Dagblaðið - 21.05.1981, Blaðsíða 20

20
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 1981.
I
Menning
Menning
Menning
Menning

ÞAD VAR HANN SEM BYRMH
Ástarsaga Mörtu Hkkanen
Mirta THckan«n:
Astarsaqa ALDARINNAR
KHstin BJamadóttlr þýddl.
ÚtQ.: Iflunn, Rvfc 1981.186 bto.
Kvennaþing á Biskops-Arnö árið
1978: Upp í pontuna stfgur há og
grönn stúlka, ljóshærð, stuttklippt,
einarðleg, nýbúin að gefa út bók um
sambúð sína með Henrik Tikkanen,
bókina Árhundratets kárlekssaga
sem nú er komin út á íslensku undir
nafninu Ástarsaga aldarinnar í
þýðingu Kristínar Bjarnadóttur, út-
gefandi Iðunn.
Stúlkan tekur til máls. Hún heitir
Márta Tikkanen (þá 43 ára en virtist
ekki eldri en þritug). Hún reynir að
svara fyrirspurnum kvennanna um
hvers vegna hún hafi skrifað þessa
bók. — Hún hafði haldið eins konar
dagbók — skrifað sig frá örvæntingu
sinni á svefnlausum nóttum þegar
maður hennar lá ofurölvi þversum í
hjónarúminu.
Hún hafði aldrei ætlað sér að gefa
út þessi skrif, þau voru of persónu-
leg, særandi. En svo skeður nokkuð
sem fékk hana til að endurskoða af-
stöðu sína. Henrik Tikkanen hóf að
gefa út ævisögu sína, fyrsta bindið
árið 1975, annað bindi 197fi og hið
þriðja árið 1977. Þar var ngu eiit.
Líf hennar með Hinriki var nú orð.ð
almenningseign í Finnlandi.
Márta varð fyrir aðkasti vegna
skrifa eiginmannsins, einkum frá
konum. Ein réðst að henni með bar-
smið í anddyri leikhúss og æpti:
„Helvítis hóran þín.” Og þá vissi
Steinnunn Sigurðardóttir — Sögur til neosta
bæjar, 119 bto. Útg.: Iflunn, 1981.
í augum margra er nútímasmásag-
an skrýtilegur bastarður en ætti þó
tæpast að þurfa að bera þann kross
því rætur hennar liggja meðal elstu
bókmenntagreina. Allt um það
virðist erfitt að fá útgefendur til að
gangast við króganum og veita
honum brautargengi, ekki bara hér á
landi heldur á Vesturlöndum öllum.
Misminnir mig, eða var ekki hér í
blaðinu viðtal við konu fyrir stuttu
sem varð að breyta smásagnasafni í
skáldsögu til að koma til móts við
forleggjara sinn?
Þó er á nokkrum stöðum reynt að
klóra í bakkann, t.a.m. á írlandi þar
sem menn hafa stofnað sjóði til að
styrkja smásagnahöfunda sérstak-
lega, enda eiga frar ekki lítinn þátt í
vexti og viðgangi smásögunnar.
Maður verflur kátur
Því fagnar maður hverju því smá-
sagnasafni sem sér dagsins ljós á
íslandi og sérstaklega verður maður
kátur við að fá í hendur reglulega
skemmtilegt safn smásagna á borð
við það sem Steinunn Sigurðardóttir
sendi frá sér fyrir skömmu undir því
aldeilis geníala nafni Sögur til næsta
bæjar. Og þökk sé forlaginu Iðunni
fyrir að leggja út i útgáfu af þessu
tagi og á þessum tíma þegar sæmilegt
næði gefst til að gaumgæfa bækur.
Márta hvað hún átti að gera: Hún gaf
út minnisblöðin sín. Kona drykkju-
mannsins hafði fengið nóg. Bókin
kom út 1978 og var verðlaunuð 1979
af norrænum kvennasamtökum.
Ástarsaga aldarinnar flaug um
Norðurlönd og þykir einstaklega af-
hjúpandi bók, skrifuð af miklu hug-
rekki, óvæginni sjálfskoðun og
hreinskilni.
Márta Tikkanen er enginn viðvan-
ingur á ritvellinum. Hún hefur lengst
Márta Tikkanen.
Bók
menntir
Mér hefur raunar ætið fundist sem
smásögur af þessu tagi hlytu að búa í
Steinunni. Mörg bestu ljóð hennar
eru einmitt frásagnarlegs eðlis, eru
auk þess ekki alveg gjörsneydd sér
kennilegri fyndni, smb. „Það er erfitt
/ í fsnálaþokunni / en það er hægt /
(og hefur verið gert),” en þetta er
ljóö sem nefnist Ofurmennska og er
úr síðustu ljóðabók Steinunnar,
Verksummerki. Gefi menn einnig
gaum að rabbstíl hennar, óhátíðlegu
orðfærinu — og þeirri alvöru sem oft
er undir niðri. Erum við þá komin
langt með uppskrift að smásögum
skáldkonunnar.
Konur á öllum aldri
Allar fjalla þær um íslenskar
konur en þó ekki í neinu sérstöku
áróðursskyni, heldur vegna þess að
höfundur þekkir þessar kvenper-
sónur, bæði 1 sjálfri sér og öðrum, og
er annt um að koma sérkennum
þeirra til skila i bókarformi.
Þetta eru konur á öllum aldri, í
öllum þrepum þjóðfélagsstigans,
miðaldra í norðurbænum, ástfangnar
í Menntó, einmana á fæðingardeild-
inni, við ræstingar í Svíþjóð, ein-
stæðar í dósaverksmiðju. - Og í
flestum tilfellum er ýmiss konar ást
eða ástleysi til umræðu og þá með
misjöfnum alvöruþunga frá
höfundarins hendi. í fyrstu sögunni,
Líkamlegt samband í norðurbænum
ævi starfað sem blaðamaður, verið
móöurmálskennari og skrifað
bækur. Þekktust er bókin ,,Mán kan
inte váldtas” (Það er ekki hægt að
nauðga karlmönnum) sem kom út
1975 og hlaut skjóta útbreiðslu. Jörn
Donner gerði kvikmynd eftir þeirri
sögu.
Ástarsaga aldarinnar er söguljóð í
þrem þáttum. Fyrsti þátturinn er lýs-
ing á alkóhólisma, á Urykkjuskap
eiginmannsins út frá sjónarhóli konu
og barna. Eitt litið dæmi:
Meðan þú grætur þig í svefn
af því þú átt svo bágt
að eiga pabba sem var
alkóhólisti
þá sit ég og velti því fyrir mér
hvenær hatur mitt
muni brenna þig
til hvítrar ösku
meðan þú liggur og snöktir
eins og það hvarfli ekki að þér
að þín börn eiga líka
pabba (33)
Annar þáttur er ástarsaga þeirra
hjóna, hvernig samlífið hefst í
himnarikissælu, þróast og byltist
niður í ystu myrkur. Það líður ekki á
löngu þar til hún þreytist á að leika
hlutverkið sem hann hefur útdeilt
htnni og hvað hann kærði sig lítið
um hugsanir hennar og það sem hún
varí raun og veru:
enþú hlustaðir aldrei
né skildir
né kærðir þig um
(sem mér skilst að sé að verða að
sjónvarpsleikrití) er ofurást á
dauðum hlutum gangverkið og
stíllinn ýktur í samræmi við það.
að skilja
það sem ég reyndi áð segja
að þú reyndir aldrei að lesa
fimmhundruðblaðsíðnabréfin til þín
þegar þú varst að heiman
af því þú gast ekki skilið
þar stæði neitt
sem gæti vegið upp á móti þvi
að þú komst aftur
tilmín (110)
Hér er lfka lýst hinni gegndarlausu
eigingirni mannsins og hún segir: „þú
ert einmana refur / þú trúir á þig
einan / . . . (117). Ásakanirnar eru
geigvænlegar og átökin mikil. Márta
á erfitt með að meta hans miklu ást
sem krefst alls og smátt og smátt vex
henni skarpskyggni, hún fe'r að skilja
ástandið, og það gefur henni kraft til
að halda áfram.
Þriðji og síðasti þáttur er helgaður
baráttu allra kvenna. Hún tekur
dæmi af ömmu sinni og mömmu,
hvernig konurnar í ætt hennar stálust
til að setja staf á blað milli þjónustu-
starfa við krefjandi eiginmenn.
Márta talar til systra sinna — okkar
allra:
Systur
það er tími til kominn
að við fleygjum
vondu samviskunni (180)
Mér fannst Márta stórorð fyrst
þegar ég las bókina hennar á sænsku
1978. Nú hef ég lesið ævisögu Hen-
riks Tikkanens, mikið verk og magn-
þrungið, sem kemur þúsundfalt betur
til skila örvæntingu alkóhólistans og
Skopið í alvörunni
Eiginlega er eins og Steinunn sé þar
í námunda við Svövu Jakobsdóttur
eigingirni heldur en ljóð konunnar.
En ég skil hana betur eftir lesturinn.
Ljóð hennar eru varnarrit, en þau eru
ekki lýsing á eigin kvöl og niðurlæg-
ingu heldur mannsins. Þess vegna
snerta þau mann ónotalega, eins og
ásakanir gera ætíð.
Márta er hin sterka. Það er hún
sem fer með sigur af hólmi i persónu-
stríði þeirra hjóna — en það er hann
sem er betraskáld.
Þýðingin er lipur og auðskilin,
nokkuð misjöfn þó. Málið mætti
vera rismeira en það er erfitt fyrir
þýðandann þegar frumtextinn er
skrifaður á talmáli. Á einum eða
tveimur stöðum sýndist mér vera um
misskilning að ræða í þýðingu, t.d.:
,, . . . Eg faldi / skæri hnífa / hopp-
og-hímeðul” (24) sem á sænsku er
svo: „Jag gömde / saxar knivar /
hopprep mediciner” (24). „Hopp-
rep” held ég að þýði einfaldlega
„sippuband”, eða er það kannski vit-
leysa hjá mér? Svona aðfinnslur ætti
ég ekki að vera með, þær eru tittl-
ingaskitur. Þarf maður alltaf að vera
að sýna að maður hafi svo djöfull
gott vit á öllu — eða hvað? Er það
ekki meðal annars þetta sem bók
Mörtu fjallar um: þörfina að hreykja
sér á annarra kostnað?:
. . . maður getur fengið
meira en nóg
líka af gáfum, . . .” (161)
segir hin skynsama skáldkona, Márta
Tikkanen.
Rannveig G. Ágústsdóttir.
*
og sögu hennar handa börnum, en
meðan Svava leiðir ýkjurnar til lykta
á rökréttan hátt og umturnar veru-
leikanum, þá er væg geggjun bless-
aðrar húsmóðurinnar í norðurbæn-
um, sem vill láta grafa sig í bílnum
eða frystikistunni, sjaldan alveg úr
tengslum við þá veröld sem við þykj-
umst þekkja. Ekki fer Steinunn ann-
ars staðar nær fáránleikanum, nema
ef nefna skyldi örstutta sögu, Lifðu
lífinu lifandi, sem er eiginlega langur
brandari á kostnað nútímalistar.
Oftast er það skarpt auga Stein-
unnar fyrir einkennilegheitum hins
hvunndagslega, skopinu í grafalvör-
unni, sem gerir sögur hennar svo
virkar sem þær eru. Eins og Pétur
Gunnarsson er hún ekki fyrr búin að
láta út úr sér einfalda staðreynd eða
vettvangslýsingu en einhver söguper-
sónan kemur askvaðandi og gerir
hana hlægilega með einhverjum
hætti, með skringilegu orðalagi eða
hegðan.
Líka íbláköldu
raunsæi
Ritstíll af þvi tagi getur verið vara-
samur, ef höfundur finnur hjá sér
hvöt til að lífga sífellt upp á frásögn-
ina með brandaraflóði, en mér finnst
Steinunn fara bil beggja á aðdáunar-
verðan hátt. Skop hennar gegnir yfir-
leitt því hlutverki að varpa örlítilli
skímu á sögupersónur, finna á þeim
réttu (og veiku?) hliðina.
Reyndar sýnir Steinunn og sannar í
^þessu smásagnasafni að henni er
fleira lagið en að koma út á fólki
brosviprunum. Sögukornið 25
krossar er einkennilega áleitið fyrir
allt það sem þar er gefið f skyn, án
þess að vikið sé út af bláköldu raun-
sæi. Og ekki er sagður þar einn ein-
asti brandari. Sama er að segja um
eina bestu sögu bókarinnar, Draum í
dós, — sem á sér hliðstæðu í ljóði
Steinunnar, Fyrir þína hönd, og
minnir jafnframt á Ólaf Hauk án
þess þó að abbast nokkuð upp á
hann. Þar byggir Steinunn upp nær
óbærilegan klímax með kænlegu
samspili gamans og alvöru. Þarna eru
margar skáldsögur, samanþjappaðar
í eina smáa sögu og samt hriktír ekki í
stoðum hennar.
En Steinunni er ómögulegt að
skilja við lesanda sinn stúrinn og sér
sfðasta sagan, Tröllskessan, fyrir þvi
að maður lýkur bókinni í góðu and-
legu jafnvægi. Á maður að gera
frekari kröfur til höfundar?
- AI
Smurbrauðstofan
^BJORNINN
Njólsgötu 49 — Sími 15105
Bók
menntir
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Steinunn Sigurðardóttir.
í GÓDU ANDLEGU OG
IÍKAMLEGU SAMBANDI
Sögur Steinunnar Siguröardóttur