Frjáls verslun - 01.09.1960, Blaðsíða 8

Sverrir Scheving Thorsteinsson, jarðfr.:
Ofaníburðar- og sfeypuefnarannsóknir
í síðasta liefti Frjálsrar Verzlunar birtist grein eftir Sverri
Sch. Thorsteinsson, jarðfræðing, um þróun vegamála á Islandi.
Eftirfarandi grein er framhald greinarinnar í síðasta liefti, og
fjallar hún m. a. um svo almennt áhugaefni ferðafólks hér, sem
rykbindingu þjóðveganna.
Eins og kunnugt er, eru nær allir vegir á íslandi
malarvegir. Lauslega er áætlað, að til vegaviðhalds
hér á landi sé notuð rúmlega 1 millj. m3 árlega af
sandi, möl og mulningi, og mun það magn þó hvergi
nærri fullnægja þörf veganna nú fyrir ofaníburð.
Ótalið er þá efnismagn til steinsteypu og gatnagerð-
ar í bæjum og kauptúnum. Fyrirsjáanlegt er, að of-
aníburðarþörf okkar mun aukast verulega næstu ár-
in, og er líklegt, að víða verði svo mikill skortur
lausra jarðefna, s. s. malar, sands og gjalls, að óhjá-
kvæmilegt reynist að mylja í sérstökum vélum,
meir en gert hefur verið, grófgerðar fjallaskriður og
grjót úr klettum til þess að fullnægja. nauðsynleg-
ustu þörf.
Mestur hluti viðhaldskostnaðarins fer í vinnslu
ofaníburðar, flutning efnisins og dreifingu á veg-
ina. Lengi framan af var lítt vandað til ofaní-
burðarefna og gjarnan notazt við fyrstu sand- eða
malargryfju, sem fyrir varð — og það látið duga.
Með auknum kröfum um betri vegi varð þó brátt
Ijóst, að vanda varð betur til vegagerðarinnar en
áður, og að því kom að lokum, að nokkur vega-
gerðarefni voru rannsökuð, áður en þau voru not-
uð, enda má segja, að frumskilyrði endingargóðra
vega, sem standast eiga þungaumferð, jafnt vetur
sem sumar, séu rannsóknir og nákvæm þekking á
efninu, sem í veginn er valið.
Útbreiðsla ofaníburðarefna
Dreifing og magn hinna lausu jarðlaga, sem not-
uð eru til ofaníburðar og steypugerðar, er mjög mis-
munandi í hinum ýmsu landshlutum. í einstökum
héruðum má heita, að algjör þurrð sé slíkra efna,
en gnægð ofaníburðarefna í öðrum. Má t. d. nefna
annars vegar Skaftafellssýslur, þar sem mikið er af
lausum jarðefnum, en hins vegar má benda á Mýra-
sýslu, þar sem mikill skortur er á ofaníburðar- og
steypuefnum. Víða er þó nægilegt af allgóðum ofaní-
burðarefnum, en skortur steypuefna — eða öfugt.
Þessi dreifing er háð staðháttum og ýmsum land-
mótunaröflum.
Námur eru sífellt að ganga til þurrðar og aðflutn-
ingur efna verður lengri og kostnaðarsamari. Það
er því mikils um vert, að námurnar séu vel nýtt-
ar (rétt unnar) og góð steypuefnanáma sé ekki nýtt
til ofaníburðar í vegi, eða ofaníburðarefni til steypu-
gerðar. Það er einnig gagnslítið að sáldra ofaníburð-
arefni, sem er hæfilegt á 1 km langan veg (ef nýt-
ing á að vera fullkkomin) á 10 km langan veg.
Þannig má oft sjá, þegar ofaníburði er dreift á
miðjan veginn í 5—10 cm lögum, að steinarnir
(þumlungur í þvermál), sem eiga að mynda slit-
sterkustu einingarnar í 15—25 cm þykku ofaní-
burðarlagi, lenda ýmist strax í afrakstri eða fyrstu
bílar, sem um veginn fara, þeyta þeim út í nær-
liggjandi skurði, þar sem þeir verða engum að gagni.
Vinnsla ofaníburðar er dýr, það er alkunnugt, en
dýrara er og jafnvel hættulegt, að nýta ofaníburð
á þann hátt, sem að ofan getur.
Um nýtingu ofaníburðarefna almennt, skal þess
getið að bergtegundir hér á landi hafa mun minna
veðrunar- og slitþol en bergefni í Skandinavíu, og
verður því slitlagsendingin mun verri hér og ofaní-
burðarþörfin tilfinnanlegri.
Það er því æskilegt, að allt aðgengilegt efni til
bygginga og vegagerðar verði kannað með tilliti til
dreifingar og magns. Og í þessu sambandi vil ég
að gefnu tilefni hvetja menn til, bæði einstaklinga
og opinbera aðila, að taka fullt tillit til liinna nýju
náttúruverndarlaga, áður en vinnsla efnanna er haf-
in.
„í upphafi eru flestir vegir mjög veikbyggðir, víð-
ast moldar- eða leirfyllingar með mjög misjafnlega
haldgóðu malarlagi til Jress að bera umferðina og
til slits. Má heita, að þetta sé ódýrasta gerð malar-
vega, því venjulega er burðar- og slitlagið þynnra
en æskilegt væri. Valda því annars vegar kröfur um
Jænslu vegakerfisins, en hins vegar of lítil fjárfram-
lög. Þá hafa bifreiðir þyngzt mjög hin síðari ár og
8
FRJÁLS VERZLUN