Dagblaðið - 10.01.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR ÍO.JANÚAR 1979.
ibúa landsins sjálfs.
Svo virðist því vera að Manley hafi
reist ríki sínu hurðarás um öxl. Fyrst i
stað gckk bó allt að óskum. Greiðslur
frá bauxitnámum (notað við fram-
leiðslu áls) i landinu, sem voru að
mestu í erlendri eigu, voru miklar og
vaxandi. Opinberar framkvæmdir og
þjónusta jókst mjög og laun verka-
manna hækkuðu mikið. Þau héldu
jafnvel áfram að hækka eftir að er-
lendar tekjur ríkisins fóru að minnka.
Manley forsætisráðherra vingaðist
við Castro á Kúbu. Það var liður í
stefnu hans sem sjálfstæðs leiðtoga
rikis í þriðja heiminum. Hann þjóð-
nýtt einnig bauxitnámurnar. Þrátt
fyrir þetta er ekki hægt að kalla stjórn
hans marxiska. í þjóðnýtingu
hefur ekki verið framkvæmt meira á
Jamaica en fyrir löngu hefur verið gert
i Bretlandi til dæmis. En þetta hafði
aftur á móti mjög afdrifarikar afleið-
ingar á fjárfestingu erlendis frá. Aðilar
sem áður höfðu fjárfest eða hugðust
fjárfesta á Jamaica héldu að sér
höndum. Sérhæft fólk og miðstéttin á
Jamaica fluttu sparifé sitt í erlenda
banka. Meira að segja fór að bera á
brottflutningi fólksins sjálfs. Jafnhliða
þessu minnkuðu tekjurnar af
bauxitnámunum. Meira að segja
straumur ferðamanna minnkaði vegna
stöðugra fregna af óeirðum í
höfuðborg landsins.
Kunnugir benda á, að óeirðir milli
tveggja óaldarflokka unglinga séu eng-
an veginn óeðlilegar í þjóðfélagi, þar
sem 60% íbúa eru yngri en þritugir
og a.m.k. þriðjungur sé at-
vinnulaus og geti ekki gert sér vonir
um neina slíka i náinni framtíð. Aftur
á móti munu þessar óeirðir vera meira
en eitt hundrað og fimmtíu kílómetra
frá því svæði þar sem ferðamenn
dveljast einkum.
Ferðamenn hafa aftur á móti ekki
látið sér segjast og straumur þeirra
minnkar stöðugt til Jamaica. Ekki
hefur heldur dregið úr óeirðunum
þrátt fyrir að raggisöngvarinn frægi
Bob Marley sneri aftur til Jamaica en
hann flúði þaðan eftir að tilraun hafði
verið gerð til að myrða hann fyrir að
styðja Manley i kosningunum árið
1976. Á hljómleikum hans komu
Maniey forsætisráðherra og forustu-
maður stjórnarandstöðunnar báðir
fram og reyndu að fá hina stríðandi
flokka til að sættast en án árangurs.
Útlitið er sem sagt heldur dökkt á
Jamaica. Þeim er skammtað knappt
lánsfé og erlendur gjaldeyrir hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og
Alþjóðabankanum. Jamaica dollarinn
hefur fallið mikið, verðbólgan er mikil
og kemur það mikið fram á dagiegum
neyzluvörum íbúanna, atvinnuleysi
eykst og launahækkanir hafa verið
frystar við mun lægra mark en
verðbólgu nemur.
Sérfræðingar telja að aðgerðir í
efnahagsmálum muni verða til góðs
fyrir Jamaica ef til lengri tíma er litið.
Aftur á móti.er það lítil huggun fyrir
Manley forsætisráðherra. Hann
verður að leysa málin fyrst til skamms
tíma og ekki er víst að til þess gefist
honum tækifæri.
fyrst og fremst er einfaldlega þetta:
Þeir skilja ekki hver alvara Alþýðu-
flokknum er I því efni að ná skjótum
og varanlegum árangri í átökunum við
verðbólguna. Þeir skildu ekki mál-
flutninginn, þeir skildu ekki kosninga-
úrslitin — þeir léku sér að Kröfluvirkj-
un — og hvernig eiga þeir allt í einu
nú að fara að skilja? Vera má að þetta
hafi verið að renna upp fyrir þeim nú
allra siðustu daga, en sé skilningurinn
að verða til, þá er það hægfara og sárs-
aukafull fæðing.
Segja má, að þegar litið er afturábak
og athuguð samfélagsumfjöllun tals-
manna Alþýðuflokksins, þá er verð-
bólgan og fylgikvillar hennar grund-
vallaratriði. Framhjá því verður aldrei
horft. Þegar allt þetta umhverfi er
skoðað, allur málflutningurinn fyrir
kosningar, þá er auðvitað deginum
Ijósara að það umbótanet, sem Alþýðu
flokkurinn boðaði, hvílir á því, aðjafn-
vægi verði komið á íefnahagsmálum.
Það er eins og að ætla að höggva í vatn
að gera einstakar úrbætur án þess að
þetta meginmarkmið náist fram. Þetta
hefur verið og er kjarni málsins. Við
segjum að aðrir stjórnmálaflokkar,
hvort sem þeir eru í stjórn með okkur
eða stjórnarandstöðu við okkur á Al-
þingi, hafi ekki skilning á þessu,
fremur en þeir skildu á sínum tima að
fjórðungur landsmanna skyldi veita
okkur brautargengi.
Og f ramhaldið var
Á þetta höfum við stöðugt lagt
áherzlu, þó vitað sé að árangur er enn
gersamlega ófullnægjandi. Við tókum
þátt I að veita brautargengi bráða-
birgðaráðstöfunum í efnahagsmálum,
fyrst 1. september og síðan 1. desem-
ber, án þess að nokkur heildarstefna
lægi fyrir. Það má deila um hversu
réttlætanlegt það var, en við höfum
viljað vinna mikið til að þessi stjórn
gæti heppnazt. Þegar hins vegar
var Ijóst I. desember að enn stefndi í
fullkomnar bráðabirgðaráðstafanir og
að 1. marz verður enn á ný állt upp í
loft í samfélaginu, tóku þingmenn Al-
þýðuflokksins sig til og sömdu frum-
varp tíl laga um jafnvægisstefnu i efna-
hagsmálum og samræmdar aðgerðir
gegn verðbólgu. Þetta frumvarp var
að verulegu leyti byggt á greinargerð
sem fylgt hafði bráðabirgðaráðstöfun-
um 1. desember. Þingflokkur og
flokksstjórn Alþýðuflokksins sam-
þykktu að fjárlög skyldu ekki sam-
þykkt fyrr en afstaða stjórnarflokk-
anna hinna lægi fyrir til þessa frum-
varps, tíl þess að gera efnahagsráðstaf-
anir til tveggja ára. Samstjórnarflokk-
ar okkar þekktu auðvitað sérhvert
efnisatriði þessa frumvarps, um þetta
hafa verið nær látlaus fundahöld frá
því í vor. Þar kom ekkert á óvart. Þess
vegna hefði ékki verið ofætlan að taka
afstöðu til þess fyrir jól. En þetta fór i
taugarnar á Lúðvík og þreytta liðinu
hans. Þeir kölluðu þetta sandkassaleik,
heimsku, barnaskap og fleiri orðum. í
ástum er talað um afbrýðisemi —
sennilega er lika til afbrýðisemi í póli-
tík. Allt um það, þá varð endirinn sá
að stjórnarflokkarnir tveir gáfu um
það hátiðlegar yftrlýsingar að því verki
að gera heildstæða áætlun til tveggja
ára, sem hafi verðbólgumarkmið í
fyrirrúmi, skuli lokið fyrir 1. febrúar
n.k. Að þvi loforði fengnu féllst Al-
þýðuflokkurinn á málamiðlun og fjár-
lögin voru samþykkt fyrir jól.
Auðvitað voru þetta veruleg átök.
Og vegna þessa fóru verðbólgukallarn-
ir í fyrirgefningarleikinn. Þeir mega
auðvitað biðja hver annan fyrirgefn-
ingar eins oft og þá lystir. Og þvi oftar,
því betra, ef einhverjum líður betur.
En táraflóð og fyrirgefningarbeiðnir
verðbólgukalla eru auðvitað ekkert
aðalatriði málsins. Aðalatriði málsins
er einfaldlega það að sé málflutningur
Alþýðuflokksins undanfarin ár dreg-
inn saman í einn farveg, þá er jafn-
vægisstefna I efnahagsmálum nauð-
synleg forsenda annarra breytinga.
Róttækur uppskurður af því tagi, sem
við leggjum til i frumvarpi okkar um
Jafnvægisstefnu I efnahagsmálum og
samræmdar aðgerðir gegn verðbólgu.
Grundvallarhugmyndin er sú að veru-
legur uppskurður sé gerður á ríkisfjár-
málum, fjárfestingum, peningamálum
og öðrum meginþáttum efnahagsmála
rikisins. Siðan verði sett þak á launa
hækkanir, þó þannig að sérstakur
kaupauki komi á lægstu laun, og enn-
fremur að verðlagi verði haldið í skefj-
um innan svipaðra marka. Það et
grundvallarhugmynd að launþegar i
landinu vilji taka fullan og ábyrgan
þátt I slíkum aðgerðum, ef þeir geti
treyst því að rikisvaldið gangi á undar
með raunverulegu fordæmi.
Þetta er hægt að gera. Alþýðu
flokknum er mikil alvara. Þessar hug
myndir hafa verið kynntar Alþýðu
bandalagi og Framsóknarflokki fyrit
löngu síðan. Tímum bráðabirgðaráð
stafana verður að Ijúka, vegna þess a(
þær bera verðbólguna i sér. Okkur cr
alvara. Okkur er mikil alvara. Takisi
þetta, þá gerum við landi og þjó(
mikið gagn. Takist þetta ekki, þá er
samfélagið í mikilli hættu. Þeirri
hættu verður að forða.
ÞANINN
STRENGUR
-
Það var i morgunsárið að mennirnir
með ölið kvöddu dyra. Þetta var
bakdyramegin á þekktu veitingahúsi í
Kaupmannahöfn. Þegar hurðinni var
lokið upp tóku útkeyrslumennirnir að
rogast með Carlsbergkassana inn á
lagerinn.
Annar maðurinn var um fimmtugt.
Hann hafði verið i útkeyrslunni í 30
ár. Þessi maður var þrekinn og saman-
rekinn með mikil vöðvabúnt, sem
safnast höfðu og harðnað í áratuga
glímu við þessi ágætu drykkjarföng.
Hann hafði byrjað á útkeyrslunni
ungur og ekki hlotið neina skóla-
menntun. Samt sem áður leið honum
vel og hann var með dálitla ístru og
holdmikið andlit sem var síbrosandi.
Honum Iá ekki hátt rómur, en samt
hafði hann oftast orðið í pásunum.
Hann var meistari í hinum milda
danska húmor. Þeirri listrein sem
aldrei hefur verið ríkisstyrkt eða metin
af opinberum aðilum en stendur oft
ekki að baki list þeirra hjá því
Konunglega.
Hinn maðurinn sem rogaðist með
kassana var ungur. Hann var rúmlega
þrítugur og hafði verið í útkeyrslunni i
hálft ár. Þessi maður var stundum
dálítið fúll. Han var grannur og notaði
gleraugu.
Ungi maðurinn átti að baki allt aðra
sögu en sá eldri. Þessi ölburður var
nánast eina likamlega vinnan sem
hann hafði unnið um ævina. Foreldr-
ar hans voru efnað miðstéttarfólk og
börn þeirra gengu menntaveginn.
Skólagangan var ekki nein kvöl>
fyrir þennan unga mann. Hann hafði
fengið frá Guði góðar gáfur og runniö
i gegnum öll skólastigin án nokkurra
erfiðleika. Fyrir ári lauk hann háskóla-
prófi með prýði og framtíðin blasti
við honum björt og fögur eins og í
gamalli skáldsögu. Ungi maðurinn bjó
sig undir að koma undir sig fótunum
og flytja endanlega undan verndar-
væng og vasapeningum fjöl-
skyldunnar.
Offramleiðsla
menntamanna
byrjuð á
íslandi
En þegar til kom voru Ijón á
veginum.
Það þjóðfélag sem eytt hafði
ótöldum milljónum í meira en tveggja
áratuga skólagöngu mannsins hafði
þegar til kom ekki þörf fyrir sér-
fræðilega starfskrafta hans. Valið var
nú útkeyrslan á ölinu eða önnur álika
störf ef heppnin var með eða at-
vinnuleysiskaup.
Það má ef til vill segja hinu
danska samfélagi til hróss að ungi
maðurinn fékk brauð til lágmarks-
neyslu, hvort hcldur hann valdi þann
kostinn að gera ekki neitt eða fékk að
vinna verkamannavinnu í eðlilegan
lögboðinn vinnutima.
Þessi saga er rifjuð upp hér af sér-
stökum ástæðum. Allir sem eitthvað
þekkja til á Norðurlöndunum vita að
hún er sönn. Sú geigvænlega þróun
hefur átt sér stað að offramleiðsla er
orðin á menntamönnum á
Norðurlöndunum. Þeir hafa ekki
Kjallarinn
Hrafn Sæmundsson
meðal annars það að verkum að lifs-
kjör eru þeim mun verri. Þetta gerist
vegna þess að stór hluti þessara lána
hefur farið i óarðbæra fjárfestingu eða
beina eyðslu.
Þrátt fyrir opin dæmi allt í
kringum okkur vilja íslendingar ekki
læra neitt af reynslu annarra. Nánast
í hvert einasta skipti sem fjölmiðill
kemur fyrir skynfæri almennings eru
dæmi um ástandið i þjóðfélaginu.
Efnahagslífið er eins og þaninn
strengur sem brostið getur hvenær
sem er úr þessu.
Pólitískt minni
lengur að neinu öruggu að hverfa eftir
að skólagöngu er lokið.
Þetta ástand er þegar byrjað hér á
Islandi. En reynsla Norðurlandanna
og raunar fleiri vestrænna landa, m.a.
Bandarikjanna, hefur ekki kennt
Islendingum neitt. íslendingar vinna
þarna eins og á mörgum öðrum
sviðum eftir þeirri höfuðreglu að
byrgja ekki brunnana fyrr en öll börn-
in eru dottin í þá.
Meðan Norðurlöndin gera ýmsar
örvæntingarfullar tilraunir til að leyna
þessum vanda þá gera tslendingarekki
neitt.
Danir eru sýnu verst settir. Þar er
opið atvinnuleysi staðreynd og ekki
hægt að leyna því. Danir hafa einfald-
lega ekki efni á að borga niður at-
vinnuleysið. Það gera Svíar hins vegar
og nota sinn mikla þjóðarauð til þess.
Þeir geta þess vegna staðið bæði vitur-
lega og manneskjulega að málunum.
En hvað duga peningarnir lengi. Hag-
vexti eru takmörk sett, jafnvel i
rikustu þjóðlöridum.
Efnahagslífið
eins og þaninn
strengur
Það sem íslendingar standa frammi
fyrir í þessum efnum er að það hrúgast
upp fólk með framhaldsskólamenntun
í ýmsum greinum sem þjóðfélagið
hefur ekki þörf fyrir á þeim starfsvett-
vangi sem það er lært til.
Hingað til hefur tekist að fela
þennan kúf. Annars vegar með því að
hrúga fleira og fleira fólki í þjónustu-
greinar. Þetta hefur verið mögulegt
vegna þessaðstofnað hefurveriðtil of-
boðslegrar skuldasöfnunar erlendis
sen nemur nú um 200 milljörðum
króna. Innanlands hafa verið gefin út
rikisskuldabréf, sem nema miklum
fjárfúlgum. Auk þessa alls er yfir-
dráttur rikisins hjá Seðlabankanum nú
um 25 milljarðar. Þessa peninga
verður almenningur einnig að greiða í
einu eða öðru formi.
Auðvitað þarf ekki ýkja mikla
skynsemi til að sjá að þetta getur ekki
gengið öllu lengur. Vextir og af-
borganir af öllum þessum lánum gera
nánast ekki neitt
Það er augljóst að meiri úrvinnsla
og nýr iðnaður er það eina sem rétt
getur við efnahagslifið í framtíðinni og
tekið á móti sivaxandi fjölda fólks á
vinnumarkaðinn.
Til eru þeir sem segja að allt lagist
þegar þorskurinn stækki. Þetta er
sefjun og það getur auk þess orðið bið
á þvi að þorskurinn stækki. Enn ræður
veiðimannahugsunarhátturinn ríkjum
á sjó og landi og þessi aðlaðandi og
verðmæta skepna fær lítið griðland
þrátt fyrir handahófskenndar
friðunarráðstafanir.
Þetta orsakast af pólitísku hugleysi
stjórnmálamanna. Þeir hafa meira að
segja hingað til ekki haft hugrekki til
þess að láta fiskimennina veiða þær
tegundir sem nóg er af í sjónum.
! iðnaðinum standa málin þannig
að til eru heil bókasöfn af áætlunum
og tillögum um iðnaðinn. Engar af
þessum áætlunum hafa veriö fram-
kvæmdar.
Gott skóladæmi um þá
meðhöndlun sem iðnaðurinn fær er
Coca Cola stríðið. Án nokkurrar
könnunar í nútíð eða fortið er Cola og
smjörlikið látið knýja fram með aðstoð
verkalýðshreyfingarinnar fjórðungs-
hækkun á verði framleiðslunnar.
Þetta gerist þegar glíman við
vísitöluna og verðbólguna er háð upp
á líf og dauða, ekki sisi i þágu
iðnaðarins. í þeirri stöðu er einum
þrýstihópnum sleppt lausum úr
búrinu.
Eftir á sýnist almenningi að þessi
hækkun sé nú aðallega notuð í
maraþonauglýsingar í samkeppninni.
Þanrrig ber allt að sama brunni.
Pólitiskt minni almennings er
nánast ekki neitt. Eftir aðeins örfáai
mánuði frá andarslitrum rikisstjórnar
sem á sér enga hliðstæðu i stjórnmála-
sögunni gleypir almenningur við á-
róðursblekkingum og talnalestri sem
borinn er á borðið. Almenningur gerir
sér enga grein fyrir því og gerir engan
greinarmun á raunverulegum
kaupmætti launa og japlar enn á
kosningaslagorðinu „samningana i
gildi”.
í raun eru siðustu vikumar eini
tíminn i mörg ár, sem samningar Itafa
verið í gildi hjá þorra launafólks hvað
kaupmátt snertir. Sú viðmiðun er það
eina sem raunhæft er I nútíð og
framtíð.
Hrafn Sæmundsson.