Dagblaðið Vísir - DV - 22.03.2003, Blaðsíða 29

28
Helqarblað 33 "V
LAUGARDAGUR 22. MARS 2003
tímavél
Steindór Andersen var venju-
lequr trillukarl þegar hann
kgnntist göldrum rímnanna.
Nú, þrettán árum síðar, er
„Það má segja að
þetta hafi fylgst að,
sérstaklega fyrir
þann misskilning að
ríniur og rapp séu
nánir ættingjar.
Þetta er skemmtileg-
ur misskilningur
sem ég hef ekki
mótmælt fram að
þessu. Það þarf hins
vegar talsvert til að
halda áfram ineð
slíkar kenningar.
Fyrir það fyrsta
inega menn aldrei
hafa lesið eða séð
rímur hvað textann
varðar og verða þar
að auki að hafa sér-
staklega lélegt tón-
eyra.“
Ertu í þessum rímnaheimi allan sólarhringinn?
„Já, aö minnsta kosti núna. Þessa dagana hef ég
verið aö eltast við vísnaefni vegna útgáfu á gömlum
hljóöritunum rímnalaga sem Kvæðamannafélagið Ið-
unn lét vinna á árunum 1935-36. Þetta var á þeim
tíma tekið upp á svokallaðar silfurplötur sem þá var
algerlega ný tækni til slíkra verka. Aðrir hafa unnið
að því að skrifa nótur að lögunum. Það er ekki einfalt
mál og misjafnar skoðanir uppi um hvernig eigi að
fara að þar sem lögin eru misjafnlega kveðin og radd-
irnar óljósar."
Það eru væntanlega fáar nótnaútskriftir til af
stemmunum?
„Yfirleitt er það svo. Séra Bjarni Þorsteinsson skrif-
aði auðvitað upp talsvert af rímnalögum í sinni miklu
bók, íslensk þjóðlög, sem kom út í Kaupmannahöfn á
árunum 1906-09. Eitt og annað hefur einnig veriö
skrifað niður síðan, gjarnan í fræðilegu samhengi.
Samt sem áður hafa alltaf heyrst þær raddir að ekki
væri hægt að skrifa nótur fyrir rímnalögin. Smári
Ólason hefur skrifaö nótur að gömlu passíusálmalög-
unum sem er jafnvel erfiðara viðureignar en rímna-
kveðskapurinn, eftir því sem hann sjálfur segir, þótt
þaö sé svipaðrar ættar.“
En voru rímur nokkuð uppgötvaðar sem tónlist
fyrr en á síðustu árum?
„Jújú, menn hafa svo sem alltaf talað um rímur
sem tónlist þótt hún hafi verið allsérstæð. Alltaf hef-
ur verið reynt að tala um að rímurnar liggi mitt á
milli söngs og talaðs máls, sem er rétt á vissan hátt
þótt þær hljóti alltaf að liggja nær söngnum þar sem
þær eru tónaðar. Menn hafa viljað gera skýran grein-
armun á því að kveöa og syngja og hafa þeir verið
gagnrýndir sem gerast of söngvinir í rímnahefðinni.
Þeir sem höfðu góða tilfinningu fyrir tónlist, sungu
vel og kváöu, voru gjarnan litnir hornauga fyrir að
kveða of fallega. Það þótti ekki par fínt. í þennan
flokk má setja menn eins og Sigurbjörn K. Stefánsson
og Jóhann Garðar Jóhannsson sem að mínu mati
voru afburða merkilegir kvæðamenn, en falleg rödd
þeirra ruglaði menn í ríminu."
Kannast einhver við nafnið Eleseus?
En hvernig kynntistu rímunum? Var mikið kveðið
á þínu heimili?
hann formaður Kvæða-
mannafélagsins Iðunnar,
hefur unnið með Sigur Rós,
Hilmari Erni Hilmarssgni,
Buzbg og Lúðrasveit Regkja-
víkur, auk þess sem Naxos-
útgáfan er að gefa út disk
með flutningi hans á íslensk-
um rímum. I viðtali við Helg-
arblað DV ræðir Steindór um
galdur rímnanna, raddarinn-
ar og röð óheppilegra tilvilj-
ana.
„Nei, það var alls ekki mikið kveðið á mínu heim-
ili. Ég frétti reyndar fyrir fáum árum að afi minn
hefði kveðið fyrir mig þegar ég var smábarn; róið
með mig á hné sér og kveðið. Ég var hins vegar
heimagangur hjá vini mínum Lárusi Grímssyni og
systkinum hans og þar var kveðið og er enn því móð-
ir hans, Magnea Halldórsdóttir, er enn í Kvæða-
mannafélaginu Iðunni og heiðursfélagi þar.“
Þú ert alinn upp í Reykjavík.
„Já, í Þingholtunum."
Varstu ungur þegar þú byrjaðir að velta fyrir þér
rímunum?
„Það var í raun ekki fyrr en fyrir þrettán árum.“
Og hvað varð til þess?
„Það er flókin saga aö segja frá því. Stundum er það
spurning í hvora áttina maður gengur þegar maður
fer út úr húsinu sínu. Kynni mín af rímunum er ein
samfelld draugasaga. Eiginlega var þetta þannig að
eftir að áhugi minn leitaði í þessa átt má segja að
sama hafi verið hvert ég fór, ævinlega hitti ég fólk
sem á einhvern hátt hafði sérstakt gildi hvað varðaði
það sem á eftir fór. Þannig var að ég var aö velta fyr-
ir mér nafni gamals manns sem var með mér á sjó.
Nafn hans var Eleseus og ég vildi komast aö uppruna
nafnsins og fljótlega færði leitin mig inn í Rímur af
Eleseusi spámanni. Þá langaði mig að vita hvernig
rímur væru kveðnar. Að öðru leyti hafði ég ekki velt
fyrir mér rímnahefðinni þótt ég hefði alltaf haft
áhuga á vísum og vísnagerð, án þess þó aö hafa
nokkurn tíma getað sjálfur hnoðað saman vísu. Hins
vegar reyndist mér auðveldara að setja saman vísur
efir að hafa lesið haug af rímum.“
Varstu mikill söngmaður?
„Nei, aldrei. Ekki þannig. Á fermingaraldri gaulaði
ég eitthvað og þurfti náttúrlega að stofna hljómsveit.
Við vorum aöallega tveir í því þjóðlagabandi, ég og
Lárus Grímsson. Við tróðum upp á elliheimilum og
Kleppi til að hafa eitthvað að gera en aðallega var
þetta til gamans og reynslu fyrir okkur sjálfa. Við
náðum hápunktinum þegar við komum fram á þjóð-
lagakvöldi hjá Ómari Valdimarssyni í Tónabæ."
Þannig að sá ferill hefur ekki orðið langur?
„Nei, þetta var bara fíkt í okkur drengjunum og
varð aldrei meira.
Þegar viö Lárus dunduðum við tónlistina var ég
tónskáldið. Eftir á að hyggja voru þaö rímnalög sem
ég samdi. Það er dularfull niðurstaða."
Skemmtilegur misskilningur
Er ekki rímnakveðskapurinn, hrynjandi hans og
kveðandi, nokkuö séríslenskur?
„Jú, algjörlega. Hvergi annars staðar í heiminum
finnst slíkur kveðskapur núna þótt mögulegt sé að
hann hafí fundist annars staðar fyrr á öldum. Það er
þó ekki alveg ljóst.“
Taktur og hrynjandi eru náttúruleg fyrirbæri.
Heldurðu að rímurnar og einkenni þeirra tengist að-
stæðum á eyjunni íslandi?
„Já, frumgerð tónlistar hlýtur alltaf að taka mið af
„Það cr gaman að leika sér mcð það í huganum að
þcgar maður kveður rímnastcmmu frá sautjándu öld
er verið að endurtaka jafnvel 300 ára gamla hugsun.
Þetta er hin eiginlega tímavél. Og í þessari túnlist
licfur niaður engan stuðning af hljóðfærum, bara
röddina og textann,“ segir Steindór Andersen kvæða-
maður.
DV-myndir Ilari
aðstæðunum sem hún verður til í. Menn sækja í þá
sjóði sem umhverfið býður.“
Á sama tíma og fólk á meginlandi Evrópu þekkti
fjölskipaðar hljómsveitir var kvæðamaðurinn eins
manns hljómsveit þar sem kom saman í einum munni
taktur og laglína.
„Já. Það er gaman að leika sér með það í huganum
að þegar maður kveður rímnastemmu frá sautjándu
öld er verið að endurtaka jafnvel 300 ára gamla hugs-
un. Þetta er hin eiginlega timavél. Og í þessari tónlist
hefur maður engan stuðning af hljóðfærum, bara
röddina og textann."
Rímið og hrynjandin hefur risið aftur við vakningu
í kringum rapp og rímur sem virðast hafa endurnýj-
ast í samneytinu við rappið.
„Það má segja að þetta hafi fylgst að, sérstaklega
fyrir þann misskilning að rímur og rapp séu nánir
ættingjar. Þetta er skemmtilegur misskilningur sem
ég hef ekki mótmælt fram að þessu. Það þarf hins veg-
ar talsvert til að halda áfram með slíkar kenningar.
Fyrir það fyrsta mega menn aldrei hafa lesið eða séð
rímur hvað textann varðar og veröa þar aö auki að
hafa sérstaklega lélegt tóneyra. Þaö er rím í hvoru
tveggja en þaö er líka rím í kvæðum Hallgríms Pét-
urssonar og Jónasar HaUgrímssonar. Svo má líka
segja að Jónas, Hallgrímur og Sigurður Breiðfjörð
hafi allir átt bága daga í Kaupmannahöfn sem jafn-
gildi amerískra borgarbarna í dag. Þaö er ekkert mál
að búa til kenningar en tónlist rappsins og rímnanna
er algjörlega óskyld nema kannski að því leyti að
LAUGARDAGUR 22. MARS 2003
HeIqorbloö DV
29

bæði rappið og rímurnar eiga sér uppruna í hljóð-
færalausu umhverfi."
„Það sem helst hann varast vann...“
Þegar þú varst að leita að uppruna nafnsins Eles-
eusar fyrir þrettán árum hefur varla hvarflað að þér
að þú myndir eiga samstarf við þekktustu hljómsveit
landsins, Sigur Rós, og tónskáldið Hilmar Örn Hilm-
arsson?
„Og Lúðrasveit Reykjavíkur og Buzby? Nei, ég get
alveg sagt þér það að slíkt hvarflaði ekki að mér enda
hef ég aldrei haft slíka drauma. Ég hef alltaf óttast
mest að það sem ég tæki mér fyrir hendur vekti ein-
hverja athygli. „Það sem helst hann varast vann, varö
þó að koma yfir hann,“ segir í Passíusálmum Hall-
gríms Péturssonar, líkt og niðurstaðan hefur orðið
hjá helstu spekingum veraldarinnar eins og Aldous
Huxley og Lao Tse. Lögmál Murphys gerir líka ráö
fyrir því að allt fari úrskeiðis sem getur farið úrskeið-
is.
Sannleikurinn er sá að árið 1996 nennti enginn
„Gamalt fólk íKvæðamannafélaqinu
Iðunni hefursagt við mig að þvífinnist
það hafa hitt afa sinn fgrir þeqar éq
kveð. Það er sjálfsagt eitthvað írödd-
inni hjá mér sem fellur rétt og hljómar
eðlileqa samanborið við það sem þetta
fólk þekkir. Kannski það sé hófleqa
mikil viskfdrgkkja sem veldur þessu.“
lengur að vera formaður í Kvæðamannafélaginu Ið-
unni þannig að ég ákvað að taka það aö mér, eftir að
allir hinir höfðu verið beðnir, í þeim fróma tilgangi
að láta þetta félag ekki enda sína daga vegna leti og
áhugaleysis. Ég hugsaði með mér að það væri slæmt
ef félagið vekti einhverja athygli með mig í farar-
broddi og ætlaði mér að bíða eftir því að einhver
verðugur birtist og tæki við formannsembættinu. Ég
var hins vegar ekki fyrr búinn að taka við sprotanum
en það ruddust á mig allir fjölmiðlarnir. Það er
greinilega stórhættulegt að óttast.“
Þetta hefur sem sagt verið fyrir röð óheppilegra tO-
viljana?
„Ekkert annað.“
Og nú er þetta þitt aðalstarf?
„Allavega þessa mánuðina. Maður stendur alltaf í
einhverjum snúningum og þótt þetta sé kannski ekki
full vinna þá slítur það í sundur alla dagskrá hjá
manni. Það er ekki hægt að stunda eðlilega vinnu ef
maður hefur lofað sér stöðugt út og suður um bæinn.
Það er ómögulegt að stunda róðra á trillu nema vera
algerlega bundinn því og liggja yfir veðurspánni og
vera alltaf tilbúinn að fara í róður. Þeir sem ekki gera
það eru miklu betur settir ef þeir einfaldlega fá sér
aðra vinnu.“
Þú hefur verið sjómaður að aðalstarfi?
„Jájá, ég hef verið það.“
Og átt trillu?
„Já, en það hefur komið sér illa að róa ekki.“
Hvað er langt síðan þú fórst síðast á sjóinn?
„Ja (hann hlær), ætli það séu ekki orðin tvö ár síð-
an ég fór á sjóinn."
Þess í stað hefurðu skellt þér í tónleikaferðir með
Sigur Rós og annað smálegt...
„Já, þær eru víða vertíðirnar.“
Þijóskur í samningum
Það stendur til að gefa út rímnakveðskap þinn hjá
Naxos-útgáfunni.
„Já, ég held að diskurinn komi út í júní.“
Hvernig kom það til?
„Útgáfan hafði samband við Stofnun Árna Magnús-
sonar í leit að manni sem iðkaði rímnakveðskap.
Naxos hafði stofnað heimstónlistardeild og fyrsta
verkefnið var að gefa út íslenskar rímur. Það tafðist
nokkuð, sérstaklega vegna minnar þrjósku í samning-
um við þá.“
Fer þetta ekki að heita heimsfrægð?
„Það var kominn tími til þess að þessi sérstaka tón-
listarstefna, rímumar, yrði gerð opinber þannig að
heimurinn fengi að njóta þeirra. Við höfum legið
alltof lengi á þessu; ekki þó eins og ormar á guili,
heldur frekar vegna þess að við skömmuðumst okkar
fyrir kveöskapinn og tónlistina sem hefur þótt frekar
ófín við hliðina á „alvöru söng“.
Eru það frumelement rímnatónlistarinnar sem
heilla fólk?
„Maður getur leyft sér að halda að það sé þessi
sammannlega frumgerð í tónlist sem heilli. Þar sem
ekki er hægt að styðjast við hljóðfæri verða menn að
nota röddina og skapa laglínu eftir þeim hugmyndum
sem umhverfið gefur þeim. í rímnakveðskapnum
finna menn þá fjársjóði sem einmitt byggjast á
þessu.“
Hóflega inikil vislíídn'ldvja
Hefurðu einhvern tíma lært söng?
„Nei, aldrei lært neitt.“
Hefurðu hlúð eitthvað að röddinni?
„Nei, og aldrei hugsaö um það. Gamalt fólk í
Kvæðamannafélaginu Iðunni hefur sagt við mig aö
því finnist það hafa hitt afa sinn fyrir þegar ég kveð.
Það er sjálfsagt eitthvað í röddinni hjá mér sem fell-
ur rétt og hljómar eðlilega samanborið við það sem
þetta fólk þekkir. Kannski það sé hóflega mikil
viskídrykkja sem veldur þessu.“
-sm