Dagblaðið - 15.10.1979, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 15. OKTÖBER 1979.
13
vilja tryggja að alrangar upplýsingar
•berist ekki til þeirra.
Einnig hafa danskir aðilar gagn-
rýnt upplýsingar frá verkefni sem
framkvæmt var á Kúbu og komið
hefur fram gagnrýni á árangur þess
verkefnis. Þar var um að ræða stórt
verkefni, sem margar þjóðir tóku
þátt í. Var það undir yfirstjórn Sam-
einuðu þjóðanna. Átti að auka fram-
leiðni í mjólkuriðnaði Kúbu. Verk-
efninu var illa stjórnað að sögn og
varð mun kostnaðarsamara en
upphaflega var ætlað. Einnig bárust
litlar upplýsingar til Danmerkur um
hvernig fjármununum hefði verið
varið.
Opinberir endurskoðendur í Dan-
mörku hafa einnig varað við að fara
mjög hratt út i aðstoðarverkefni í
þróunarlöndunum þar sem aðeins sé
um að ræða að leggja fram fjármagn
til stórra áætlana en ekki einstakra
framkvæmda. Geti það í ýmsum til-
vikum leitt til þess að ekki sé hægt að
ganga úr skugga um annað en
peningunum hafi verið eitt en ekki
hægt að vita neitt um til hvers þeim
hafi verið varið.
Hinir opinberu dönsku endurskoð-
endur taka þó fram að meginhluti
þróunarhjálpar Danmerkur fari þó
til góðra verka og sé ekki aðfinnslu-
verð. Gagnrýni þeirra taki aðeins til
nokkurra verkefna af hinum mikla
fjölda sem sé í gangi. Alls verja Danir
um 1,5 milljörðum danskra króna til
aðstoðar við vanþróuð lönd.
„íwöxw1'
uí> nu'*
.Is*""*""
•urtansson
fuíh*;*1'
w»“í
i 1*6* '|U“
lAnC\ siöan
Bretn. "f in.
_____— ---------""T,.-"', Zt:
................
„u, tt* "’*n0' * »'*'“** dxnvd » '*m*u. „uRMn*1*'"
ÍST<:. í3í-‘íK'i Æ-
..“-ii.’S"*"-* sss”
ix&s&r
:• •••*,"'-• ....
■*"S'Ví~*
5Ss£~:

-r=‘--srsís~.‘- i
-'»„rSr=-'V= ‘“ 'V”K, “■*
•* ‘íSSS-*' w **'
*M,nn£«
andvm ^*"
unm*6'*’’
Kjallarinn
„IQEC xNUM
TtÐII W’
Á dögunum var íað að því við
mig, að Halldór Laxness hefði nefi)t
nafnið mitt í grein í Dagblaðinu.
Þetta reyndist vera rétt; Halldór
kallaði mig „ágætan málfræðing" í
grein sem nefnist „Smámunarýni”,
og er með einkunn þeirri trúlega að
skirskota til þess sem Snorri taldi
forðum eðli oflofs. Greinin reyndist
einkum fjalla um smáorðið
merkingarlausa sko, en Halldór
telur að með því séiu islendingar að
snara danska blótsyrðinu „sgu”; ég
kom við sögu vegna þess að ég hélt
þvi fram í fyrra að þjark um dönsku-
sletturværi fráleit tímaskekkja,þvi að
nú væru fyrst og fremst ensk áhrif að
smeygja sér inn í málið með
stofnanaíslensku, orðafari ýmissa
pólitíkusa og blaðamanna. Þetta
gerðist þegar dauðahryglurnar bárust
frá setumönnum.
Ekkert veit ég um uppruna smá-
orðsins sko; hitt veit ég að þvi fylgir
allt annar blær en danska blótsyrðinu
sgu í mæltu máli. Blótsyrðið danska
hefur hliðstæðan keim og klámyrði
sem engilsaxar auka mál sitt og
kennd eru við fjóra bókstafi. 1
málvitund minni er orðið sko
merkingarlaust með öllu; því er
aðeins skotið inn til þess að jafna
metin þegar heilafrumurnar hafa
ekki undan tungunni; orðaleppar af
því tagi eru fjölmargir í íslensku en
hrökkva einatt ekki til þess að
tryggja eðlileg tengsl heila og tungu,
eins og frá er greint í vísunni góðu:
„Það sem ég meina, sérðu, sko,/
vera ekki að neinu rugli, / bara reyna
að skjóta tvo / steina með einum
fugli.” Þetta fyrirbæri er alkunnugt i
öllum þjóðtungum veraldar og þarf
hugarflug til þess að kenna það
einkanlega við dönsku.
Mér er það öldungis óskiljanlegt
hversvegna Halldór Laxness hatast
við svonefndar dönskuslettur. Sú var
tíð að hann var ekki vitundarögn
smeykur við að nota þær til þess að
lýsa fólki í skáldsögum sínum innan
frá; hann einn íslenskra höfunda
hefur kunnað að beita tungutaki til
þess að greina sögupersónur sínar
hverja frá annarri, enda var hann um
tima ekki talinn „sendibréfsfær” hjá
nátttröllum. Vonandi er hann ekki að
stiga í vænginn við nátttröll. Mér
hefur fundist Halldór færast æ nær
málfari Konráðs Gíslasonar á
siðustu áratugum, en koðræna er
alger andstæða stofnanaíslensku.
Samt hefur mér stundum fundist
Halldór vera full djarftækur til
dönsku. Fyrir nokkrum árum kom
hann á framfæri danska orða-
• Sú var tíö aö Halldór Laxness var ekki
vitundarögn smeykur viö aö nota svo-
nefndar dönskuslettur til þess að lýsa fólki í
skáldsögum sínum innan frá.
leppnum „í gegnum tíðina” og það
var eins og við manninn mælt; lepp-
urinn var þegar smoginn inn i dægur-
lagatexta og allan þremilinn. Ekki
þekkti Konráð Gíslason þetta orða-
far. Hann segir í orðabók sinni:
„Igjennem.. . um tíð: Hele Dagen
igjennem, liðlangan daginn. Hele
Ugen igjennem, alla vikuna. Hele
Maaneden igjennem. Et heelt Aar
igjennem. (allt árið út í gegn). For-
dömt til at trælla for andre sit Liv
igjennem, alla ævi sína.”
Mér er fyrirmunað að sjá nokkra
ástæðu til þess að taka upp
dönskuslettuna „í gegnum tíðina”,
en það kann að stafa af tornæmi
'minu. Vænt væri þá að fá leiðsögn.
12. okt. 1979,
Magnús Kjartansson.
Kjallarinn
Hrafn Sæmundsson
Það hefði getað sagt frá mörgu en
það þagði.
í æsku sinni höfðu börnin tálgað
dálítið í borðið og það hafði greini-
lega orðið fyrir miklu hnjaski. En
þrátt fyrir lélegt útlit borðsins og
góðan efnahag fjölskyldunnar vildi
enginn kaupa nýtt borð. Þetta borð
var eina húsgagnið sem ekki var búið
að endurnýja á heimilinu. Það þótti
öllum vænt um þetta borð.
Það var föstudagskvöld og allir
voru sestir við borðið. Jóna hafði
steikt kótelettur en þessi fjölskylda
borðaði mikið kjöt. Börnunum þótti'
fiskur ekki góður.
Góðir borgarar
Jón Pétursson og Jóna sátu
viðenda borðsins en börnin til hlið-
anna, stúlkurnar öðrum megin en
piltarnir gegnt þeim.
Þetta kvöld var Jón að skýra
stjórnmálaástandið fyrir fjölskyldu
sinni. Kommarnir höfðu enn settstrik
í reikninginn. Hinir pólitísku fyrir-
lestrar Jóns voru ekki endilega hans
eigin skoðanir. Sjálfur fylgdist hann
vel með þjóðmálum en hann vildi
gefa börnum sínum tækifæri til að
verða góðir borgarar og hann þorði
ekki að fara langt út í umræður um
stjórnmál. Af sömu ástæðum var
Mogginn líka eina blaðið sem keypt
var á heimilinu.
Nauðalíkar
mæðgur
Þegar Jón var í miðjum pólitískum
fyrirlestri sagði Gunna allt í einu:
„Trúir þú þessu?”
Gunna var í öðrum bekk i mennta-
skólanum og upp á síðkastið var hún
stundum dálitið óróleg þegar faðir
hennar byrjaði að tala um stjórn-
málin.
Þó að Jón væri einn að tala var
eins og allir þögnuðu við þessa
athugasemd Gunnu. Allavega hættu
allir að borða, nema Guðmundur. ,
Jóna, sem sat við enda borðsins,
leit nú upp og horfði á Gunnu. Þær
mæðgur voru nauðalíkar í útliti og
þeim svipaði einnig saman á ýmsum
-öðrum sviðum.
„Trúir þú þessu?” 1 fyrsta sinn í
tuttugu ár var rofið það andrúmsloft
sem alltaf hafði ríkt og allir voru
sáttir við.
Héltá
hnífapörunum
Jón Pétursson þagnaði. Hann
hljóp aldrei á sig. Eftir nokkra stund
sneri hann sér beint að Gunnu og fór
að skýra málin. Og nú notaði hann
einfaldari orð eins og hann gerði
þegar Gunnavar lítil.
En Gunna var hætt að borða. Hún
hélt á hnífapörunum og horfði á
föður sinn. Andlit hennar, sem alla
jafnan var fölt, hafði nú tekið á sig
bleikan blæ og allt i einu gripur hún
fram í fyrir Jóni og segir: „Þú trúir
þessu ekki, pabbi. Þú endurtekur
bara Morgunblaðslygina héma við
borðið á hverjum degi. Þú ert ekki
svona vitlaus.”
Jón Pétursson var innisetumaður
og auk þess þoldi hann sólina illa.
Þess vegna var hann fölur í andliti.
Nú breyttist þessi fölvi í gráhvíta
áferð eins og á líki. Hann þagði langa
hrið og sagði síðan stillilega: „Ég
þarf að fara á fund.” Hann stóð upp
án neinnar sýnilegrar geðshræringar
og yfirgaf eldhúsið.
Laganeminn
brosti
„Innræting í skólakerfinu,” sagði
Guðmundur sem var sá eini sem
atburðarásin truflaði ekki við
máltíðina.
En nú var Gunna allt í einu búin að
missa stjórnina á sér. Hún var orðin
blóðrauð í framan og röddin hafði
hækkað um áttund frá venjulegri
raddhæð hennar. Hún hvæsti framan
i Guðmund: „Þegi þú, djöfulsins
Heimdallarkvikindið þitt. Þú ert bara
launþegakrakki og skríður fyrir
pabbadrengjunum í Háskólanum. Þú
ert viðbjóður.”
Guðmundur Jónsson laganemi
fékk sér kótelettu og brosti góðlát-
lega. Honum fékk ekkert haggað.
Hin systkinin tóku ekki þátt í þessum
umræðum.
Uppvaskið
En Jóna Jónsdóttir tók heldur ekki
þátt í þeirri atburðarás sem hér átti
sér stað. Hún sat allan tímann og
horfði fram fyrir sig eins og i leiðslu.
Nú tók hún fyrst til máls og sagði:
.„Jæja, krakkar, nú vöskum við
iupp.”
Gunna var staðin á fætur og hélt
enn á hnífapörunum og nú öskraði
hún i algjörri móðursýki yfir borðið:
„Hér er allt dautc. steindautt, stein-
■dautt. Ékkert nema peningar og
heimska. Ég er farin.”
„Farðu, Gunna mín, og vertu hjá
honum Stebba i nótt og komdu svo
og talaðu við mig á morgun,” sagði
Jóna.
Gunna var þegar komin fram að
dyrum með úlpuna í hendinni og nú
stoppaði hún andartak og þær
mæðgurnar horfðust í augu. Þessu
augnatilliti verður ekki lýst. Það var
leiftur, saga án orða. Svo þaut
Gunna út og skellti á eftir sér hurð-
inni.
Kápan
„Ég sleppi uppvaskinu,” sagði
Jóna. „Ég ætla út að ganga.” Svo
tók hún kápuna sína og fór i hana.
„Ætlarðu í þessari druslu?” sagði
Gréta. Hún var á þeim aldri þegar föt
skipta máli.
„Já,” sagði Jóna og brosti svolít-
ið. „Ég þarf að vera í þessari kápu í
kvöld.”
Hrafn Sæmundsson
prentarí