Frjáls verslun - 01.04.1962, Blaðsíða 28

Auk hins opinbera gætu atvinnufyrirtæki aflað sér
fjármagns með því að selja verðbréf sín á þessum
markaði.
Það verður að teljast óhjákvæmilegt skilyrði þess,
að almcnningshlutafélög geti fest rætur hér á landi,
að hluthafar eigi þess kost að selja bréf sín á al-
mennum markaði eftir ákveðnum reglum, ef þeim
er handbærs fjár vant til annarra hluta, jafnframt
J)ví sem nýir hluthafar koma til sögunnar. Þessi
viðskipti yrðu hins vegar að fara fram innan ákveð-
inna takmarka, eigi að vera um að ræða hluta-
félög „almennings“, eins og ljóst má vera.
Almenningshlutafélög í Austurríki
Tilraunir þær, sem að undanförnu hafa verið
gerðar með almenningshlutafélög í Austurríki og
Vestur-Þýzkalandi, eru á margan hátt mjög for-
vitnilegar, og væri sjálfsagt að hafa af þeim nokkra
hliðsjón, ef farið væri inn á svipaðar leiðir hér á
landi, J)ótt óþarft væri að líkja eftir þeim í liví-
vetna. Af þeim sökum mun ég hér á eftir gera
nokkra grein fyrir þessum tilraunum, þó að stikla
verði á staksteinum, bæði vegna rúmleysis og til
þess, að frásögnin verði ekki |)urrari en óhjákvæmi-
legt er.
A 8. flokksjnngi Kristilega demókrataflokksins
vestur-þýzka (CDU), sem haldið var í Hamborg í
maí 1957, var samþykkt ályktun þess efnis, að
réttarformi bifreiðaverksmiðjanna „Volksvvagen-
werk GmbH“ í Wolfsburg, sem J)ingið taldi eign
lýðveldisins, skyldi breytt og stofnað um J)ær hluta-
félag. I því sambandi skyldi leitazt við að dreifa
hlutafénu á sem flestra hendur. Frumkvöðull Jvess-
arar samþykktar mun hafa verið dr. Ludwig Er-
hard, cfnahagsmálaráðherra, en tvímælalaust hefur
verið stuðzt við reynslu Austurríkismanna í þess-
um efnum.
Austurríski þjóðflokkurinn hafði fyrir þingkosn-
ingar í maí 1956 lýst yfir því, að hann hygðist
beita sér fyrir tilraunum með útgáfu almennings-
hlutabréfa. I Austurríki hefur um alllangt skeið
setið að völdum samsteypustjórn tveggja stærstu
flokkanna, Þjóðflokksins og jafnaðarmanna (SPÖ),
og féllust hinir síðarnefndu á það, að nokkrar til-
raunir skyldu gerðar með almenningshlutabréf, að
J)ví er virðist helzt fyrir þær sakir, að unnt var að
tengja framvindu málsins launahækkun ríkisstarfs-
manna, er flokkurinn studdi. Samkvæmt lögum frá
18. desember 1956 skyldi stofna hlutafélag um tvo
stórbanka, „Credit-Anstalt-Bankverein“ (CABV) og
„Österreichische Lánderbank“ (ÖLB), sem áður
höfðu verið ríkisbankar, og selja alj)ýðu manna
hlutabréf fyrir 40 af hundraði hlutafjár samkvæmt
ákveðnum reglum. Að verulegum hluta var um að
ræða forréttindahlutabréf með forgangsarði, en án
atkvæðisréttar, svo að hið opinbera hefur yfir að
ráða 6/7 allra atkvæða og 60% hlutafjár. Þar sem
áhugi almennings reyndist meiri en vonir höfðu
staðið til, töldu þjóðflokksmenn tilraunina hafa
gefið góða raun og mæltu fyrir J)ví, að lengra yrði
haldið á sömu braut. Varð að samkomulagi stjórn-
arflokkanna að stofna „almenningshlutafélög“ um
nokkur fyrirtæki, sem sérstaklega stóð á um. Var
hér um að ræða allmörg fyrirtæki, stór og smá,
sem i stríðslok höfðu verið í eigu Þjóðverja, en
samkvæmt friðarsamningum Austurríkis og Sovét-
ríkjanna skyldi austurríska lýðveldið eignast þau.
Ákveðið hafði verið þegar í upphafi að selja þau
einkaaðiljum, en andvirðinu skyldi varið til greiðslu
stríðsskaðabóta til Sovétríkjanna, en nú varð það
að ráði að gefa út almenningshlutabréf fyrir ákveðn-
um hluta fjármagnsins samkvæmt nánari reglum.
Fjórtán fyrirtæki voru scld með þessum hætti.
Áhugi almennings reyndist að jafnaði mikill, og
voru J)ess dæmi, að eftirspurn væri margfalt fram-
boð (t. d. reyndist eftirspurn eftir bréfum í „Chem-
osan Union A. G.“ fimmtánfalt framboðið). Að
jafnaði var hlutur „almenningshluthafanna“ innan
við 50 af hundraði hlutafjár í félögunum, en meiri
hluti í höndum fjársterkari aðila, og var beinlínis
til þess ætlazt við sölu fyrirtækjanna vegna rekstr-
aráhættunnar. Aðeins eitt J)essara félaga verðskuld-
ar, svo að óyggjandi sé, nafngiftina „almennings-
hlutafélag“, en það er súkkulaði- og sykurverk-
smiðjan „Tivoli A. G.“, þar sem hlutur „almenn-
ings“ var 100% (þar af kom rúmur fjórðungur í
hlut starfsfólks fyrirtækisins). — Þær viðtökur, sem
nýmæli Jætta hlaut í Austurríki, gáfu formælendum
þessarar stefnu í Vestur-Þýzkalandi bvr undir báða
vængi.
Fyrstu tilraunir í Vestur-Þýzkalandi
í samræmi við ályktun flokksþings kristilcgra
demókrata fluttu fulltrúar þeirra og þýzka flokksins
(DP) á sambandsþinginu í Bonn hinn 22. rnaí 1957
frumvarp um réttarstöðu Volkswagenverksmiðj-
anna og sölu þeirra til einkaaðila. Framkvæmdir
drógust þó mjög á langinn, enda þurfti ríkisstjórnin
í tvö horn að líta. Annars vegar gcrði fvlkið Nieder-
28
FR.IÁLS VERZLUN