Dagblaðið - 26.02.1981, Page 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1981
Það er til marks um stöðu sama í
hópi annarra þjóða Norðurlanda að
um langan aldur hefur herra-
þjóðunum liðist að bæla niður
menningu og siði sama og hunsa
kröfur þeirra um frumbyggja-
réttindi. Svo langt hefur ruddaleg af-
staða yfirvalda herraríkisins gengið
að undir nánast öllum öðrum kring-
umstæðum væri slíkt kallað kyn-
þáttafordómar og aðskilnaðarstefna
kynþátta. Það er fyrst nú á allra
síðustu árum að barátta sama fyrir
rétti sínum hefur borið þann árangur,
að sérstaða þeirra hefur verið
viðurkennd á allmörgum sviðum.
T.d. eru aðeins fá ár síðan hafin var
kennslaásamisku í skólum sama.
Bókaútgáfa á samísku er líka fyrst til-
komin nú á allra síðustu árum. Enn
þverskallast samt herraríkið við að
viðurkenna frumbyggjarétt sama.
Það hvarflar stundum að manni
þegar fjölmiðlar á íslandi flytja í
stríðum straumum fréttir og frá-
sagnir af málefnum erlendra þjóða
að það sé með vilja gert að sneiða
framhjá málefnum minnihluta-
þjóðanna á Norðurlöndum, því svo
fátæklegir eru fjölmiðlarnir af efni
þaðan, þar til nú síðustu mánuði. Ég
vona að á þessu verði breyting og
skrif og umfjöllun um málefni minni-
hlutaþjóðanna á Norðurlöndum
hætti ekki þó Alta-deilan hætti að
vera tilefni til frásagna. Svo lengi
hefur verið þagað að Tanghugmyndir
um t.d. sama eru orðnar rótgrónar.
Það er skömm að bæta ekki úr þessu.
Altaáin og
Irf eða dauði
Sjálfsagt hefur málstaður sama
aldrei verið eins vel kynntur og nú.
Svo er fyrir að þakka dauðadómi
þeim sem norska Stórþingið kvað
upp yfir samíska þjóðlifinu, þegar
samþykkt var að byggja Altastífluna
og virkja Alta-Kautokeino vatna-
svæðið. Með samþykkt sinni gerði
norska Stórþingið tvennt. Annars
vegar gaf það grænt ljós fyrir
framkvæmdir, sem trúlega eiga eftir
að hafa mikil áhrif á vistkerfi
Finnmerkurheiðanna til hins verra
fyrir allt lífríkið. Hins vegar
vanvirðir þingið frumbyggjarétt
sama.
Norska ríkið hagar sér þannig eins
og argasta nýlenduveldi gagnvart
samísku þjóðinni.
Það væri hægt að rita langa skrá
um ofbeldisverk norskra yfirvalda i
máli þessu. Allt frá lögregluárásum á
sama og stuðningsmenn þeirra,
símahlerana á símum sama, hand-
tökum erlendra blaðamanna og fang-
elsun án dóms og brottvísun frá
Noregi, notkun sálfræðinga og
geðlækna í aðgerðunum gegn sama-
konunum, sem settust að í fundar-
sal forsætisráðuneytisins, handtöku
blaðamanns við störf í sjálfu þing-
húsinu o. fl. o. fl.
Eftir slíkan lestur væri með öllu
ómögulegt að sjá hvað skilur að
Noreg og hin alræmdustu lög-
regluríki. En Noregur er ekki lög-
regluriki af því að það er eitt hinna
heiðvirðu Norðurlanda, eða?
Við skulum veita máli þessu
athygli. í því birtist nokkuð ljóst hve
skammt lýðræði og mannréttindi eru
á veg komin. Það segir okkur söguna
um 'að lýðræði og mannréttindi eru
til fyrir suma en ekki aðra. í þessu
tilfelli eru samar aðrir. Erekkisjálf-
sagt að þeir komi með í hópinn og
njóti a.m.k. sömu réttinda og hinir?
T.d. að þeir verði viðurkenndir sem
þjóð eins og við hér á Fróni og fái
sæti við hlið annarra þjóða Norður-
landa í Norðurlandaráði. Er það
ekki sjálfsagt, að þeir njóti meiri
réttinda í sínu eigin landi, Samalandi,
þar sem þeir hafa átt heima lengur en
Norðmenn í Noregi, Svíar i Svíþjóð,
Finnarí Finnlandi.
Altaáin lifi — styðjum sama.
Samar fái þrjú sæti í Norðurlanda-
ráði.
„Við samar erum einn
þjóðflokkur - ein þjóð."
— Úr samapólitískri stefnuskrá XI.
norræna samaþingsins.
Kjallarinn
Albert Ðnarsson
I. Þjóðlegar forsendur sama
1. Við samar erum ein þjóð og
landamæri ríkjanna geta ekki
rofið einingu þjóðar okkar.
2. Við eigum okkar eigin sögu, eigin
hefðir, eigin menningu og eigið
tungumál. Frá forfeðrum okkar
höfum við fengið í arf rétt til
lands og vatns og réttindi og
þekkingu atvinnuvega okkar.
3. Það er réttur, sem eigi verður af
okkur numinn, að varðveita og
þróa atvinnuvegi okkar og sam-
félag á grundvelli sameiginlegra.
skilyrða okkar. Og við viljum í
sameiningu varðveita jarðir
okkar, náttúruauðæfi og þjóðleg-
an arf fyrir komandi kynslóðir.
Á þessum grundvelli leggjum við
framþetta sameiginlega markmið.
II. Samapólitískt markmið
Við, samar, samísk félög og
samtök, sem leggjum fram þessa
samapólitísku stefnuskrá viljum
vinna að því að hin samísku
samfélög, samískir lifnaðarhættir og
samískt tungumál og menning lifi og
þróist á grundvelli okkar eigin for-
senda og markmiða. Samapólitíska
stefnuskráin fylgir grundvallarat-
riðunum í Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna og öðrum yfir-
lýsingum og sáttmálum er varða
mannréttindi og þjóðarrétt.
Þess vegna krefjumst við:
1. að samar fái lögfesta vernd sem
frumbyggjar í hverju landanna
um sig.
2. að erfðaréttur samanna til lands
og vatns verði verndaður með
lögum i viðkomandi löndum.
3. að hefðbundnir atvinnuvegir
13
------------------
sama fái lögvernd og að lögin
verði aðlöguð landslögum
viðkomandi landa.
4. að samísk tunga fái lögverndaða
stöðu sem opinbert tungumál.
5. að samískt samfélagsskipulag og
málsaðilar sem eru fulltrúar samai
verði opinberlega viðurkenndir.
6. að samísk tunga og menning verði
vernduð og þróist sem lifandi
tunga og menning.
7. á grundvelli hefðar okkar lífs í
friðsamlegri sambúð við nágranna
okkar og að styðja starf sem
stuðlar að friði í heiminum.
(Liður 5 í kafla IV. Framkvæmd
markmiðs, útskýringar. Þetta er
jafnframt síðasti liður stefnu-
skrárinnar). •
5. Samarogaðrarþjóðir.
a) Við styðjum Heimsráð
frumbyggja, WCIP, og erum
aðilar að þessum samtökum í
gegnum Norræna samaráðið'
(Nordisk Samerád).
b) Við skorum á Norðurlöndin að
gerast aðilar að þeim alþjóðlegu
samningum, sem staðfesta grund-
vallarréttindi þjóðlega minni-
hluta.
c) Samíski þjóðflokkurinn verði
samþykktur sem meðlimur í
Norðurlandaráði.
Hér að framan er birtur I. og 11.
kafli og síðasti liður IV. kafla
stefnuskrár þeirrar er XI. norræna
samaþingið samþykkti í júní 1980.
Albert Einarsson,
kennari.
sóun á dýrum pappír. Fyrir nokkru
skýrði Dagblaðið frá því að hagnaður
þess 1979hefði veriðum 12 milljónir.
Er það þó eina dagblaðið, sem ekki
fær ríkisstyrk og er þar að auki mein-
að að birta stjórnvaldaauglýsingar,
sem þó er drjúgur tekjuliður fyrir hin
blöðin. Af þessari niðurstöðu hjá
Dagblaðinu mætti halda að tímabært
væri að fella niður þessa ölmusu frá
ríkinu.
Þessi ofrausn í stjórnmálaskrifum
skapar líka leiða á stjórnmálamönn-
um yfirleitt. Þeir virðast ekki fá
áheyrendur á fundi útiá landi nema
hafa trúða og aðra skemmtikrafta í
bílskottinu á fundarstað. Þegar litið
er 40—60 ár til baka var annað upp á
teningnum. Þá komu rnenn á stjórn-
málafundiumlangan veg gangandi og
riðandi og sátu eða stóðu 10—14
klukkutima, án þess að fá nokkra
hressingu i óupphituðum pakkhúsum
og sláturhúsum og hlustuðu hug-
fangnir á Jónas, Tryggva, Ólaf
Thors, Jón Þorláksson, Harald Guð-
mundsson, Einar Olgeirsson o.fl. Nú
mega leiðtogarnir híma fáliðaðir í
palesanderþiljuðum fundarsölum.
Endurreist unglinga-
heimili í Breiðuvík
Ein er sú ríkisstofnun sem ég álít
að eigi að leggja niður í því formi sem
hún hefir verið í undanfarið. Er það
svonefnt Unglingaheimili ríkisins í
Kópavogi. Sem hefir á undanförnum
árum iðulega vakið á sér athygli i
sambandi við innbrot og óknytti sem
dvalargestir hafa unnið að nóttu til í
höfuðborginni. Þó tók nú steininn úr
á sl. páskum er hinir 9 dvalargestir
voru í skemmtiferð í Stykkishólmi
í umsjá þriggja gæzlumanna sem þó
voru ekki betur á verði en það, að
minnstu munaði að til mannskaða
kæmi af völdum unglinganna. Þaðer
með öllu óskiljanlegt að staðsetja
svona mannbótahæli í miðju þéttbýl-
inu við Faxaflóa. Við þessa stofnun
vinna 18 manns á fullu árskaupi við
að annast 9 dvalargesti. Á fjárlögum
1981 er stofnuninni ætlað kr.
1.446.600.00. Er lítt skiljanlegt að
fjórir fjármálaráðherrar hafa athuga-
semdalaust látið greiða 18 manns full
árslaun við umönnun 9 unglinga.
Um nokkur ár var starfrækt álíka
uppeldisstofnun í Breiðuvík sem
virðist ólíkt heppilegri staður og kost-
aði rekstur hennar síðasta árið 1979
aðeins um 30 milljónir. Starfræksla
þessarar stofnunar var lögð niður
198Q.-Er-það min tillaga að hér verði
breytt um og unglingarnir á heimilinu
í Kópavogi verði fluttir á endurreist
unglingaheimili í Breiðuvík.
Heldur finnst mér dómgæsla hafa
sett niður í seinni tíð. Og ekki var átt-
undi áratugurinn þar til fyrirmyndar.
Má segja að nú eigi við hin fleygu orð
Jónasar frá Hriflu 1924 um þetta
fyrirbæri, sem hann nefndi „siðleysi
kunningsskaparins”. Taldi hann að
aldrei hefði maður með hvítt um
hálsinn verið látinn afplána fanga-
vist. Nú um stundir hafa stærri af-
brotamál verið látin þæfast í dóms-
kerfinu árum saman, sum jafnvel á
annan áratug og loks þegar dómar
hafa gengið, eru helstu sakarefni
fyrnd. En ef ekki verður komist hjá
að dæma til fangavistar er hún gjarn-
an skilorðsbundin. Þó eru fangelsin
full 90% af fólki sem hefir drýgt af-
brot vegna áfengis- og fíkniefna-
neyslu og 10% auðnuleysingjar sem
eiga formælendur fáa og hafa ekki
átt aðgang að félagsstúku frímúrara.
„Hvað heitir barnið?"
Fyrir nokkru var viðtal við kirkju-
málaráðherra í Útvarpinu og taldi
hann mál varðandi kristni og kirkju í
því formi að ekki væri ástæða til
breytinga. Ég er á annarri skoðun og
tel að gjörbreyta þurfi prestakalla-
skipun landsins þó aðallega í dreif-
býlinu, þar sem fámennum söfnuð-
um er algjörlega ofviða að halda við
þessum gömlu timburkirkjum, sem
oft eru tvær í sömu sveit. Sveitasöfn-
uðir, sem töldu um hundrað manns
um síðustu aldamót, eru nú víða inn-
an við 30 sálir og að mestu aldrað
fólk. Það á að taka nokkuð af
þessum kirkjum niður og sameina tvo
eða þrjá söfnuði um eina vandaða
ldrkju. Aðstaða til fúUkomnara söng-
lífs myndi og aukast við slika samein-
ingu. Með þeirri gjörbreytingu á sam-
göngum og aukinni bifreiðaeign er
svona skipulagsbreyting sjálfsögð.
Unnið er nú að sameiningu minni
hreppsfélaga og mörg kaupfélög hafa
sameinast í stærri heildir til meiri
hagkvæmni í rekstri. Að sjálfsögðu
geta ekki kirkjuyfirvöldin umflúið
svona breytingar til lengdar. Og er
undravert að ekkert hefir heyrst í
þessa átt t.d. frá kirkjuþingi þar sem
sóknarnefndarmenn utan af landi eru
fulltrúar. Virðist það þó vera þýðing-
armeira en að breyta skírnarforminu
þannig, að í stað þess eins og venja
hefir verið um aldir, að presturinn
spyrjihvaðá barnið að heita? Spyrji
hann nú: Hvaðheitir barnið?
Stundum heyrir maður talað um að
leggja gull í lófa framtíðarinnar. Og
segja má að sú kynslóð, sem sleit
barnsskónum um síðustu aldamót
hafi gert bað i rikum mæli. En nýlega
heyrðist frétt sem snéri tiTgagnstæðr-
ar áttar. Ríkisstjórnin hafði nefnilega
tekið stórlán i Bretlandi, sem átti að
standa afborgunarlaust í 35 ár eða til
ársins 2016 og koma í hlut þeirra að
borga, sem ættu sin manndómsár um
það leyti. Eða fæddust á hinum ný-
byrjaða níunda áratug. Verður að
segjast að þessi skuldabaggi sem
greiðast á upp í einu lagi á gjalddaga,
sé óskemmtilegur arfur frá þeirri
kynslóð, sem lifði góðærin um 1980.
Um áratugi hefir einn maður, Frið-
rik Þorvaldsson reynt að vekja at-
hygli á þeirri þjóðarnauðsyn að
byggja brú yfir Hvalfjörð án þess að
þeir sem forustu eiga að hafa i um-
ferðarmálum hafi hreyft hönd eða
fót til lausnar málinu. Meira að segja
hefir þeirri fjarstæðu verið hreyfí að
ýta upp vegi yfir leirurnar innan við
Þyril til þess að stytta leiðina fyrir
Hvalfjörð um 2—3 km. En að byggja
brú og stytta leiðina um 47 km má
bíða. Hvað ætli það kosti á snjó-
þungum vetri að hreinsa 50 km vega-
lengd. Þegar nú hefir verið byggð
hafskipabryggja við Grundartanga
eykur það enn þörfina fyrir Hval-
fjarðarbrú.
Eitthvert óhugnanlegasta fyrirbæri
í hinu íslenska velmegunarþjóðfélagi
eru hinar gífurlegu fóstureyðingar.
Hefir komið fram í fjölmiðlum að
þær nálgist 600 á ári, eða sem svarar
tvær á dag alla virka daga ársins. Og
það raunalega er að kvenþjóðin
stendur aðallega að baki þessum
þjóðlífsháttum og afneitar að
nokkru hinu háleitasta og göfugasta
hlutverki konunnar, móðurhlutverk-
inu. f annan stað heyrist að mörg
hjón sem ekki verður barna auðið
fórni stórum fjármunum til þess að
nálgast hvítvoðunga frá Austurlönd-
um. Þorvaldur Garðar Kristjánsson,
sem er mótfallinn fóstureyðingalög-
unum, flutti á síðasta þingi nýtt
frumvarp til laga um fóstureyðingar.
Náði það ekki afgreiðslu þá. Hefir
hann nú endurflutt frumvarpið á
yfirstandandi þingi og vonandi fær
það nú fullnaðarafgreiðslu.
Kjarnorkusprengjur
Á síðastliðnu ári fór brosleg um-
ræða fram, utan þings og innan, um
það hvort varnarliðið í Keflavík hefði
kjarnorkuvopn undir höndum. Og
gerðu ráðamenn þjóðarinnar sér upp
þá fávisku að fullyrða að svo væri
ekki. Því Bandarikjamenn hefðu lof-
að því í upphafi, að slík skaðatæki
yrðu ekki geymd í þéttbýlinu við
Faxaflóa. Dettur nokkrum heilvita
manni í hug að þeir sem tekið hafa að
sér varnir landsins, láti fslendinga
segja sér fyrir um það hvaða vopna-
búnað þeir hafa hér? Þeim er nauð-
synlegt að hafa á hverjum tíma það
nýjasta og fullkomnasta, sem þeir
ráða yfir og sem stendur ekki að baki
þeim drápstækjum, sem hugsanlegur
árásaraðili býr yfir. Og þegar kjarn-
orkueldflaugum hefir verið plantað
af Nato víðsvegar um Vestur-Evrópu
er trúlegt að varnarliðið hafi slík
vopn til staðar. Hitt hlýtur öllum að
vera ljóst, að víghreiður hér býður
hættunni heim. Árás á landið hlut-
laust og varnarlaust væri morð, en
árás á framvarðarstöð Bandaríkj-
anna hér væri herfræðileg nauðsyn
nr. 1. Meðan hergagnaframleiðsla er
arðbær atvinnuvegur meðal stór-
þjóðanna skirrast þær ekki við að
halda með undirróðri vopnaburði í
gangi hjá smáþjóðunum og í hinum
vanþróuðu löndum. Og méðan svo
stendur, verður aldrei friðvænlegt i
heiminum.
Fyrir réttum 15 árum í janúar 1966
lenti risavaxin sprengjuþota í árekstri
við birgðaþotuvið eldsneytisáfyllingu
i lofti við suð-austur strönd Spánar.
Kviknaði í vélunum og þær féllu
brennandi til jarðar. Þrátt fyrir það
að Bandaríkjamenn höfðu lofað að
ferðast ekki með kjarnorkusprengjur
yfir Spán voru fjórar risasprengjur í
vélinni, þrjár féllu á þurrlendi en ein í
sjó.
Sem betur fór voru þær ekki tengd-
ar kveikjutækjum, því ef þær hefðu
allar sprungið, hefðu þær eytt öllu
mannlifi í stórum hluta Evrópu og
Norður-Afríku. Því samanlögð
sprengjuorka þeirra var fimm þúsund
sinnum meiri en sprengju þeirrar, er
varpað var á Hiroshima. Sprengjurn-
ar duttu niður við lítið þorp nærri
ströndinni, sem heitir Palomares og
hafði 1200 íbúa, sem lifðu á ræktun
tómata og aldinávaxta. Herstjórn
Bandarikjanna lét þegar hefja leit að
sprengjunum. Leituðu 600 manns á
landi og fundust þrjár sprengjur,
sumar næstum á kafi í jörðinni.
Verr gekk að finna sprengjuna sem í
hafið féll. Fjöldi herskipa stórra og
lítilla ásamt dvergkafbátum var send-
ur á vettvang til þess að leita að
sprengjunni. Fannst hún eftir 90 daga
og var lyft af 850 faðma dýpi. Kostn-
aður við leitina var 80 milljónir doll-
ara. Bandarísku herstjórninni tókst
að halda slysi þessu leyndu í 40 daga,
en Rússar höfðu þá fyrir löngu njósn-
að atburðinn og sent njósnatogara á
vettvang til þess að fylgjast með leit-
inni. Svo Bandaríkjamenn urðu að
girða svæðið af með herskipum.
Blaðið Isvestia notaði þetta gullna
tækifæri til áróðurs á Bandaríkin og
sagði meðal annars:
„Þetta slys undirstrikar hina alvar-
legu hættu fyrir öryggi þjóðanna,
sem felst í því, að amerískar flugvél-
ar, útbúnar kjarnorkuvopnum fljúga
frjálsar um. Það sem skeði á Suður-
Spáni í janúar getur skeð hvenær sem
er í Vestur-Evrópu, Asíu, Afríku eða
Suður-Ameríku”. Þó að ekki yrði
sprenging, leiddi svo mikla mengun
af atburðinum að tómatauppskeran
og allur annar ávaxtagróður eyði-
lagðist á fáum dögum og hefir aldrei
náð sér síðan og er þorpið næstum
mannlaust. Bandarikjamenn ýttu
saman efsta jarðlaginu á stóru svæði,
settu í tunnur og fluttu til Bandaríkj-
anna til rannsóknar. Ég hefi rifjað
þetta svo rækilega upp, vegna þess að
nú 15 árum síðar hefir öll notkun
þessara vopna færst i aukana svo
hættan er meiri nú en nokkru sinni.
Þarf ekki að leiða getum að því,Jiyað
myndi gerast hér ef mistök yrðu við
geymslu slíkra vopna. En þeir sem
pöntuðu þennan ófögnuð hingað og
raða sér á jötuna til þess að græða á
hermangi, brosa sakleysislega og
segja að allt sé í lagi. Engjr munu í al-
vöru halda því fram að varnarliðið sé
hér i þágu íslendinga til þess að verja
landið. Bandaríkjamenn myndu
gráta þurrum tárum þótt rúmlega 200
þúsund íslendingar þurrkuðust út við
kjarnorkuárás. En herstöðin hér
sparar þeim milljarða dollara miðað
við það að hafa flugvélamóðurskip
sveimandi í Norðurhöfum til þess að
fylgjast með rússneskum kjarnorku-
kafbátum. Væri því ekkert eðlilegra
en að uppsátur þeirra hér væri greitt
háu verði.
Á hernámsárunum kom amerísku
hermönnunum mest á óvart að kven-
fólkið veitti þeim blíðu sína án þess
að þiggja greiðslu fyrir. Er eðlilegt,
að Fjallkonan sé lögð undir Banda-
ríkin án nokkurrar þóknunar?
Sigurjón Sigurbjörnsson.
„Er eölilegt, aö Fjallkonan sé lögö undir
Bandaríkin án nokkurrar þóknunar?”