Frjáls verslun - 01.12.1963, Blaðsíða 21

eftir lánsfé. Og lántakendur höfðu að auki beinan
hagnað af verðbólgunni, og var ]>að ekki fallið til
að leiða í jafnvægisátt.
Þessar sérstöku aðstæður urðu til þess, að margs
konar fjárfestingar urðu arðbærar, sem annars hefðu
ekki verið það. Og lágir lánsfjárvextir urðu ekki
til þess að íþyngja framkvæmdum, sem annars
hefðu verið á mörkum þess að vera arðbærar. Hér
verður ekki farið út í það, að ræða þau atriði, sem
ráða arðsemi fjárfestingar og ættu þar af leiðandi
að ráða fjárfestingarákvörðunum, enda liggur það
utan ramma þessarar ritgerðar. En benda má á,
að verðbólga og aðgangur að lánsfé með hagstæð-
um kjörum er sízt til þess fallið að draga úr fjár-
festingarhneigðinni að öðru jöfnu. Vafalaust hefur
verið alltof mikið um óarðbæra fjárfestingu á þessu
tímabili, sem þjóðin þarf að l>orga fyrir enn uin
hríð.
Iíér hlýtur sú spurning að vakna, hvers vegna
bankar færðu ckki vexti sína í jafnvægisátt. Svarið
er margþætt. Bcnda má á, að hér voru lengi í gildi
lög um bann við okurvöxtum (nr. 73 frá 1938), en
þar var ákveðið, að vextir mættu ekki vera hærri
en (5—8% eftir tryggingum. En fleira kemur til.
Mikill hluti lánveitinga bankanna og annarra lána-
stofnana var ákveðinn í lögum og alltaf voru að
aukast kvaðirnar um hvers kyns forréttindalána-
veitingar til ýmissa atvinnuvega með mjög hag-
stæðum kjörum. — Kvað svo ranirnt að þessu um
tíma, að Landsbankinn varð að draga úr lánveit-
ingum sínum til annarra aðila til þess eins að geta
fullnægt þessum ákvæðum og jukust þó útlán bank-
ans nokkuð á þessu tímabilid) Vaxtahækkun þótti
heldur ekki fær eins og ástandið var, og stjórn
Seðlabankans taldi sig ekki geta borið ábyrgð á af-
leiðingum þess alvarlega rekstursfjárskorts atvinnu-
anna, scm mundi leiða af miklum samdrætti út-
lána, en benti á, að hagstæðum árangri væri ekki
unnt að ná nema með víðtækri stefnubreytingu í
efnahagsmálum.l)
Ef sala verðbréfa á að aukast frá því, sem nú
er, verður annað hvort verðlag að vera stöðugt
eða vextir að vcra nægilega háir til þess að vega
upp rýrnun kaupmáttar höfuðstólsins. Astæða
cr til að ætla, að verðlag muni halda áfram
að liækka hér á landi enn um sinn, og virðist því
einsýnt, að vextir af verðbréfum verða að hækka.
I) Árbækur Lundsbanka íslands, 1933—1958.
Hér verða vaxtahækkun ekki gerð ítarlegri skil að
sinni, en nánar verður drepið á afleiðingar hennar
í lokakafla ritgerðarinnar.
Enn er ótalið það atriði, sem líklega skiptir ekki
minnstu máli, en það eru þeir möguleikar, sem
Seðlabankinn hefur til ]>ess að hafa áhrif á vexti
lána til langs tíma, þar sem verðbréfamarkaður er
fullkominn. Nú hefur Seðlabankinn hér vald til
]>ess að ákveða hámarksvexti, en á verðbréfamark-
aði ætti að láta þessa vexti ákvarðast af frambooi
og eftirspurn fjármagns. Koma verður í veg fyrir,
að verðbréfamarkaðurinn geti ekki starfað eðlilega
vegna ákvæða um óraunhæfa hámarksvexti, eins
og verið hefur hér á landi um langt árabil. Ef
ástæða væri talin vera fyrir hendi gæti Scðlabank-
inn haft áhrif á vextina með kaupum eða sölum
verðbréfa á markaðinum (open market operations).
Hvers vegna festa menn fé í verðbréfum?
Venjulega leitast menn við að spara hluta tekna
sínna og leggja fé til liliðar í ýmsum tilgangi. Sumir
spara til elliáranna eða til þess að geta fest kaup
á ákveðnum verðmiklum fasteignum eða lausafjár-
munum, eða til þess að mæta ófyrirsjáanlegum
erfiðleikum, atvinnumissi vegna slysa o. s. frv.
Astæður til ]>ess að spara eru fjölmargar og sparn-
aður er nauðsynlegur innan vissra marka til þess
að stuðla að eðlilegum vexti þjóðartekna.
Hér verður gerð grein fyrir því í meginatriðum,
hvernig menn geta ráðstafað frjálsum sparnaði sín-
um, en áður hefur gerð grein fyrir því, hvaða mun-
ur er á frjálsum og bundnum sparnaði og hvernig
bundna sparnaðinum er rástafað.
Þegar menn hugleiða á hvern hátt hagkvæmast
sé fyrir þá að ráðstafa frjálsum sparnaði, hafa þeir
einkum þrjú skilyrði í huga. í fyrsta lagi, að spari-
féð sé tryggilega geymt, og er þá átt við, að það
verði hvorki þjófum né áhættusömum rekstri að
bráð. i öðru lagi, að það sé arðbært, og er þá fyrst
og fremst leitazt við að hafa arðgjöf þess sem mesta
að öðru jöfnu. 1 þriðja lagi þarf spariféð að vera
í svo líkvíðri mynd, að unnt sé að ráðstafa því
með skömmum fyrirvara. Auðvelt er að fullnægja
einu eða tveimur þessara skilyrða, cn erfitt getur
reynzt að fullnægja öllum þremur samtímis. Oft
mundi vera erfitt að samræma mikið öryggi og háa
arðgjöf, og verður að vega og meta hverju sinni
hverju skuli fórnað til að ná betri árangri á öðrum
sviðum.
21
FltJÁLS VERZLUN