Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.2003, Blaðsíða 16

16
FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2003
FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2003
17
Skoðun
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
Aöalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiósla, áskrift:
Skaftahlíö 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Rltstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagið DV ehf.
Plötugerö og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til að birta aösent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viömælendum fyrir viötöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Hóf er á hverju best
Kaupauki til starfsmanns sem
stendur sig vel í starfi er í senn já-
kvæður og eðlilegur, hvort heldur er
til æðsta stjórnanda, millistjórnanda
eða almenns starfsmanns. Þetta er
rétt að hafa í huga í þeirri miklu um-
ræðu sem skapast hefur í kjölfar upp-
lýsinga um tugmilljóna króna
kaupauka Sigurðar Einarssonar, forstjóra Kaupþings. í þeim
efnum gildir hins vegar hið fornkveðna að hóf er á hverju best.
Afstaða manna til málsins mótast af því hve kaupauki forstjór-
ans var hár, 58 milljónir króna vegna mikils vaxtar fyrirtækis-
ins og hagnaðaraukningar.
Þessi afstaða mælist vel í skoðanakönnun DV sem birt er í
blaðinu í dag. Þar kemur fram að yfirgnæfandi meirihluta kjós-
enda, 84 af hundraði, finnst kaupaukar íslenskra forstjóra vera
of háir. Sama afstaða hefur komið fram hjá stjórnmálamönnum,
eins og m.a. sést í frétt blaðsins í dag, þar sem haft er eftir Dav-
íð Oddssyni forsætisráðherra í útvarpsviðtali að eitthvert hóf
verði að vera í kaupaukagreiðslum sem þessum. Þótt Guðmund-
ur Hauksson, formaður stjórnar Kaupþings banka, hafi fátt við
kaupaukagreiðslur til forstjórans að athuga, og segi þær i sam-
ræmi við það sem gerist erlendis, er það einmitt íslenskur raun-
veruleiki og íslenskt umhverfi sem ræður undrun fólks á því
hve kaupaukinn er hár.
Upplýsingar um slika kaupauka hafa ekki legið á lausu en
vegna eignaraðildar Kaupþings banka að sænskum banka, sem
skráður er á hlutabréfamarkaði þar, var fyrirtækinu skylt að
upplýsa um kaupauka forstjórans. Slikt er jákvætt og nýjar regl-
ur Kauphallar íslands eru á sömu nótum. Samkvæmt þeim ber
fyrirtækjum sem skráð eru á Aðallista, Vaxtarlista, sem og Til-
boðsmarkaði Kauphallarinnar, að birta ítarlegar upplýsingar
um launakjör stjórnarmanna og æðstu stjórnenda í skráningar-
lýsingum og ársreikningum. Eins ber að birta ítarlegar upplýs-
ingar um kaupréttarsamninga og sambærilega samninga æðstu
stjórnenda. Sama á við um hlutafjáreign stjórnenda og óvenju-
lega ráðningar- eða starfslokasamninga æðstu stjórnenda og
samninga um lífeyrisréttindi umfram það sem venjulegt er.
Þessar upplýsingar eru í þágu hluthafa og fjárfesta og auka
traust og trúverðugleika.
Hófstillt kaupaukakerfi er af hinu góða. Þá fá menn greitt í
samræmi við afköst, hugvit og árangur.
Vetrarhátíð í Reykjavík
Viðamikil Vetrarhátíð hefst í
Reykjavík í kvöld og stendur fram á
sunnudag. Borgarbúar og gestir
þeirra eiga á þeim tíma í vændum
mikið sjónarspil og margháttaðar
uppákomur, „upplifun fyrir augu og
eyru“, eins og Sif Gunnarsdóttir,
verkefnisstjóri viðburða hjá Reykjavíkurborg, orðar það. Þetta
er í annað sinn sem Vetrarhátíð er haldin í höfuðborginni, há-
tiö sem ætluð er fólki á öllum aldri, atburður sem gleður fólk og
glæðir borgina lífi.
Ekki er að efa að þúsundir manna munu njóta þess sem í boði
er, hvort heldur er regnbogabrú yfir Reykjavíkurtjörn, verð-
launaverk Ilmar Kristjánsdóttur þar sem ljósberar bera ljós úr
Tjarnarhólmanum í hús, útibíó á Ingólfstorgi, glitrandi vatn í El-
liðaárdalnum eða fjölmargt annað, innanhúss jafnt sem utan.
Menningarnótt í Reykjavík hefur lukkast með afbrigðum vel.
Ágústnóttin sú, í tengslum við afmæli höfuðborgarinnar, er orð-
in ómissandi þáttur í borgarlífinu. Þar miðla listamenn. Kaup-
menn og veitingamenn þjóna. Borgararnir njóta, sýna sig og sjá
aðra. Vetrarhátíðin er af sama meiði, hátíð sem brýtur upp
hvunndaginn og auðgar andann. Það er vel.
Jónas Haraldsson
Álver á íslandi sitja ekki viö
sama borö. Álverið í Straumsvík
geldur þess að hafa verið fyrst á
vettvang, eins og formaður iðnað-
arnefndar komst að orði á Alþingi
í gær; nýju álveri Alcoa bjóðast
miklu hagstæðari kjör. Þessi mis-
munun var harðlega gagnrýnd á
Alþingi í gær. Ýmislegt hendir þó
til að breytinga sé að vænta.
Ólíkir skattar
Álverið í Straumsvík greiðir 33%
tekjuskatt samkvæmt samningi
sem gerður var 1995. í eldri samn-
ingi var prósentan 45-55% og var
meginreglan sú að skatturinn var
færöur til samræmis við almennt
skatthlutfall fyrirtækja í landinu á
hverjum tíma. Álverið á Grundar-
tanga greiðir 33% tekjuskatt og
þótti ágætt á sínum tíma, enda var
almennt skatthlutfall fyrirtækja
38% þegar samið var.
Nú hefur hins vegar tekjuskattur
fyrirtækja verið lækkaður í 18%.
Til stendur að bjóða Alcoa að
greiöa 18% skatt en stjórnvöld
ganga skrefmu lengra: Samkvæmt
frumvarpi iðnaðarráðherra á
Alcoa að njóta þess ef almenn
tekjuskattsprósenta lækkar síðar
meir en fær hins vegar
tryggingu fyrir því að það muni
aldrei þurfa að greiða hærri pró-
sentu en 18%, jafnvel þótt almennt
skatthlutfall fyrirtækja í landinu
hækki síðar meir.
Fleira misræmi
Misræmið er víðar. Til dæmis
greiðir Alcan mun hærri stimpil-
gjöld en hin álverin tvö. Og það má
nýta rekstrartap til frádráttar frá
tekjuskatti í fimm ár en Norðurál í
átta ár og Alcoa að lágmarki í níu
ár. Þá stendur til að gefa Alcoa
tryggingu fyrir því að aldrei verði
lögð á það gjöld vegna losunar á úr-
gangi, en Alcan og Norðurál hafa
ekki slíka tryggingu.
Fjölmargir aðrir þættir eru mis-
jafnir og ekki allir Alcan í óhag;
fyrirtækið er til dæmis undanþegiö
fasteignagjöldum ólíkt Norðuráli
og Alcoa.
Næstum hálfur milljarður
Þegar skattgreiðslur álversins í
Straumsvík eru skoðaðar sem hlut-
fall af rekstrarlegum hagnaði fyrir
skatta kemur í ljós, að hlutfallið
var um 31% í fyrra og 27% árið
áður. Ef hlutfallið hefði verið 18%
eins og gildir um önnur fyrirtæki -
og gilda mun um álver Alcoa -
hefði Alcan
greitt 630
milljónir í
skatta í stað 1.100 milljóna. Sparn-
aðurinn hefði samkvæmt þessu
numið 470 milljónum króna!
Hafa ber í huga að skattar af
hagnaði segja ekki alla söguna.
Alcan og Norðurál njóta góðra
kjara á ýmsum öðrum sviðum og
Alcan áætlar sjálft að fyrirtækið
myndi gróflega áætlað spara eitt-
hvað á fjórða hundrað milljóna
með þvi að ganga inn í samning
hliðstæöan þeim sem stendur til að
bjóða Alcoa.
Álver Norðuráls á Grundartanga
er ekki enn farið að greiða tekju-
skatta þar sem uppsafnað rekstrar-
tap vegur enn upp á móti hagnað-
inum. Hagnaður Norðuráls var
tæpar 11 milljónir dollara í fyrra
samkvæmt óendurskoðuðu upp-
gjöri eða tæpar 800 milljónir króna
samkvæmt núverandi gengi. Það er
því ljóst að 18% skatthlutfall myndi
spara fyrirtækinu tugi, jafnvel
hundruö miiljóna þegar það byrjar
að greiöa tekjuskatt.
Alcan vill semja
Hrannar Pétursson, upplýsinga-
fulltrúi Alcan á íslandi, segir aö
fyrirtækið vilji ná fram breyting-
um á kjörum sínum en að heldur
hægt hafi gengið að fá stjórnvöld
að samningaborðinu. „Okkur
finnst eðlilegt að fyrirtæki sem eru
algjörlega
sambærileg
að öllu leyti
njóti sömu kjara,“ segir Hrannar.
Stjórnvöld hafí hins vegar til þessa
viljað setja samningaviðræður í
samhengi við fyrirhugaða stækkun
álversins. Samkvæmt því sitji Alc-
an í súpunni ef svo mætti segja á
meðan álverið er ekki stækkað.
Reyndar hefur Alcan alltaf þann
kost að ganga út úr sérsamningi
sínum við ríkið og inn í hið al-
menna skattaumhverfl. Blasir ekki
við að nýta þennan möguleika? -
Hrannar segir að fyrirtækið vilji
fara varlega í það enda sýni reynsl-
an að hin almenna skattprósenta sé
breytingum háð. Ekki sé langt síð-
an hún hafi verið 50%. Fyrirtæk-
inu bjóöist ekki trygging fýrir 18%
þaki líkt og stendur til að bjóða
Alcoa.
Norðurál fær 18%
Ragnar Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri fjármálasviðs Norö-
uráls, segir að verið sé að ganga frá
nýjum viöauka við samning fyrir-
tækisins við stjórnvöld.
„Þar er tekið á mörgum atriðum,
meðal annars fasteignagjöldum.
Skattprósentan er eitt af því sem
tekið er á og hún er færð úr 33%
niður í 18%,“ segir Ragnar. Hann
býst við að frumvarp um þessar
breytingar verði lagt fram á Al-
þingi á þessu þingi.
Þingmenn mótmæla
Norðurál virðist því vera um
það bil að ná fram
leið-
Til stendur að bjóða Alcoa
mun hagstæðari skattaleg
kjör en Alcan nýtur. For-
svarsmenn álversins í
Straumsvík áœtla að fyr-
irtœkið hefði sparað á
fjórða hundrað milljóna
króna í fyrra ef því hefðu
boðist sambærileg kjör.
Þessi mismunun var harð-
lega gagnrýnd á Alþingi
í gær og vísbendingar
eru um að breytinga
sé að vænta.
réttingu sinna mála, jafnvel innan
nokkurra daga eða vikna.
Og Hjálmar Árnason formaður
iðnaðarnefndar virtist hafa góðar
fréttir að færa Alcan þegar hann
mælti fyrir áliti meirihluta nefnd-
arinnar á Alþingi í gær og sagði: „í
nefndaráliti meirihluta er lögö
áhersla á að stjómvöld gangi sem
fyrst í að skapa sambærileg skil-
yrði fyrir fyrirtæki sem starfa á
sama sviði. Samningar við þessi
þrjú fyrirtæki eru ólíkir og við telj-
um eðlilegt að semja við Norðurál
og Alcan og skapa sem líkast um-
hverfi fyrir þessi fyrirtæki."
í sjálfu nefndarálitinu segir hins
vegar að samninga eigi að taka upp
við fyrirtækin í tengslum við fyrir-
hugaða stækkun þeirra, en ekki
endilega „sem fyrst“ eins og Hjálm-
ar orðaði það í ræðu sinni.
Þingmenn Samfylkingarinnar
mótmæltu líka ójafnræðinu á Al-
þingi í gær: „Það er fullkomlega
SKATTAR SEM HLUTFALL AF HAGNAÐI FYRIR SKATTA
- miöaö viö rekstrarlegt uppgjör í ársreikningi
óeðlilegt að fyrirtæki á sama sviði
skuli búa hvert við sitt skattaum-
hverfið allt eftir aðstæðum þegar
samið er,“ sagði Svanfríður Jónas-
dóttir en bætti við að stefna bæri
að því, að ekki þyrfti að bjóða er-
lendum fyrirtækjum sérsamninga:
„Markmiðið hlýtur að vera að öll-
um fyrirtækjum í landinu sé boöið
upp á ásættanlegt skattalegt um-
hverfi þannig að ekki þurfi að
semja sérstaklega um frávik þegar
laða á fyrirtæki til landsins."
Ráðherra varkár
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðar-
ráðherra sagði í samtali við DV í
gær að hún hefði rætt við forsvars-
menn Alcan um endurskoðun á
samningi fyrirtækisins en engar
formlegar viðræður væru hafnar.
Valgerður leggur áherslu á að mál-
ið sé flóknara en svo að það snúist
aðeins um tekjuskattsprósentu. Og
hún vill ekkert segja um það hvort
stjómvöld séu reiðubúin að bjóða
Alcan tryggingu fyrir því að tekju-
skattur verði ekki hærri en 18%
um alla framtíð, líkt og kveðið er á
um í frumvarpi um álver í Reyðar-
firði.
Sandkora
Frétt í lagi
Umræður um fyr-
irhugað álver í
Reyðarfirði stóðu á
Alþingi frá því í
gærmorgun til
klukkan hálftvö í
nótt. Mörgum þótti frétt Sjón-
varpsins um umræðurnar gefa dá-
lítið einhæfa mynd af þeim. Sagði
þar frá því að Hjálmar Árnason
hefði lýst helstu kostum þess að
reisa álverið. Þá hefði Svanfríður
Jónasdóttir lýst yflr stuðningi
Samfylkingarinnar við málið en
þó lýst efasemdum um ýmsa þætti
þess. Síðan voru sýndir kaflar úr
þremur ræðum: Fyrstur á skjáinn
var Ögmundur Jónasson, Vinstri-
sandkorn@dv.is
grænum, sem sagði
að hér væri um að
ræða umdeildustu
stóriðjuframkvæmd
íslandssögunnar.
Næst var Þuríður
Backman, Vinstri-
grænum, sem sagði
að vegna Kárahnjúkavirkjunar
myndu landsvæöi sem væru ein-
stök í heiminum glatast um alla
framtíð. Og loks var sýnt frá ræðu
Árna Steinars Jóhannssonar,
Vinstri-grænum, sem lagði til að
málinu yrði vísað frá og tekið fyr-
ir næsta mál á dagskrá. Og hon-
um varð að ósk sinni, því um leið
og hann sleppti orðinu var frétt-
inni vísað frá og tekin fyrir næsta
frétt...
Ummæli
Ekki hrifin
„Um kvöldið
horfði ég á fróðlega
mynd Ómars Ragn-
arssonar um þjóð-
garða og virkjanir.
í heildina fannst
mér myndin áróð-
ur gegn Kára-
hnjúkavirkjun,
miðað við hvernig efnistökin voru.
T.d. var sagt að skilyrði mín hefðu
minnkað orku virkjunarinnar um
2% en rétt tala er 4%. Síðan var al-
röng mynd gefin af mögulegum að-
gerðum til að hefta fok úr lóninu."
Siv Friöleifsdóttir umhverfisráöherra í
netdagbók sinni.
Teknir í nefið
„Forstjóri Kaupþings á sjálfsagt
skilið að eiga fyrir Scdti í grautinn.
Minnisstæðastur er
hann þó fyrir
einna verst rekna
lífeyrissjóð lands-
ins, Einingu.
Vandamálum
Kaupþings var sóp-
að yfir í Einingu á
kostnað sjóðfélaga.
Þykir slíkt vafalaust greindarleg
fjármálastefna í samræmi við nú-
tímasiðferði í viðskiptum. Athyglis-
vert er, að mikið af herfangi for-
stjórans var ekki fengið með hagn-
aði af rekstri, heldur með sölu
eigna fyrirtækisins. Formaður
verzlunarmannafélagsins og aðrir
meövitundarlitlir stjómarmenn
Kaupþings hafa heldur betur látið
taka sig í nefið.“
Jónas Kristjánsson á vef sínum.
Hæstiréttur, refsimat og ofbeldisbrot
Kjallari
Helgi
Gunnlaugsson
prófessor
í félagsfræöi
Athyglisvert hefur veriö
að fylgjast með viðbrögð-
um í samfélaginu við
hæstaréttardóminum um
tveggja ára fangelsisdóm
Árna Johnsens. Sumir
telja dóminn of þungan
og að hann sé of þungur í
samanburði við dóma fyrir
mörg ofbeldisbrot.
Þetta eru skOjanleg viðbrögð.
Ofbeldisbrot stefna lifi okkar og
heilsu í hættu meðan auðgunar-
brotin snerta eingöngu forgengi-
lega hluti sem ætíð er hægt að
endurheimta meðan því er ekki
alltaf að heilsa með líf okkar og
limi. Að ýmsu þarf þó að hyggja í
þessu samhengi.
Persónulegir harmleikir
Ef við miðum refsimatið við þá
viðleitni að koma í veg fyrir afbrot
megum viö ekki gleyma því að
mörg ofbeldisbrot eru persónuleg-
ir harmleikir framin í hita augna-
bliksins án mikillar fyrirhyggju.
Sum auðgunarbrot eru aftur á
móti fyrir fram hugsuð þar sem
sérfræðikunnátta eða starfsað-
staða er hagnýtt til að féfletta sam-
borgarana, oft um stórar fjárhæð-
ir, og því eðlilegt að viðurlögin
taki mið af þessum ásetningi.
í þessu samhengi er dómurinn
yfir Árna Johnsen alls ekki fráleit-
ur þar sem trúnaðarstarf er nýtt í
eigin þágu, brotin standa yfir í
talsverðan tíma og brotavilji virð-
ist einbeittur.
Áhrif refsinga
Við megum þó ekki einblína á
nauðvörn samfélagsins, þungar
refsingar í baráttunni við afbrot.
Rannsóknir sýna að jafnvel stór-
hertar refsingar hafa almennt
ekki meira en tímabundin áhrif í
mesta lagi á tíðni brota. Ástæð-
urnar eru margþættar og markast
að hluta til af brotunum sjálfum,
eins og umræða okkar um ofbeld-
isbrotin hérna að ofan sýnir, svo
og af brotamönnunum sjálfum.
Ef viðkomandi er t.a.m. tengdur
lífemi afbrota hefur það sýnt sig
að draga úr vamaðaráhrifum við-
urlaga. Á sama hátt kemur í ljós
aö ef brotamaður er lítt eða ekki
tengdur heimi afbrota eykst fæl-
ingarmáttur refsinga. Tilgangur
refsinga er þó ekki bara að koma í
veg fyrir afbrot heldur fela refs-
ingar einnig í sér andúð samfé-
lagsins á athæfinu og makleg
málagjöld.
Kynferðisbrot
Vægir dómar fyrir kynferðis-
brot gegn börnum hafa verið
nefndir í þessu samhengi og
þær miklu þjáningar sem brot
af þessu tagi valda fórnarlamb-
inu. Auðvelt er að taka undir
þetta og einnig það sjónarmið
að herða þurfi refsingar til að
uppræta slíkan óftjgnuð.
Refsilöggjöfin tekur þó til-
tölulega hart á brotum af því
tagi og dómar hafa verið að
þyngjast að undanförnu þó
þeir hafi lengi miöast við lægri
mörk refsirammans. Það er því
varla þörf á hækkun efri refsi-
marka nema sem táknrænni
vísbendingu til dómstóla um
að þyngja dóma enn frekar.
Refsiþyngd ekki vandinn
Refsiþyngd hefur þó ekki ver-
ið helsti vandinn í þessum
málaflokki. Mál af þessu tagi
hafa því miður lengi viðgengist
í okkar samfélagi en hafa kom-
ið meira upp á yfirborðið á síð-
ustu árum. Ýmislegt bendir til
að þolendur kynferðisbrota hafi
átt erfitt uppdráttar með að
leita réttar síns innan réttar-
kerfisins sem birtist m.a. í þvi
að tiltölulega lítill hluti mála
sem kemur upp í samfélaginu
endar með sakfellingu yfir ger-
anda.
„Réttarvörslukerfið gegnir þó afar mikilvœgu hlutverki varðandi
uppljóstrun brota, skilvirka málsmeðferð og yfirvegað refsimat í
samrœmi við eðli afbrota. “
Hertar refsingar munu ekki
breyta þessari mynd. Jafnvel er
möguleiki á að sifjaspell verði síð-
ur kært ef vitað er að brotin leiða
til langrar fangelsis-
vistar yfir fjölskyldu-
föður eða forráða-
manni.
Bæta málsmeðferð
Fremur en að ein-
blína á að herða refs-
ingar eins og fyrirliggj-
andi frumvarp á -Al-
þingi gerir ráð fyrir
væri nær aö huga
meira að málsmeðferð-
inni sjálfri og meðferð-
arúrræðum enda sýnir
sig að margir brota-
menn hafa sjálfir verið
beittir kynferðislegri
misnotkun í æsku.
Meðferð á þeim sem
leita á börn hefur borið
árangur, sérstaklega
gagnvart yngra brota-
fólki, og því brýnt að
leita leiða af því tagi.
Ekki síður verðum við
að koma til móts við
þolendur brotanna og
ekki aðeins aðstoða þá
við að ná fram rétti sín-
um heldur einnig fé-
lagslegri og sálrænni
reisn sinni. Réttar-
vörslukerfið gegnir þó
afar mikilvægu hlut-
verki varðandi upp-
ljóstrun brota, skil-
virka málsmeðferð og
yfirvegað refsimat í samræmi við
eðli afbrota.