Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.2003, Blaðsíða 28

28
H&Iqorblacf X>"V" LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2003
Verðlaun fyrir kiðfætta kalla ?
eftir Pál Baldvin Baldvinsson
Menningarverðlaun DV voru brött tilraun til að
skapa blaðinu sérstöðu á markaði. Fór ekki ein: aftar
í sömu tölublöðum var Stjörnumessan kynnt, gala-
kvöld poppsins með óteljandi verðlaunum. Blað-
stjórnin markaði skýra stefnu: umfjöllun um menn-
ingu seldi blöð, kúltúr var góður bisniss. Innrás DV
inn í staðnaðan blaðaheim jók samkeppni milli dag-
blaðanna í menningarumfjöllun. Allir urðu að taka
sig á. Stefna blaðsins átti ríkan þátt í að gera menn-
ingarsamfélag okkar fjölbreytilegra og fjörugra.
Menningarverðlaun voru eðlileg afleiðing af stefnu
blaðsins að gera mikið úr allri umfjöllun um menn-
ingu og listir. Með hverju ári gerði blaðið sér æ meiri
mat úr tilnefningum og verðlaunaveitingunni: flokk-
um fjölgaði, atkvæði lesenda duttu út, skipan val-
nefnda kynti undir í nær sex vikna aðdraganda, rök-
stuðningur óx og batnaði fyrir lokavalið. Afhending
dró æ stærri dilk á eftir sér: viðtöl og ítarlegri um-
fjöllun. Svo var fjallað ítarlega um matseðil, vín og
smíði verðlaunagripa. DV gerði úr tiltækinu stórvið-
burð sem seldi blaðið, var spennandi og öðruvísi.
Menningarverðlaun DV voru um langa hríð eina við-
urkenningin sem listamönnum gafst.
Nú er tíðin önnur: stórfyrirtæki stofnuðu til verð-
launa, hentu mylsnu af hagnaði í listamenn og góð-
gerðarfélög; bókaverðlaun, tónlistar-, kvikmynda- og
sjónvarpsverðlaun hvolfast nú yfir almenning í bein-
um útsendingum og eftir apa alls kyns samtök: verð-
launa- og hvatningaræpa er runnin á samfélagið og
hefur gengisfellt allt hrós, lofið er á góðri leið með að
kæfa gagnrýna samræðu sem er álitin nei-
kvæðniraus.
Samt tekst DV að sjá til þess að verðlaunin hafa
vikt og virðast í öllum tilvikum vel þegin.
Og eftir aldarfjórðung er rétt að taka fram stikur
og mæla: hvernig hefur tekist til?
Hrafnhildur Hagalín leikskáld hlaut Menningarverðlaun DV fyrir Ég er nieistarinn sem sýnt var hjá Leikfélagi
Reykjavíkur árið 1991. Tvö önnur leikskáld hafa hlotið verðlaunin: Ólafur Ilaukur Símonarson fyrir Ilafið
1993 og Hallgrímur Helgason fyrir Skáldanótt 2001. Á myndinni eru Ingvar E. Sigurðsson og Elva Ósk Ólafs-
dóttir í hlutverkum sínum. Bæði hlutu þau síðar Menningarverðlaun DV: Elva Ósk fyrir túlkun sína á Nóru í
Brúðuheimili Ibsens og Ingvar fyrir túlkun sína á Bjarti í Sumarhúsum.
Leikslíáldin
Menningarverölaun DV fyrir leiklist má lesa sem
einhvers konar ás í leikhússmekk þeirra rúmlega
þrjátíu einstaklinga sem skipað hafa valnefndir í ald-
arfjórðung. Tilnefningar og veiting er til marks um
smekk þeirra, tíðaranda, hvaða leikhús njóta samúð-
ar og eru - jafnvel - í tísku.
Valnefndir voru jafnan skipaðar gagnrýnanda blað-
ins, oftast öðrum gagnrýnanda til og óvilhöllum
manni úr leikhúsheiminum. Valið var samkomulag.
Þar hefur setið að stærstum hluta háskólamenntað
fólk með mismikla reynslu af starfi í leikhúsi. Lang-
flestir réttir og sléttir áhorfendur með BA-próf.
Þegar litið er yfir listann vekur fyrst athygli
hversu fá leikskáld hafa hlotið verðlaunin: Hrafnhild-
ur Hagalín fyrir Meistarann 1991, Óli Haukur fyrir
Hafið 1993 og loks Hallgrímur Helgason fyrir Skálda-.
nótt 2001. Aðrir ekki. Einungis þrír höfundar.
Ekki fékk Oddur Björnsson einu sinni tilnefningu fyr-
ir Þrettándu krossferðina - sem var hans yfirlýstur
magnum opus. Árni Ibsen komst ekki á listann með
Himnaríki eða Maður lifandi, leikverk sem hafa síðan
sannað sig á erlendum markaði. Sömu sögu er að segja
um Englabörn Hávars en í þvi tilviki var sviðsetningin
öll tilnefnd. Aldrei hefur Sigurður Pálsson komist í hóp
tilnefndra og hafa þó fáir verið honum iðnari við til-
raunamatseld í leikhúsi á tímabilinu.
Það verður því ekki sagt að Menningarverðlaun
DV hafi sýnt leikskáldum á íslandi mikinn sóma,
þrátt fyrir aldarfjórðungsjarm um nauðsyn þess að
styðja verði innlenda leikritun.
Einn mínus fyrir það.
Leikur af bók
Leikgerðir hafa um langan aldur verið tíðar á leik-
sviðum okkar. í tvígang hafa höfundar leikgerða ver-
ið heiðraðir: Kjartan Ragnarsson 1980 fyrir Ofvitann
og Bríet Héðinsdóttir 1983 fyrir Skálholt. Það vekur í
raun furðu að þessir tveir leikstjórar skyldu ekki fá
viðurkenningu fyrir leikgerð og leikstjórn. Höfundar-
hugtak leiksýninga var túlkað harla þröngt. Bríet og
Kjartan hlutu aldrei verðlaunin aftur, sem er athygl-
isvert, einkum í tilviki Kjartans sem hefur frá 1980
verið einn afkastamesti höfundur leiksýninga á ís-
landi. Hvað sem mönnum kann að þykja um inntak
sýninga Kjartans og hvemig hann léttir hvert við-
fangsefni sem hann ræðst á, skirir og einfaldar drætti
þess, þá er ekki hægt að neita þvi að hann var kraft-
mikill hreyfill í aldarfjórðung í leikhúslífi okkar.
Hann var tilnefndur 1998 fyrir Grandaveg 7 og sýn-
ingar sínar og Sigríðar Margrétar Guðmundsdóttur
upp úr Sjálfstæðu fólki 2000. Þegar Þrúgur reiðinnar
voru tilnefndar 1991 var það sýningin í heild, Kjartan
var rétt nefndur á nafn.
Bríet Héðinsdóttir hlaut Menningarverðlaun DV árið 1983 fyrir leikgerð sína af Skálholti Guðmundar Kambans. Hér virðir hún
verðlaunagripinn fyrir sér ásamt Jóni Viöari Jónssyni (til vinstri) og Sigurði Karlssyni.
Hver fær verðlaun?
Hvað merkir það - sýningin í heild? Sú tilhneiging
kemur snemma fram að verðlauna sýningar, skoða
þær sem heilsteypt listaverk - en þó ekki að þakka
þeim sem fer með höfundarréttinn: leikstjóranum.
Fyrst ber það við 1985 þá Alþýðuleikhúsið var verð-
launað fyrir Beisk tár Petru von Kant en ekki leik-
stjórinn, Sigrún Valbergsdóttir. Þá var pælingin að
vekja athygli á Alþýðuleikhúsinu sem sterkasta vett-
vangi leikhúsfólks utan þriggja höfuðstoða í leiklist
landsmanna, LR, LA og Þjóðleikhúss.
Næstur í röðinni var íslenski dansflokkurinn fyrir
Ferðalanga 1987, vinsælustu sýningu þessa „best
geymda leyndarmáls í íslensku leikhúsi".
Af hverju fékk Þjóðleikhúsið verðlaun fyrir Máfinn
1994 - var leikstjóratímið komið úr landi eða litu
menn svo á að þeir skiptu ekki máli: þetta voru bara
útlendingar?
Loks fékk Hermóður verðlaun fyrir Birting 1997, afar
bernskulega sýningu en vel samstæða. Hermóður og
Háðvör eru tilnefnd oftar fyrir sýningar sínar sem eru
höfundarverk leikstjórans, Hilmars Jónssonar.
Þessi hneigð er enn skýrari þegar tilnefningar eru
skoðaðar fyrir timabilið allt. Það er í gangi undarlegt
misræmi í vinnubrögðum frá ári til árs. Nefndir
marka sér ekki samræmdar vinnureglur: t.d. leik-
stjórar skulu fá viðurkenningu fyrir sýningar í heild.
Ekki aðrir. Stofnanir og flokka má verðlauna fyrir
samfelldan árangur, leikhússtjóra fyrir stefnu - (það
segir sina sögu að það hefur aldrei komið til álita),
leikara fyrir eitt eða fleiri hlutverk, hönnuði fyrir
eitt eða fleiri verkefni. Það vantar kúrs, stefnan er
rásandi og vinnubrögð tilviljanakennd.
Lof og prís
Verðlaunin hafa oftast fallið einstaklingum í skaut:
fyrstur til að fá þau 1979 var Stefán Baldursson fyrir
að mennta sig sem leikstjóra fyrstur manna (svo!),
innleiða hópstarf (svo!) í íslenskt leikhús með
Grænjöxlum tveimur árum fyrr, setja vandaða barna-
sýningu á svið (Öskubusku 1978) og sýna góða leik-
stjórn í sjónvarpi (Póker). Menn teygðu sig langt í
röksemdum, en voru hittnir: árið eftir setti Stefán
sínar stóru sýningar á svið: Stundarfrið, Sumargesti
og Hvað sögðu englarnir. (Hefði kannski átt að fá þau
öðru sinni þá?) Hann var vel að verðlaunum kominn
en hefur ekki fengið þau síðan. Var það ómeðvituð
stefna að menn fái verðlaun bara einu sinni á
starfsævinni?
Þetta var reyndar í eina sinnið sem leiklist í sjón-
varpi hefur komist á blað. Leiklist í hljóðvarpi hefur
aldrei verið nefnd.
Tvo mínusa fyrir það.
Leikarar og leikstjórar hafa að stærstum hluta
skipt þessum verðlaunum á milli sín: Hjalti Rögn-
valdsson fyrir Ólaf Kárason 1982, Guðrún Gísladóttir
fyrir leik í Reykjavikursögum 1986, Arnar Jónsson