Dagblaðið - 05.02.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 5. FEBRUAR 1981.
Hin atriðin þrjú eru ýmist meiningar-
laus eða tilgangslaus lagasetning, sem
í snarhasti hefur verið hent inn í
kaupránslögin á elleftu stundu til
þéss eins að láta í veðri vaka að eitt-
hvað annað og meira hafi fylgt efna-
hagsaðgerð ríkisstjórnarinnar en
einber kauplækkun meðlögum.
Hvað er til marks um að svo sé?
Hér á eftir mun ég nefna afdráttar-
laus dæmi þar um, sem sýna hvílík
hrákasmíð það skálkaskjól er, sem
ríkisstjórnin hefur reynt að hrófla
upp í kringum kaupránsaðgerðir
sínar.
Forsenda
bráðabirgðalaga
í stjórnarskrá Lýðveldisins
íslands segir svo í 28. gr.:
„Þegar brýna nauðsyn ber til,
getur forseti gefiö út bráðabirgðalög
milli þinga.”
Tilgangur þessa stjórnarskrár-
ákvæðis, sem veitir ríkisstjórn
bráðabirgðalaga-heimild, er mjög
ljós. Forsendur stjórnarskrárinnar
fyrir setningu bráðabirgðalaga eru:
Kjallarinn
Sighvatur
Björgvinsson
1. Að Alþingi sitji ekki að störfum,
2. að á meðan komi upp vanda-
mál af því tagi, sem brýn nauðsyn er
að brugðizt verði þegar í stað við, og
3. úrlausn málsins sé svo brýn, að
ekki sé unnt að bíða eftir að þing
komi saman.
7. greinin
í 7. grein bráðabirgðalaganna,
sem gefin voru út á gamlársdag, er
ríkisstjórninni eins og áður er sagt
veitt heimild til þess að fresta
ótilteknum ríkisframkvæmdum.
Lögin, sem kveða á um hver út-
gjöld og þar á meðal framkvæmdir
ríkisins skuli vera, nefnast fjárlög.
Þessi lög voru afgreidd frá Alþingi
laugardaginn 20. desember 1980.
Við þá afgreiðslu flutti þing-
flokkur Alþýðuflokksins meðal
annars tillögur um sparnað í rekstrar-
útgjöldum og niðurskurð fram-
kvæmdaframlaga, er námu tæplega
þremur milljörðum gamalla króna.
Hver einasta þessara tillagna var felld
af ríkisstjórninni og stuðnings-
mönnum hennar, og fjárlögin með
öllum sínum framkvæmdaliðum
síðan afgreidd sem lög frá Alþingi af
þessari sömu ríkisstjórn og
stuðningsmönnum hennar.
Aðeins 10 dögum síðar,
miðvikudaginn 31. desember 1980,
rýkur þessi sama rikisstjórn upp til
handa og fóta og gefur út bráða-
birgðalög sökum „brýnnar
nauðsynjar”, sem veita henni heimild
til þess að skera niður opinberar
framkvæmdir í 10 daga gömlum fjár-
lögum, sem hún tók ekki í mál að
hreyfa við þann 20. dag sama
mánaðar!
Hver var nauðsynin?
Eins og öilum er kunnugt sat
Alþingi ekki að störfum þegar bráða-
birgðalögin voru gefin út, og þessu
atriði stjórnarskrárákvæða um for-
sendur bráðabirgðalagaheimilda
ríkisstjórnar var því fullnægt. En
hvað um hinar forsendurnar?
Hver var sú „brýna nauðsyn”,
sem ríkisstjórnin hafði orðið áskynja
um á þessum 10 dögum, sem liðið
höfðu fráafgreiðslu fjárlaganna, sem
gerði það að verkum, að hún taldi sig
nauðbeygða til þess að veita sér með
bráðabirgðalögum heimild til þess að
breyta ótilgreindum fjárlagaliðum
um ótilgreindar fjárhæðir? Hvaða
nauðsyn hafði hún fundið á þessum
10 dögum svo brýna, að hún taldi sér
ókleift með öllu að bíða með frágang
málsins þar til Alþingi kæmi saman
þann 26. janúar?
Eina hugsanlega réttlætingin fyrir
því að beita bráðabirgðalögum til að
afla sér heimilda til framkvæmda-
frestunar með þessum hætti er sú, að
rikisstjórnin hafi þurft að taka
ákvörðun í jólafríi Alþingis um
frestun framkvæmda, sem ella hefðu
verið hafnar á þeim tíma. Enginn
önnur frambærileg ástæða getur
verið fyrir að beita bráða-
birgðalögum til slíkrar heimilda-
öflunar. Var slík ástæða þá fyrir
hendi? Nei!
Fjármálaráðherra hefur upplýst,
að framkvæmdafrestun hafi enn ekki
verið rædd í ríkisstjórninni.
Fjármálaráðherra hefur upplýst,
að engar ákvarðanir hafi um það
verið teknar, hvort þessi heimild
verði yfirleitt notuð og þá hvernig.
Fjármálaráðherra hefur upplýst
að ef svo fari, að heimildin verði not-
uð — sem alls ekki sé víst — þá gæti
það orðið á síðari hluta ársins.
Hver var þá sú brýna nauðsyn, sem
bar til þess að slik heimild yrði veitt
ríkisstjórninni með bráðabirgðalaga-
setningu á gamlársdag i jólaleyfi
þingmanna? Ekki verður séð, að sú
forsenda stjórnarskrár fyrir setningu
bráðabirgðalaga sé fyrir hendi.
Þessi málatilbúnaður allur ér skýrt
dæmi um, hvílik hrákasmíð þessar
efnahagsaðgerðir eru. Þetta ákvæði
bráðabirgðalaganna var aldrei hugs-
að til annars en sem sýndarmennska
— til þess eins að láta líta út fyrir að i
bráðabirgðalögunum væri ríkis-
stjórnin að gera eitthvað meira en
þaðeitt að lækka kaup meðlögum.
Hámark heimskunnar
Annað atriði í þessari sömu laga-
grein bráðabirgðalaganna er þó enn
gleggra dæmi um þann hjákátlega
skollaleik, sem ríkisstjórnin er að
leika. I þessari sömu lagagrein er
ríkisstjórninni nefnilega veitt heimild
til þess að fresta ótilteknum fram-
kvæmdum, sem ákveðnar hafa verið
í lánsfjáráætlun.
En nú er lánsfjáráætlun óafgreidd
hjá Alþingi! Lánsfjáráætlun átti
lögum samkvæmt að leggja fram
með fjárlagafrumvarpi og afgreiða
með fjárlögum. En það var aldrei
gert!
Nokkrum dögum áður en Alþingi
fór í jólaleyfi lagði fjármálaráðherra
fram á Alþingi drög að lánsfjár-
áætlun, en þau drög komu aldrei til
umræðu. Ríkisstjórnin kom málinu
aldrei frá sér, eins og henni er þó lög-
skylt. Þegar alþingismenn héldu í
jólaleyfi hafði því engin lánsfjár-
áætlun verið afgreidd — ekki einu.
sinni rædd.
En svo mikið var írafárið á ríkis-
stjórninni og svo mikil var fljóta-
skriftin á málatilbúnaðinum að i
bráðabirgðalögunum er ríkis-
stjórninni veitt ótiltekin heimild til
frestunar á framkvæmdum skv. láns-
fjáráætlun sem ekki er til!
„Skálkaskjólin, sem þeir í bráðabirgða-
íögunum eru aö reyna aö koma sér upp
kringum kaupránið, eru slík hrákasmíð og svo
til þeirra höndum kastað, að þau eru eins
götótt og svissneskur ostur.”
þurfa að greiða söluskattinn. Þessi
mismunun er þvi ekkert annað en að-
ferð stjórnvalda til að stuðla að einni
tegund útgáfu, en hefta aðra.
Á ríkið að stjórna
blöðum?
Einhver kann að spyrja hvort þetta
skipti nokkru máli, þar sem fjölmiðl-
ar á landinu eru svo margir. Sá sem
þannig spyr gerir sér ekki grein fyrir
þeirri hættu að leyfa stjórnvöldum að
stjórna útgáfu blaða og timarita. Og
eins og fyrr er greint, þá má engin lög
setja um ritskoðun eða aðrar tálm-
anir á prentfrelsi, samkvæmt
stjórnarskránni.
Söluskattslögin frá 1960 segja m.a.
að undanþegin greiðslu söluskatts séu
„dagblöð og hliðstæð blöð, svo og
tímarit sem ekki eru gefin út í ágóða-
skyni.” Blöð og tímarit verða að
sækja um þessa undanþágu og um
270 þeirra hafa fengið hana, þar á
meðal öll dagblöðin.
Um 20 tímarit á öllu landinu verða
hins vegar að greiða söluskatt, sjálf-
sagt vegna þess að þau eru „gefin út í
ágóðaskyni”, eins og lögin segja.
En fyrir utan það að þessi undan-
þáguákvæði standast ekki fyrir
stjórnarskránni, þá hefur fram-
kvæmd fjármálaráðuneytisins á þeim
ekkert verið í samræmi við anda lag-
anna.
Aðferðir ráðuneytisins
Hvernig fer fjármálaráðuneytið
t.d. að því að finna út hvort tímarit
eru gefin út í ágóðaskyni? Með því að
skoða reikningsyfirlit þeirra, mætti
ætla. Nei, það gerir fjármálaráðu-
neytið ekki. Fjármálaráðuneytið
hefur aldrei i 20 ára sögu söluskatts-
laganna skoðað eitt einasta reiknings-
yfirlit frá tímariti. Ráðuneytið
ákveður undanþáguna eftir því hvort
tímaritið virðist „líklegt” til að vera
gefið út í ágóðaskyni, og hversu lík-
legt það er, fer eftir innihaldi þess.
Það er m.ö.o. efni blaðsins sem
ræður hvort það fær undanþágu frá
söluskatti eða ekki.
Með þessari aðstöðu til að gefa og
taka hefur fjármálaráðuneytið
úrslitavald um það hvort hægt er að
gefa tímarit út eða ekki. Prentfrelsi er
því ekki algjört á íslandi.
Ráðuneytið hefur aðallega hneigst
til að veita undanþágu frá söluskatti
til tímarita sem félagasamtök gefa út,
eða eru gefin út í fræðsluskyni, og
hefur ráðuneytið verið örlátt á slíkar
undanþágur. En öll rit sem ráðu-
neytið litur á sem afþreyingarrit
verða að greiða söluskatt.
Lauslegur útreikningur leiðir í ljós
að þau ca 20 tímarit sem greiða sölu-
skatt gefa af sér um 2,5 milljónir
króna árlega í ríkissjóð. Auðvitað
munar um minna fyrir þann sjóð, en
hæpið virðist að fjárþörf ríkissjóðs
eigi að stuðla að tálmun á prentfrelsi
hérálandi.
Tvœr lausnir
Hugsa má sér tvær mismunandi
lausnir málsins, til að útgefendur
þurfi ekki að fara í mál við ríkið.
Önnur er sú að ríkið veiti öllum blöð-
um og tímaritum undanþágu frá
söluskatti. Hin lausnin er sú að öll
blöð og tímarit greiði söluskatt. Þá
mundi hagur ríkissjóðs vænkast, á
kostnað útgefanda. Sjálfsagt mundi
meirihluti blaða í landinu þá fara á
hausinn. En hvor kosturinn sem val-
inn er, felur í sér lausn á málinu.
Fjölmiðlar verða að standa jafnir til
að geta háð eðlilega samkeppni.
önnur mismunun
rlkisins
En úthlutun á söluskattsundanþág-
um er ekkert einsdæmi um mismun-
un fjölmiðla hér á landi.
Dagblöð greiða t.d. ekki aðstöðu-
gjald til Reykjavíkurborgar. Aðeins
líknarfélög ýmiss konar njóta þess-
arar sömu aðstöðu og dagblöðin, en
öll önnur fyrirtæki greiða aðstöðu-
gjöldin. Aðstöðugjöld eru mismun-
andi há, hæst 1,3 prósent, og svo
bregður við að aðrir útgefendur en
dagblaðaútgefendur verða að greiða
eftir þessum hæsta flokki. Af 11
milljón nýkr. veltu sinni síðasta
reikningsár hefði Dagblaðið t.d.
þurft að greiða 143 þúsund nýkr.
(14,3 millj. gkr.) í aðstöðugjöld, ef
dagblöð væru skyld til að greiða það.
Ríkið mismunar fjölmiðlum einnig
í greiðslu póstburðargjalda. Hér á
landi, líkt og annars staðar í heimin-
um, nýtur prentað mál hagstæðari
póstburðargjalda en almenn bréf.
Fyrir t.d. 100 g blað eða tímarit þarf
að greiða 34 aura í burðargjald,
þegar útgefandi sendir það til áskrif-
enda. En fyrir utan jtennan afslátt fá
blöð sem fjalla um trúmál, bók-
menntir og listir 25 prósent afslátt til
viðbótar frá fyrri afslættinum.Og ef
blöðin fjalla um stjórnmál, eða eru
dagblöð eða landshlutafréttablöð,
þá fá þau 50 prósent afslátt af
afslættinum.
Þessi afsláttur á póstburðargjöld-
unum brýtui , bága við stjórnar-
skrána á sama hátt og söluskatts-
undanþágan. Með því að veita af-
slátt eftir innihaldi blaða er þeim gert
mismunandi hátt undir höfði, sem
aðeins er hægt að túlka sem rit-
skoðun.
Opinberar auglýsingar
Auk þeirra óbeinu styrkja sem fyrr
eru nefndir, sitja dagblöð ein að
auglýsingum frá því opinbera. Þessar
auglýsingar selja þau rikinu án þess
að veita svo mikið sem krónu i af-
slátt, á meðan þau veita öðrum
stórum viðskiptavinum allt frá 30 og
upp í 50 prósent afslátt. Kannski er
engin þörf á að veita ríkinu afslátt,
þvi ekki veitir það afslátt af sinni
þjónustu. En ríkið gerir þó ekki upp
á milli viðskiptamanna í þjónustu-
sölu sinni, líkt og dagblöðin gera.
Því er stundum haldið fram að
Alþýðublaðið sé rekið fyrir tekjur af
opinberum auglýsingum. Þeir sem
slíku halda fram ættu ekki að gleyma
því að Alþýðublaðið, likt og önnur
dagblöð, borgar ekki söluskatt,
borgar ekki aðstöðugjald, fær afslátt
á afslátt ofan af póstburðargjöldum,
og fær þar að auki beinan styrk frá
ríkinu. Það er hlægilegt að halda að
Alþýðublaðið gangi á opinberum
auglýsingum. Þær mundu ekki
hrökkva til ef blaðið fengi ekki líka
hina styrkina.
Beinir blaðastyrkir
Þá er komið að því að nefna beinu
styrkina sem dagblöðin fá, að undan-
skildum Dagblaðinu og Morgunblað-
inu. Sá styrkur stendur þeim blöðum
að vísu einnig til boða, en þau hafa
ekki tekið við honum. Hin blöðin fá
jsennan styrk, og þar að auki kaupir
ríkið ákveðinn skammt af hverju
dagblaði, nema Dagblaðinu.
Hér hefur verið bent á þá mismun-
un sem ríkið sýnir fjölmiðlum. Eftir
er að nefna að ríkið keppir þar að
auki við hina frjálsu fjölmiðla með
sinum eigin fjölmiðlum. Þar er fyrst
og fremst samkeppni um auglýsinga-
fé. í þeirri samkeppni slær ríkið fyrir
neðan beltisstað, því það undirbýður
auglýsingar í sínum fjölmiðlum, og
bætir sér upp tapið með því að lög-
skylda almenning til að greiða það.
^ „Prentfrelsi á íslandi virðist miðast við,
að málgögn stjórnmálaflokkanna geti
komið út daglega. Aðrir fjölmiðlar mega eiga
sig.”
Á næstu dögum mun Alþingi
væntanlega taka lánsfjáráætlunar-
drög ríkisstjórnarinnar til fyrstu
umræðu og athugunar. En þá liggur
fyrir, að um þessa lánsfjáráætlun,
sem ekki er til en menn eru að byrja
að ræða, eru í gildi bráðabirgðalög,
sem segja, að ríkisstjórninni sé
heimilt að fresta hverri þeirri fram-
kvæmd skv. lánsfjárlögunum, sem
eftir er að afgreiða.
Er þetta ekki hámark hálfvita-
háttarins?' Hvaða erkififl hefur hér
ráðið ferðinni?
Ef skoða ber þessi ákvæði bráða-
birgðalaganna sem alvöruaðgerð, þá
eru þeir, sem að bráðabirgða-
lögunum hafa staðið, samsafn af
heimskingjum, sem hlytu að verða að
athlægi meðal þjóðarinnar. Nú eru
ráðherrarnir í ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsen engin slík erkifífl.
Skýringin er einfaldlega sú, að
skálkaskjólin, sem þeir í bráða-
birgðalögunum eru að reyna að koma
sér upp í kringum kaupránið, eru slík
hrákasmið og svo til þeirra höndum
kastað, að þau eru eins og götótt og
svissneskur ostur.
En þrátt fyrir það get ég nú ekki
varist brosi þegar mér verður hugsað
til þeirra pólitisku leikfimiæfinga,
sem Ragnar Arnalds, fjármála-
ráðherra, þarf að iðka í ræðustól á
Alþingi, þegar hann væntanlega á
næstu dögum mælir fyrir tillögum
ríkisstjórnarinnar um framkvæmdir
skv. lánsfjáráætlun eftir að hafa sett
bráðabirgðalög, sem segja að ríkis-
stjórninni sé heimilt að fresta
ótilteknum framkvæmdum skv. þeim
lánsfjárlögum, sem hann er að leggja
tillögur um fyrir Alþingi og á að fara
að ræða þar í fyrsta skipti.
„Skrattinn fór að skapa mann
skinnlaus köttur varð úr því
Án þess með nokkrum hætti að
vera að jafna saman gerendum fer
ekki hjá því, að sú lánsfjáráætlun og
þau lánsfjárlög, sem með þessum
hætti á að skapa, verði í skinnlausu
kattarlíki.
Sighvatur Björgvinsson,
alþingismaður.
”—N
Utvarp og sjónvarp eru þarna
fremst í flokki, og er það sérstaklega
sjónvarpið sem selur auglýsingar
sinar fyrir fjórðung þess sem þær
ættu að kosta miðað við útbreiðslu
og áhrifamátt sjónvarpsins.
Ríkið tekur þar að auki vænan
skerf af auglýsingamarkaðnum
árlega með auglýsingum í síma-
skránni.
Ríkið og Karnabær
Framlag ríkisins sjálfs á auglýs-
ingamarkaðnum, þ.e. auglýsingar frá
ríkinu, er óeðlilega lítið. Það litla sem
ríkið auglýsir, birtist nær eingöngu í
dagblöðum, útvarpi og sjónvarpi.
Miðað við það að ríkið veltir nær
30 prósent af þjóðartekjunum, þá
gerir það óeðlilega lítið af því að
auglýsa. Fyrirtæki á borð við Karna-
bæ auglýsir liklega meira en ríkið.
Stofnanir ríkisins treysta þess í stað
á ókeypis auglýsingar og umfjallanir í
dagblöðum, útvarpi og sjónvarpi, og
ættu kannski að fá slíka þjónustu
ókeypis, miðað við alla styrkina til
þessara fjölmiðla.
Prentfrelsi
málgagnanna
Allt ber þetta að sama brunni.
Prentfrelsi á íslandi virðist miðast við
að málgögn stjórnmálaflokkanna
geti komið út daglega. Aðrir fjöl-
miðlar mega eiga sig.
Svo virðist að stjórnendur þessa
lands telji prentfrelsinu borgið ef
flokkar þeirra geta komið út mál-
gangi. En svo einfalt er dæmið ekkiV
Þeir sem sömdu stjórnarskrána voru
gleggri — eða kannski þýddu þeir
bara greinina um prentfrelsið úr er-
lendri stjórnarskrá. Fullkomið prent-
frelsi fæst ekki eingöngu með út-
gáfu dagblaða. Fullkomið prentfrelsi
fæst aðeins þegar allir fjölmiðlar
standa jafnt að vígi. Þar tilþviinarhi
verður náð verður að telja ísland í
hópi þeirra miðaldaþjóðfélaga nú-
tímans sem traðka á mannréttindum.
Prentfrelsi er hluti af mannréttind-
um.
Ólafur Hauksson,
blaðamaður