Frjáls verslun - 01.12.1942, Blaðsíða 7

Skálholt í byrjun 19. aldar.
fengust ljáir eða hestajárn smíðuð eftir þörf-
um vegna járneklunnar, og þá fengu skógarn-
ir að verða af með kvisti sína til kolagjörðar
og eldsneytis. Trjáviðareklan var ekki síður til-
finnanleg, ekki fékkst fjalarstúfur í líkkistu,
þótt á lægi, og svo hvað ramt að, að ég sá eitt
lík jarðað kistulaust, var það hreppslimur,
og þótti mér — þá barni — heldur hryllilegt.
í annað sinn sá ég að skíðagarmar voru notað-
ir í líkkistu, og einn hreppstjóri tók það til
ráðs, að hann lét slá rimla á gaflamyndir langs
um og strengdi svo skinn um, en botnfjölin
var heil, og þótti það gott ráð, eins og þá stóð á.
Líkkistur voru þá með öðru lagi en nú er og
allar kistur ólitaðar.
Af þessu má nærri geta, hvernig gekk með
húsabyggingar, enda voru bæir næsta ólíkir því
sem nú er, þó ekki gott þyki. Nokkrir bæir
voru eins og að koma að hesthúsdyrum. Á
skárri bæjum var einhver þilmynd við bæjar-
dyr og eitt skemmuhrof, og á beztu bæjum
skálakofar, ekki að tala um að nokkurs staðar
væri hús með lögðu gólfi að undanskildum
klaustrunum og sýslumanna- og prófastssetr-
um, og eftir þeim voru kirkjurnar að sínu leyti
hrjálegar. Árið 1815 og þar eftir kom sigling,
svo að helztu nauðsynjar fengust, þó var það
mjög af skornum skammti, enda gat fólk lítið
keypt með því óverði, sem þá var á öllu, t.a.m.
1 tunna af korni 14 rd., af byggi 10 rd. 1 kút-
ur af salti 1 rd., 16 sk., 1 pd. tóbak 2 rd., 1 pd.
kaffi 1 rd. 48 sk. o. s. frv.
Þar á móti var 1 pd. hvít vorull á 24 sk., eitt
pd. tólg 24 sk., 1 pr. smáband 24 sk. og hálf-
sokkar 16 sk. Um þessar mundir eða litlu þar
á eftir kom upp nafnverðið, sem svo var kall-
að, var þá allt talið tvígilt við það, sem það í
raun og veru var og skildu fáir í hvað það ætti
að þýða og sumir spaugsamir kölluðu það
hundatölureikning af því hundaárin eru talin
tvöföld við almenn ár. Eftir þetta fór verðlag
heldur batnandi og 1821 var 1 tunna af korni,
baunum eða mjöli 8 rd. Fjártaka var þessu lík,
1 pd. af kjöti 36 sk. 1 pd. mör 16 sk., gæra 48
sk, var það þó enn verra. Þetta var um 1830
og þar eftir og þetta verðlag einkum á íslenzk-
um vörum hélzt við, því að t. a. m. 1848 var
hvít ull á 16 sk. pundið, og tólg var þá með
sama verði, en matvara var 7—8 rd. tunnan,
og var allt jafnt af korni, mjöli og baunum“.
Þannig lýkur frásögn Stefáns Jónssonar. —
Síðan ber hann nokkuð saman þessi vondu ár
við það, sem orðið var, er greinin var rituð
1879 og kemst að þeirri niðurstöðu að miklar
framfarir hafi orðið, og segir:
Aðalorsök til þessara framfara og breytinga
sem ég kalla, ætla ég vera verzlunarfrelsi og
aflabrögð, sem hvort fyrir sig hefur aukið
mönnum afl, hug og dug til framkvæmda og
framfara.
FRJÁLS VERZLUN
7