam-
starf við ótal íslenska höfunda og
fjölmarga erlenda á þessum tuttugu
árum en ég held ekki að á neinn sé
hallað þótt ég segi að í því sambandi
hafi Halldór Laxness skipaö sérstak-
an sess. Á því tímabili sem ég ann-
aðist útgáfu- og réttindamál hans,
samningagerð vegna útgáfu verka
hans erlendis og margvísleg önnur
verkefni hittumst við Halldór á
meðan heilsa hans leyfði að jafnaði
viku- eða hálfsmánaðarlega á
Gljúfrasteini eða í íbúð þeirra hjóna
hér í Reykjavík. Viðfangsefni dags-
ins urðu mjög oft kveikja forvitni-
legs spjalls sem gat borist inn á
ótrúlegustu brautir. Oft tengdist
skraf okkar ritstörfum Halldórs,
vinnubrögðum, stíl og mótun verka
hans. í því sambandi var mjög
áhugavert að skoða með honum
minnisbækur frá ýmsum tímum
sem hann geymdi í skúffu í vinnu-
stofu sinni. Þar var til dæmis að
finna fyrstu hugmyndir að skáldsög-
um eða „uppteikningar" að þeim
svo notað sé orðfæri Halldórs,
einnig punkta vegna greina og rit-
gerða sem hann var með í smíðum
eða hugðist skrifa og síðast en ekki
síst málfarsleg atriði, orð sem hann
heyrði fólk nota eða gróf upp með
einhverjum hætti á ferðum sinum
um landið.“
- Hvað er þér minnisstæðast
varðandi kynnin af Halldóri Lax-
ness?
„Það var afar notalegt að vera í
návist Halldórs og jafnframt „upp-
hressandi" svo ég noti orð úr fórum
hans. Hann var hlýr og alúðlegur og
með mikla kímnigáfu eins og les-
endur hafa kynnst í gegnum bækur
hans. En það sem er sennilega eftir-
minnilegast frá árum mínum með
skáldinu er orðaforði hans og hve
snilldarlega og frumlega hann beitti
íslenskri tungu í töluðu máli. Hann
sagðist hafa gaman af tungumálinu,
ekki síst orðum sem væru „sérstak-
lega skrýtin í laginu“. Sjaldgæf orð
og orðatiltæki voru honum mjög
töm en auk þess hafði hann sérstakt
lag á að fella saman orð og hugtök
sem öðrum dytti ekki í hug að nota
með þeim hætti eða einfaldlega að
smíða nýyrði á örskotsstundu þegar
það átti við. Halldór notaði jafn-
framt sín sérstöku orð eða eigin út-
gáfur af orðum yfir hversdagslega
hluti og fyrirbæri. Um aðra sem
hefðu haft þá eiginleika hefði hann
sennilega sagt að þeir væru „hug-
detturíkir". Það eru einstök forrétt-
indi að hafa átt þess kost að kynnast
Halldóri Laxness persónulega og
starfa með honum og fyrir hann og
Auði, þá einstöku konu.“
Sumum verkum fylgt frá hug-
mynd til prentunar
- Hvað finnst þér hafa verið mest
gefandi í starfinu þessa tvo áratugi
í Vöku-Helgafelli?
„Það eru hin mannlegu samskipti
bæði inn á við i fyrirtækinu og út á
við. Umsvifin jukust jafnt og þétt
frá fyrsta starfsári og samkeppnin
hefur verið hörð á bókamarkaðnum
en þetta hefur allt gengið farsællega
vegna þess að við höfum haft á að
skipa einkar dugmiklu og hæfileika-
ríku fólki á öllum sviðum. Þetta var
orðinn mjög stór hópur um það leyti
sem við gengum til samstarfsins við
Mál og menningu um stofnun Eddu
á síðasta ári. Þá voru 150 manns á
launaskrá hjá Vöku-Helgafelli þar
af um 70 í fullu starfi.
Persónulegustu samskiptin út á
við hafa auðvitað verið við höf-
undana og ber þar hæst kynnin af
Halldóri Laxness. Af yngri höfund-
um hef ég haft langnánust kynni af
Ólafi Jóhanni Ólafssyni, góðvini
mínum, sem kom til mín ungur
maður árið 1986 með handrit að
smásögum sem birtust í fyrstu bók
hans, Níu lyklum, það ár. Meðal
annarra skálda okkar og rithöfunda
sem ánægjulegt hefur verið að
kynnast og vinna með má nefna
Matthías Johannessen, Þórarin Eld-
jám, Guðrúnu Helgadóttur og Davíð
Oddsson, sem er reyndar höfundur í
annasömu starfi en við viljum helst
að hann gefi sér enn betri tíma til
skrifta. Og áfram mætti telja úr
skáldahópnum: Elínu Ebbu Gunn-
arsdóttur, Arnald Indriðason, Krist-
ínu Steinsdóttir, Guðmund Ólafs-
son, Elias Snæland Jónsson, Ár-
mann Kr. Einarsson og Jónas Jón-
asson, en fyrsta íslenska skáldsagan
sem við gáfum út, 1981, var eftir
hann. Úr fræðimannadeildinni
koma mér í hug Ævar Petersen
fuglafræðingur og sagnfræðingarnir
Þór Whitehead, Valur Ingimundar-
son og Einar Laxness. Ótal margir
fleiri höfundar hafa komið við sögu
og nýir bætast við á hverju ári.“
Núverandi útgáfustjóri Vöku
Helgafells er Pétur Már Ólafsson.
Hann segir starf útgáfustjóra einkar
skemmtilegt, enda gefi það tækifæri
til að kynnast áhugaverðum höf-
undum og þau samskipti séu oft
mjög gefandi. „Það eru auðvitað
ákveðin forréttindi að fá að fylgja
verki frá hugmynd til prentunar.
Fyrir tuttugu árum stofnaði Ólafur Ragnarsson bókaútgáfuna Vöku ásamt eigin-
konu sinni, Elínu Bergs. Á tveimur áratugum varð Vaka-Helgafell annað tveggja
stórvelda í bókaútgáfu á íslandi. Fyrir tœpu ári sameinuðust svo Vaka-Helgafell og
Mál og menning og er Ólafur nú stjórnarformaður Eddu miðlunar og útgáfu hf.
sem er sameinað félag þessara tveggja útgáfufyrirtœkja. Ólafur og Pétur Már
Ólafsson, útgáfustjóri Vöku-Helgafells, rœða í viðtali við Kolbrúnu Bergþórsdóttur
um stofnun Vöku, bókaútgáfu og fleira.