Dagblaðið - 05.10.1981, Blaðsíða 26

26
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 5. OKTÓBER 1981.
I
Menning
Menning
Menning
Menning
I
Tilgangur ritsins Bræðrabönd, sem
fjallar um frimúrarahreyfinguna, er
að sögn höfundar, Úlfars Þormóðs-
sonar, að sýna íslenska nútímasögu í
nýju ljósi og gera mönnum kleift að
mynda sér nýja söguskoðun. Hann
tekur þó fram, að hér sé ekki um að
ræða sögulegt vísindaverk heldur sé
ritið....blaðamennskuleg úttekt á
tilteknu fyrirbæri . . . fyrir þá, sem
ekki sætta sig við að þeir einir skrái
veraldarsöguna sem skapa hana.” (I,
bls. 11). Munu nú margir sagnfræð-
ingar setja upp undrunarsvip.
Auk yfirlýsts Ulgangs, verður ekki
um villst, að höfundur vill varpa tor-
tryggni á Frímúrararegluna og um
leið ýmsa atkvæðamestu menn þjóð-
arinnar á þessari öld. Eiga þeir að
hafa sett regluna ofar öllu og starfað
í þágu hennar í raun, þegar þeir virt-
ust á yfirborðinu starfa í þágu lands
og þjóðar. Höfundur setur sjálfan sig
í athyglisverðan félagsskap, þegar
hann skipar sér í hóp tortryggjenda
og andstæðinga Frímúrarareglunnar,
en þar er samkvæmt frásögn hans
bæði að finna nasista og páfa, sem
hann segir að hafi margir bannfært
regluna.
Þótt ætlun höfundar sé að gera
blaðamennskulega úttekt á tilteknu
fyrirbæri, gerir hann sér vonir um að
atburðir líðandi stundar birtist
mönnum ,,. . . i annarri og fölskva-
lausri birtu;” (1, bls. 7) við lestur rits-
ins. Þetta mætti til sanns vegar færa,
tækist höfundi að færa fullnægjandi
rök fyrir því, að allir valdaþræðir
þjóðlífsins tvinnist saman innan Frí-
múrarareglunnar og að frímúrarar
■hafi sem slikir tekið ,,. . . stjórn-
málalegar ákvarðanir sem djúpt
markar enn fyrir í íslensku þjóðlífi og
reyndar mannkynssögunni allri.” (I,
bls. 7).
En í Bræðraböndum er lítið um
sannanir og sannfærandi rök þessu
til stuðnings, en þeim mun meira um
tilgátur um að eitthvað gæti hafa eða
geti gerst. Má vera að höfundur geri
þann greinarmun á starfi sagnfræð-
ingsins annars vegar og blaðamanns-
ins hins vegar, að hins fyrrnefnda sé
að leggja fram sannanir, en hins síð-
arnefnda að benda á hvað geti hafa
eða geti gerst.
Höfundi verður tíðrætt um svo-
kallaða Zionsöldunga, sem segist
,,. . . vera yfir öllum frímúrurum án
þeirra vitundar; á að giska 300
manna úrvalslið helstu stjórnvitringa
og stóreignamanna veraldar,” (I,
bls. 10) og stefni öldungar þessir að
heimsyfirráðum. Líkir höfundur öld-
ungunum við Bildenbergklúbbinn,
sem virðist honum hugleikinn mjög.
Höfundur vitnar óspart í rit, sem
nefnist á islensku Siðareglur Zions-
öldunga. Um uppruna ritsins og til-
gang virðist allt á huldu eins og
reyndar um Zionsöldungana sjálfa.
Viðurkennir höfundur, að tilvist fé-
lagsskapar þeirra sé alls óviss, hann
geti verið til og geti hafa verið til. Það
sem kemur fram i Bræðraböndum
um öldungana styrkir lesandann ekki
í trúnni á tilvist þeirra. Höfundur
bendir að vísu á, og virðast það sterk-
ustu rök hans, að siðareglurnar séu
þó áþreifanleg staðreynd. Dettur
engum í hug að rengja það. Allar
bækur eru áþreifanleg staðreynd,
þótt það segi ekkert um innihaldið.
Tilvitnanirnar í siðareglur Zions-
öldunga hafa þann tilgang, að sögn
höfundar,,,. . . að gefa lesurum kost
á að meta, að hve miklu leyti tilvitn-
unum ber saman við það sem gerst
hefur í hinum ýmsu þáttum þjóðlífs-
ins, með hvaða hætti og fyrir tilstilli
hverra.” (II, bls. 273). Sem dæmi um
tilvitnanirnar má nefna þá, sem fer á
undan þættinum Fræðslumál í síðara
bindi, en þar eru taldir upp kennarar
og skólamenn úr röðum frímúrara.
Virðist tilvitnunin eiga að gefa til
kynna, að hverju þeir vinni. „Þetta
kerfi, til útrýmingar sjálfstæðri hugs-
un, er nú þegar að verki þar sem er
fræðsluaðferð sú, sem nefnd er sýni-
kennsla, og er tilgangur hennar sá að
gera þjóðirnar að hugsunarlausum,
auðsveipum skepnum, sem bíða eftir
því, að þeim séu sýndir hlutirnir til
þess að geta gert sér einhverja hug-
mynd um þá.” (II, bls. 215).
Meginefni fyrra bindis Bræðra-
banda er ágrip af sögu Frímúrara-
reglunnar á íslandi fyrstu 25 árin,
byggt á afmælisriti, sem frímúrarar
gáfu út 1945. Ekkert í þessum kafla
kemur á óvart og er hann fremur
daufleg lesning þeim, sem ekki hefur
brennandi áhuga á sögu Frímúrara-
reglunnar. í fyrra bindinu er einnig
nafnaskrá unnin úr félagatölum Frí-
ÞAÐ SEM GÆTIHAFA
0G GETUR GERST
múrarareglunnar frá 1946—1960. Er
helst að skilja, að þar séu skráðir
allir, sem í regluna gengu fram til
1960. Helmingur síðara bindisins er
önnur nafnaskrá og nær hún fram til
1981. Er þar birt félagatal hverrar frí-
múrarastúku fyrir sig og skýrt frá því
hverjir gegni embættum innan regl-
unnar. Gildi þessara skráa er augljóst
fyrir áhugamenn um persónusögu.
Þarna geta þeir séð svart á hvitu
hverjir hafa gengið i Frimúrararegl-
una.
f síðara hluta síðara bindis vinnur
höfundur úr efnivið sínum, þ.e.a.s.
nafnaskránum. Hann veit nú hverjir
frímúrarar eru og raðar þeim upp
eftir þjóðfélagsstöðu. Hann heldur
því fram, að innan reglunnar sé að
finna blómann af áhrifamönnum ís-
lensks þjóðfélags, en óvíst er að allir
séu honum sammála. Að vísu bendir
höfundur á, að félagatalið sé ekki
eins glæsilegt nú og var fyrir 36
árum, reglan hafi ekki innan sinna
vébanda jafnmargt stórmenni og þá,
t.d. vantar nú forseta íslands. Þrátt
fyrir þetta telur hann regluna enn
,,. . . eitt sterkasta félagslega aflið í
íslensku þjóðfélagi.” (II, bls. 161) og
bendir réttilega á, að innan stúku-
veggjanna sé hægt ræða öll hugsan-
leg mál og ráða þeim undir yfirskini
ópólitískrar umræðu. Höfundur
segir þó, að stjórnmálaumræður séu
bannaðar á fundum frímúrara, en er
þess fullviss að bannið sé ekki virt.
Þau dæmi, sem hann hefur nærtæk-
ust þessu til stuðnigns eru, að undir-
búningur frönsku stjórnarbyltingar-
innar og teuppreisnarinnar í Boston,
kveikju frelsisstríðs Bandaríkjanna,
hafi farið fram á frímúrarafundum.
Höfundur nefnir oftar en einu
sinni að uppbygging Frímúrararegl-
unnar sé ekki lýðræðisleg. Henni sé
stjórnað af fámennum hópi, sem lúti
einræðisherra. f formála segir, að
stærsti hópur í flestum frímúrararegl-
um sé embættismenn, stjórnmála-
menn, athafnamenn og vel ættuð
stórmenni. Sá, sem ekki leit dagsins
Ijós fyrr en á fimmta tug þessarar ald-
ar, hnýtur um síðustu skilgreining-
una. Vel ættuð stórmenni? Hverjir
eru það á fslandi nútímans? Höf.
bendir á, að innan reglunnar séu
menn úr öllum stéttum, en aðrir en
þeir ofantöldu komist ekki „. . . í
hóp hinna raunverulega ráðandi
manna innan reglunnar” og bætir
við: ,,Þar sitja aðrir og göfugri
bræður í öndvegi.” (I, bls. 9). Vakn-
ar nú önnur spurning. Er embættis-
maður og athafnamaður sjálfkrafa
göfugri en t.d. kennari og ljósmynd-
ari? Samkvæmt Orðabók Menning-
arsjóðs merkir göfugur: 1. göfug-
lyndur. 2. tiginn, ættgóður.
Snúum okkur aftur að uppbygg-
ingu reglunnar og auðsveipni bræöra
við yfirmann hennar. Við lestur
Bræðrabanda má víða skilja, að þeir
séu ekki aðeins bundnir vilja hans um
mál reglunnar, heldur einnig utan
hennar. Á þennan hátt fái maður,
sem almenningur hafi ekki kjörið
fulltrúa sinn, óhæfileg völd um opin-
ber málefni fyrir atbeina lægra settra
reglubræðra. Bendir höfundur á, að
á fyrstu áratugum aldarinnar hafi
margir embættis- og stjórnmálamenn
landsins verið frímúrarar og þeim
borið að hlýða stórmeistara sínum,
sem var enginn annar en Kristján X
Danakonungur. Siöan segir: „Það lá
því í hlutarins eðli að mörgum þeim
sömu fslendingum, sem börðust fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar og aðskilnaði
frá Danmörku, bar að beygja sig í
duftið fyrirkóngi þessa sama danska
ríkis til viðgangs Frímúrarareglunni
hér á landi, og bar í þeim efnum
(leturbr. S.B.J.) að hlýða honum og
úrskurðum hans í einu og öllu.” (I,
bls. 51). Menn geta varpað öndinni
léttar. Hér er ekki verið að sýna fram
á, eins og virst gæti í fljótu bragði, að
sem yfirmaður frímúrara hafi kon-
ungur haft óæskileg áhrif á sjálf-
stæöisbaráttu fslendinga.
í síðara bindi, þar sem frimúrurum
er raðað saman eftir embættum og
störfum, virðist höfundur nota til-
vitnanir í Siðareglur Zionsöldunga til
þess að benda á, að frímúrarar séu
þátttakendur í samsæri öldunga þess-
ara um heimsyfirráð án þess að visu,
að þeir geri sér það ljóst. Ekki virðist
skipta neinu höfuðmáli hvort öldung-
arnir eru Ul eða ekki. Fyrsti þáttur
þessa bókarhluta fjallar um ríkis-
stjóra og forseta. Má lesa út úr frá-
sögn höfundar af þvi, er ríkisstjórn
íslands og Alþingi (einróma) ákváðu
að fiytja konungsvaidiö inn í landið
10. apríl 1940 eftir hernám Danmerk-
hafðir voru útundan, voru þingmenn
sósialistaflokksins, stjórnarandstöð-
unnar, þrír talsins. Má vissulega deila
um, hvort ekki hefði átt að kynna
þeim málið, en varla sannar sú stað-
reynd, að það var ekki gert fyrr en á
Alþingi, að hér hafi verið um sam-
særi frímúrara að ræða.
Svo vikið sé aftur að Sveini Björns-
syni, segir höfundur hann hafa lagt
til að kallaður yröi saman þjóðfund-
ur til undirbúnings lýðveldisstofnun-
Úlfar Þormóðsson.
Bók
menntir
Sólrún B.
Jensdóttir
ur, að hér hafi fyrst og fremst verið
undirbúin skipun frímúrarans Sveins
Björnssonar í embætti ríkisstjóra til
þess að hann gæti síðan tafið fyrir
því, að konungsvaldið gengi endan-
lega úr höndum reglubróðurins
Kristjáns X. Frásögnin af atburðun-
um 9. og 10. apríl er krydduð með
setningum eins og: „Þessi gangur
mála er dæmigerður fyrir vinnubrögð
pukrara og leynifélagsmanna.” (II,
bls. 165). Getur höfundur þess Ul
stuðnings, að af þeim fimm fiokkum,
sem sæti áttu á þingi, hafi aðeins þrír
komið saman til „leynifundar” 9.
apríl. Láist að taka fram, að hér var
um að ræða stjórnarfiokkana þrjá,
Alþýðuflokkinn, Framsóknarfiokk-
inn og Sjálfstæðisfiokkinn. Þykir
fáum undarlegt, að ríkisstjórn og
stuðningsmenn hennar ræði mikil-
væg mál, áður en þau eru lögð fyrir
Alþingi. Bændaflokkurinn studdi
stjórnina, og var málið einnig rætt
við þingmenn hans, en þeir einu, sem
ar, og bendir á að: „Slíkt uppátæki
hefðigelað (leturbr. S.B.J.) tafið lýð-
veldisstofnun fram yfir stríðslok. Að
stíðinu loknu hefði konungur getað
(leturbr. S.B.J.) tafið hana enn
lengur.” (II, bls. 165, 166). Þannig
eru rökin fyrir „samsæri” Sveins
Björnssonar og konungs.
Þess má geta til gamans, að íslend-
ingar samþykktu lýðveldisstofnun í
þjóðaratkvæðagreiðslu 1944 með
95,04% greiddra atkvæða. Frímúrar-
ar virðast ekki hafa haft mikil áhrif í
þá átt að halda völdunum í höndum
bróður Kristjáns X, hafi einhverjir
þeirra haft áhuga á því.
Höfundur virðist telja, að Alþýðu-
fiokkurinn, Framsóknarflokkurinn
og Sjálfstæðisflokkurinn séu tengdir
„samsæri” frímúrara, sem beinist þá
væntanlega gegn. sósíalistum. Hann
bendir á, að öðrum en flokkunum
þremur hafi ekki verið falin stjórnar-
myndun fyrr en 34 árum eftir stofnun
lýðveldisins, þegar maður utan Frí-
múrarareglunnar var sestur á forseta-
stól. Er ekki mögulegt að stjórnmála-
skoðanir fyrri forseta hafi ráðið
nokkru hér um?
í þætti um ráðherra og ríkisstjórnir
kemur fram, að fyrsti frímúrarinn
settist í ráðherrastól hér á landi fyrir
50 árum, en það var Ásgeir Ásgeirs-
son 1931. Hafi síðan 10 frímúrarar
gegnt 23 ráðherraembættum. Ekki er
þess getið, að alls hefur verið skipað í
um 130 ráðherraembætti á þessum
tíma, svo ekki hafa frímúrarar orðið
saddir við þá kjötkatla.
í þætti um dómsmál fer höfundur
ekki dult með þá skoðun sina, að þar
sé víða pottur brotinn og frímúrarar í
dómarastétt taki vægar á reglubræðr-
um sínum en öðrum mönnum. Nefnir
hann dæmi þar sem þetta gæti átt
við, en ítarlegri rannsókna er þörf
eigi menn að sannfærast.
Hernám—Hermang nefnist einn
þáttur síðara bindis, og þar eru gerð
að umræðuefni m.a. viðskipti Islands
við Bandaríkin í fyrri heimsstyrjöld-
inni, þótt óljóst sé, hvernig þau tengj-
ast frímúrurum og „samsæri”
þeirra. Helst er að skilja, að frímúr-
arar hafi haft forgöngu um þessi við-
skipti til þess að gera ísland háð
Bandaríkjunum. Það var ríkisstjórn
íslands, sem hafði forgöngu um við-
skiptin, og enginn frímúrari var ráð-
herra á þessum árum. Tilgangur við-
skiptanna, að forða landinu frá vöru-
skorti og hungursneyð, eftir að mark-
aðir í Evrópu lokuðust að mestu,
dylst fáum. Hætt er við, að saga ís-
lands i fyrri heimsstyrjöldinni væri
önnur og ömurlegri hefði ekki tekist
að fá vörur frá Bandaríkjunum og
vinna þarmarkaði.
Að mati höfundar var herverndar-
samningurinn við Bandaríkin 1941
runninn undan rifjum frímúrara með
Svein Björnsson og Vilhjálm Þór í
broddi fylkingar, þótt hvorugur
þeirra ætti sæti í ríkisstjórn. Tilgang-
urinn var að gera ísland háð Banda-
ríkjunum. Ekki er frá því skýrt, að
vorið 1941, meðan Bretar stóðu einir
gegn Þjóðverjum, tilkynntu þeir ís-
lendingum að þeir myndu flytja her
sinn frá landinu og skilja það eftir
varnarlaust í Evrópu undir járnhæl
Hitlers, ef íslenskir ráðamenn féllust
ekki á að biðja um hervernd Banda-
ríkjanna. Var Bretum mikið í mun að
tryggja sér þátttöku Bandarikja-
manna i styrjöldinni, og er auðvelt að
sjá að þrýstingur frá þeim hefur verið
töluvert mikið þyngri á metunum en
óskir frímúrara.
í þætti um sambönd reynir höf-
undur að sýna fram á að samtrygging
ríki í röðum frímúrara og þeir hygli
hver öðrum utan hreyfingarinnar á
ýmsum sviðum þjóðlifsins. Ekki eru
dæmin tiltakanlega sannfærandi og
benda til þess, sem gæti hafa gerst, en
sanna ekki, hvað hefur gerst. Ljóst
er, að frímúrarar í áhrifastöðum geta
hyglað reglubræðrum sínum, en það
geta líka ættingjar, vinir, flokks-
bræður, spilafélagar og sauma-
klúbbssystur.
í heimssögulegu yfirliti um frímúr-
arahreyfingar kemur fram, að þær
eru mjög mismunandi eftir löndum.
Segir t.d., að í Frakklandi og á Ítalíu
hafi reglan verið og sé jafnvel enn
mjög róttæk og hafi átt í útistöðum
við kaþólsku kirkjuna, samanber
bannfæringar páfa, sem áður eru
nefndar. í Englandi hafi hins vegar
stóreignamenn 18. og 19. aldar safn-
ast í Frímúrararegluna til þess að
berjast gegn frjálslyndi í stjórn-
málum. í nánari frásögn af reglunni í
Englandi kemur fram aðdróttun, sem
rétt er að benda á, enda ekkert eins-
dæmi í Bræðraböndum. Segir, að
meðal frímúrara í Englandi sé Jeremy
Thorpe, fyrrum formaður Frjáls-
lynda flokksins, sem hafi orðið ,,. . .
að láta af því embætti vegna kynvillu
og ákæru um þátt í morði. Dómur
féll honum í hag. Margir dómarar á
Bretlandi eru í Frímúrarareglunni.”
(I, bls. 19). Ósagt er látið hvort frí-
múrarar sátu raunverulega í dómn-
um, sem dæmdi Thorpe.
í kafia um helgisiði og heimspeki
frímúrarahreyfingarinnar segir, að
frímúrarar hafi ekki sjálfir svipt hul-
unni af fræðum sínum enn sem
komið sé, en: „Undantekning frá
þessu er þó W.A. Mozart, sem í
Tðfraflautunni lýsti helgisiðum regl-
unnar á táknrænan hátt og hlaut að
launum eiturdauða.” (I, bls. 22).
Fullyrðingar sem þessa ber að varast.
Það er algerlega ósannað að Mozart
hafi verið drepinn á eitri, hvað þá að
frímúrarar hafi valdið dauða hans.
Eftir lestur rits Úlfars Þormóðs-
sonar er ljóst, hverjir eru frímúrarar
á fslandi. Hins vegar er óljóst, hvort
bræðralag þeirra sé meiri ógnun viö
lýðræðið en önnur persónuleg tengsl i
okkar litla þjóðfélagi. Sjálfsagt er að
viðurkenna, að ýmislegt miður æski-
legt gæti hafa gerst og getur gerst á
fundum frímúrara eins og annars
staðar í þjóðfélaginu t.d. innan
stjórnmálafiokkanna, og er nauðsyn-
legt að hafa augun opin. Þessi bók
segir okkur ekki, hvað hafi gerst inn-
an Frímúrarareglunnar, enda óvinn-
andi verk, þar sem um leynifélags-
skap er að ræða, og skal hér enginn
dómur lagður á það, hvort slík félög
séu æskileg.
Óljóst er, hvað frímúrarar geta
haft á móti útgáfu verks þessa. Þær
staðreyndir, sem fram koma um
reglubræður, eru saklausar, þ.e.
hverjir þeir eru og hvað þeir starfa.
Ekki ættu dylgjur höfundar að vera
áhyggjuefni, ef fyrir þeim finnast
ekki haldbetri rök en koma fram í
Bræflraböndum.