Frjáls verslun - 01.12.1942, Blaðsíða 3

ið hefir hið opinbera í hendi sér. Öllu þessu er
hægt að ráðstafa með skipulegum aðgerðum.
En ríkisverzlun er pólitískt stefnumál, þess
vegna er ekki hlustað á nein rök.
III.
Islendingar eru ekki ókunnir ríkisrekstri á
ýmsum sviðum. Reynslan af þeim rekstri yfir-
leitt hefir ekki verið örfandi. En þó er allra
lökust reynsla af verzlunarrekstri ríkisins. Raf-
tækjaeinkasalan var sett á stofn á því tímabili
er „vinstri“ flokkarnir ætluðu að bjarga öllu
með ríkisrekstri, eins og hugmyndin er nú. —
Þessi einkasala var rekin þann veg að hún var
flestum til skapraunar, sem við hana þurftu að
skipta og öllum landsmönnum til skaða, sem
vörur hennar þurftu að nota. Vörurnar voru
hvort tveggja óhentugar og dýrar. Að lokum
varð ekki hjá því komizt að afnema hana, því
svo var óánægjan með hana mikil. Nú eru raf-
tækin keypt til landsins af ýmsum fagmönnum,
sem ná beztum samböndum og lægsta verði á
heimsmarkaðinum án tilstyrks ríkisins. Verðið
lækkaði stórum strax og einkasalan hætti að
hafa afskipti af innflutningnum.
Bifreiðaeinkasalan er annað verzlunarfyrir-
tæki ríkisins, sem rekið hefir verið með þeim
endemum að furðu sætir. Deilt hefir verið á
starfsemi þessa fyrirtækis meira en dæmi eru
til um opinberar stofnanir. Því hefir verið hald-
ið fram að þessu fyrirtæki væri illa stjórnað,
sleifarlag væri á rekstrinum og framkoman
gagnvart viðskiptamönnunum væri óviðeigandi
og því allt önnur en menn eiga að venjast hjá
öðruni verzlunarfyrirtækjum. Yfirleitt virðist
lítil kurteisi eða nærgætni sýnd viðskiptamönn-
um af opinberum fyrirtækjum. Það eitt gerir al-
menning lítið hlynntan ríkisrekstri. Hitt er
þyngra á metunum að ríkisrekstur gerir vör-
urnar dýrari og oft lakari en þær eru hjá ein-
staklingum.
Lítt hæfir menn veljast oft til að veita þess-
um fyrirtækjum forstöðu. Hið alþekkta sleifar-
lag hins opinbera heldur skjótlega innreið sína
í þessar stofnanir. Fyriiditningin á viðskipta-
mönnunum verður fastur liður í rekstrinum og
einokunaraðstaðan setur svefnþorn öllum góð-
um ásetningi, hafi hann einhver verið í byrjun.
IV.
Landsverzlun var sett á stofn í síðustu styrj-
öld. Var það gert með þeim forsendum að nauð-
syn bæri til fyrir ríkið að hlutast til að næg-
ar byrgðir nauðsynja væri til í landinu, þeg-
ar styrjöldinni var lokið, vildu flestir, að lands-
verzlunin væri lögð niður. En það gekk afar
erfiðlega, því að sumir áhrifamenn, sem að
henni stóðu vildu láta hana starfa til frambúð-
ar. Með harðfylgi tókst þó að losna við lands-
verzlunina, en þá kom í ljós það, sem margir
höfðu haldið fram, að ríkið mundi tapa stórfé
á útistandandi skuldum. AIdarfjórðungur er nú
liöinn síðan landsverzlunin hætti að starfa, en
þrotahú hennar hefir elcki að fullu verið upp-
gert enn. Ennþá er gamla landsverzlunin í rík-
isreikningunum og skuldar þar á fjórða hundr-
að þúsund krónur, sem ónýtar útistandandi
skuldir standa fyrir. Auk þess mun ríkissjóð-
ur hafa þurft að afskrifa stórfé af landsverzl-
uninni á því fjórðungsaldar tímabili, sem upp-
gjör þrotabúsins hefir staðið yfir.
Það hlýtur því mörgum að finnast æði kyn-
legt, að þrem stjórnmálaflokkum þyki nauðsyn
til bera, að koma nýrri landsverzlun á laggirn-
ar, þjóðinni til framdráttar, áður en gert hefir
verið upp þrotabú þeirrar landsverzlunar sem
sett var á stofn í síðustu heimsstyrjöld. Reynsl-
an af þeirri verzlun var ekki góð. Á henni komu
fram hinir sömu annmarkar, sem gert hafa
Bifreiðaeinkasöluna að lýsandi dæmi um það,
hvernig eigi ekki að reka verzlunarfyrirtæki.
Innflutningur á kornvörum og sykri er nú í
höndum tveggja aðila, Innflytjendasambands-
ins og Sambands ísl. samvinnufélaga. Þessir að-
ilar hafa undanfarið ár séð fyrir því að nægar
birgðir séu fluttar til landsins af þessum vör-
um og hafa þeir haft nána samvinnu við við-
skiptaráðuneytið um þennan innflutning. Eng-
in ríkisverzlun mundi gera hagkvæmari inn-
kaup á vörum, en þessir aðilar gera og ekki
mundi ríkisverzlun heldur dreifa þeim með
minni kostnaði en nú er leyft að leggja á vör-
urnar í heildsölu. Verður því engin skynsam-
leg ástæða séð fyrir því að ríkið taki þessar
eða aðrar vörur í sínar hendur í því skyni að
annast innflutninginn.
En það er annað, sem liggur á bak við þess-
ar ráðagerðir. Hér er tækifæri að nota styrj-
aldarástandið sem skálkaskjól til þess að ná sér
niðri á verzlunarstéttinni, sem er þyrnir í aug-
um konnnúnista og annara er aðhyllast stefnu
þeirra. Hér er stefnt að því að útrýma frjálsri
verzlun í landinu til þess að geta um leið út-
rýmt verzlunarstéttinni, þótt þjóðin verði að
greiða fyrir það með óhagkvæmu verðlagi og' ó-
hæfum verzlunarháttum.
FRJÁLS VERZLUN
3