Dagblaðið - 10.01.1979, Síða 9

Nú eru ekki margir eftir af þeirri
kynslóð listamanna sem komst til
þroska á árunum 1910—20. Það er
helst Joan Miró sem þraukar, bráð-
hress þótt hálfníræður sé. Skömmu
fyrir áramót lést I Róm kollega hans
og sporgöngumaður, ítalinn Giorgio
de Chirico, niræður aðaldri. Hann var
ekki áhrifamikill hin siðari ár, — en á
árunum milli 1920 og 30 var de
Chirico átrúnaðargoð dadaista og súr-
realista með myndum sem hann hafði
málað á árunum 1913—18. Þær eiga
engan sinn lika og ekki hefur neinn
listamaður reynt að feta í fótspor de
Chiricos siðan, þótt ýmisleg tækni-
brögð og takta hafi menn fengið að
láni hjá honum. De Chirico var
fæddur í Grikklandi 1888, sonur
ítalsks verkfræðings sem þar vann um
tíma.
Sérstök áhugamál
Sjálfur ætlaði de Chirico að gerast
verkfræðingur og hóf nám i þeirri
grein en uppgö.tvaði þá að listin átti
hug hans allan. Lærði hann þá til
verka i málaralist hjá grískum og
itölskum kennurum og var árið 1911
kominn til Parisar og umgekkst
Appolinaire og vini hans, kúbistana.
Hins vegar var de Chirico alls ekki
áhugasamur um kúbisma og hafði
meiri áhuga á barnslega einlægum
málverkum hins næfa tollgæslu-
manns, Henri Rousseau og meðal ann-
arra átrúnaðargoða má nefna symból-
ista eins og Böcklin og Klinger sem
báðir voru hallir undir dulspeki ýmiss
konar í málverkum sínum og teikning-
um. Sömuleiðis lét de Chirico sér annt
um eldri málara, t.a.m. Piero della
Francesca, Massaccio og Uccello, sem
allir eru boðberar dulúðgi og stillingar
i list sinni. De Chirico var einnig bók-
menntalega sinnaður og las Nietszche
og fleiri hugsuði sér til gagns.
Einkennilegt Ijós
Á þessu má sjá að de Chirico fór
ekki troðnar slóðir í áhugamálum
sínum á þeim tíma er fútúrismi og
kúbismi réðu lögum og lofum í heims-
borgunum. Upp úr 1912 fór hann að
mála þær myndir sem hann er þekkt-
astur fyrir, — borgarmyndirnar. En
þetta voru engar venjulegar staðarlýs-
ingar, heldur eins konar draumaborg-
ir. Mannlaus stræti enduðu í auðum
torgum þar sem ekkert laufblað bærist
og einkennilegt Ijós leikur um furðuleg
minnismerki, klassískar styttur, turna,
vatnsbrýr eða grafhvelfingar. Þessi
myndveröld er enn sérkennilegri fyrir
það að listamaðurinn tekur sér ýmis
bessaleyfi með fjarvídd, stærðir og
hlutföll og sömuleiðis virðist birta mál-
verkanna eiga upptök sín annars
staðar en venjulegt er. Þessi málverk
virðast eins og leikmyndir, þar sem
einmana og döprum sálum er boðið að
leika hlutverk sin í lífinu. Smátt og
smátt fór að lifna yfir þessum mynd-
um er leið á áratuginn, járnbrautir
De Chirico — Hektor og Andromede
Smáauglýsingar
BIAÐSINS
De Chirico — sjálfsmynd
Þverholti11 sími 2 70 22
Opið til kl.10 í kvöld
brunuðu framhjá út við sjónhringinn,
flöktandi skuggar féllu inn i
myndirnar af einhverjum verum utan
við þær og síðan fóru að birtast alls
kyns brúður og búkar sem nefndar
voru klassískum nöfnum.
Uggur og kvíði
Sjónarspil þeirra er órætt, — oft
þrungið ugg eða kvíða. Fleiri undur og
stórmerki ágerðust í verkum de Chiri-
cos og er súrrealistar hófu starfsemi
sína um 1922, fannst þeim heimur
þessa ítalska myndspekings eins og
forboði þeirra eigin kenninga. En þótt
myndveröld de Chiricos sé óneitanlega
draumkennd, þá er hún annars eðlis
en súrrealískar draumsýnir eins og
þær koma fram i Dali eða Ernst. Þessi
munur verður best skýrður með tilvís-
un í þá hreyfingu sem de Chirico tók
þátt í á árunum 1917—18 ásamt sam-
landa sínum Carlo Carrá, svo og
Giorgio Morandi. Þeir de Chirico og
Carrá hittust á spítala í Ferrara, þar
sem þeir lágu báðir sárir eftir átök I
fyrri heimsstyrjöld og tókust með þeim
góð kynni þar sem báðir voru lista-
menn.
Yfirnáttúrleg list
Héldu þeir áfram málaralist af þeirri
gerð sem de Chirico hafði lagt grund-
völl að og kölluðu „pittura meta-
fysica”, — þ.e. hún miðaði að því að
gæða fyrirbæri og hluti úr hinni sjáan-
legu veröld nýju lífi, — hefja þá upp í
æðra veldi með þvi að taka þá úr eðli-
legu samhengi og setja þá inn í annað
umhverfi og ókennilegra. Við það
urðu þeir „yfirnáttúrlegir”. Súrreal-
istar höfðu mestan áhuga á því.sem
gerist i draumum, en þeir de Chirico
og Carrá vildu magna veruleikann upp
í yfirskilvitlegan heim. Enda leið ekki
á löngu uns sló í brýnu milli hinna
frönsku súrrealista, sem tekið höfðu
de Chirico upp á arma sér, og þessa
italska sérvitrings, sem ekki vildi hlýða
boðum og bönnum André Bretons. En
hins vegar urðu súrrealískir listamenn
eins og Emst, Dali, Miró o.fl. fyrir
miklum áhrifum af de Chirico. Eftir
1920 söðlaði de Chirico um, hin yfir-
náttúrlega veröld hvarf í skuggann
fyrir hreinum landslagsmyndum og
uppstillingum af klassiskum toga og
síðan sneri hann sér alveg að ítalskri
barokklist og gekk í björg, listrænt séð,
öllum aðdáendum sínum til mikillar
gremju.
Mikill persónuleiki
Af hinni hressilegu sjálfsævisögu de
Chiricos má ráða að honum gramdist
áhugi manna á eldri myndunum og
skeytingarleysi varðandi þær síðari.
Tók hann þá til þeirra ráða að kópera
eigin myndir i metafýsiskum stíl og
dreifa á markaðinn til að gera bröskur-
um með myndlist erfitt fyrir. Hafði
þessi ráðstöfun einhver áhrif og hefur
verið mikill höfuðverkur listfræðinga
æ siðan. En með Giorgio de Chirico er
mikill persónuleiki fallinn í valinn og í
dag er ferðalangurinn fer um borgir á
Ítaliu þá rekst hann oft á torg og stræti
sem hann freistast til að kalla „eins og
eftir de Chirico". Þannig þröngva lista-
menn okkur til að skoða veröldina frá
eigin sjónarhorni.
De Chirico —Torg
Myndlist
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 10.JANÚAR 1979.
SMIÐUR
DRAUMABORGANNA
Um listamanninn Giorgio de Chirico
Gripið simann
gerið góð
kaup