Frjáls verslun - 01.12.1963, Blaðsíða 24

má geta þess, að í bæklingi, sem New York Stock
Exchange gaf út á sl. ári um hlutabréfaeign ein-
staklinga í ýmsum löndum, kom fram, að í Banda-
ríkjunum var fjöldi þeirra sem átti hlutabréf, um
15 niillj. eða nálægt 8% af þjóðinni. A Bretlands-
eyjum voru þeir um 3,1 millj. eða um (i%, í Frakk-
landi, Þýzkalandi, Italíu og Japan kringum 4%
og um 2,5% í Svíþjóð.l) Til samanburðar má
benda á, að árið 1955 voru hluthafar Eimskipa-
félags íslands skv. skrá þess samtals 12107 eða ná-
lægt 8% af öllum landsmönnum. Það ár voru hluta-
bréfaeigendur í Bandaríkjunum um 8,5 millj. eða
um 5% þjóðarinnar. Þessi furðulega staðreynd verð-
ur þó skiljanlegri, þegar þess er gætt, að allt önnur
sjónarmið en gróðavon lágu upphaflega að baki
þátttöku manna í hlutafélaginu, og að meginhluti
hluthafanna hefur verið alveg óvirkur allan tím-
ann og jafnvel ekki sinnt því að hirða áfallinn arð
af hlutabréfunum. Eimskipafélaginu verða gerð
nánari skil hér á eftir, þegar rætt verður um al-
menningshlutafélög, en þá kemur í ljós, að þessi
samanburður við Bandaríkin er mjög óraunhæfur.
Þó er hér um fordæmi að ræða, sem gefur nokkrar
vonir um, að leita megi aftur til almennings um
fjárhagslega þátttöku í atvinnufyrirtækjum.
Ivaupþing er fyrst og fremst nauðsynlegt og þýð-
ingarmikið vcgna þess, að þar ákveðst vaxtafótur-
inn af frjálsri samkeppni fjármagnsins, bæði á
framboðs- og eftirspurnarhliðinni. Það er þessi
„mekanismi“, sem aldrei Jiefur fcngið að starfa hér
á landi, en bankarnir hafa ákveðið vextina — með
takmörkunum okurlaganna — án þess þó að kom-
ast nokkurn tíma nálægt því að færa þá til jafn-
vægis. Ástæðan fyrir því, að hámarksvöxtum skv.
okui'lögunum hefur ekki verið breytt, er tvímæla-
laust tillitið til atvinnuveganna. Þessi mótbára er
síðar tekin til nánari athugunar en telja má full-
vist, að vaxtahækkun sé mjög áhrifamikið tæki til
að hamla á móti verðbólguþróun, enda þótt rétt
sé að varast misnotkun þess.
Ástæða er til þess að líta svo á, að verðbréfa-
eign muni aldrei verða almenn hér á landi, nema
hér sé starfandi kaupþing, þar sem menn geti auð-
vcldlega keyjit og selt verðbréf. Sjálft fyrirkomu-
lag kaupþingsins skijitir engu meginmáli fyrir verð-
bréfamarkaðinn. Framboð og eftirspurn fjármagns
ákvarðast af öðrum þáttum en sjálfu kaupþinginu.
Það þarf alls ekki að vera viðamikil stofnun, og
starfi það sem deihl í Seðlabankanum ætti kostn-
aðurinn við það alls ekki að þurfa að vera mikill.
Þeir, sem áhuga hafa haft á því að leggja fram
fé Vil atvinnureksturs í því skyni að fá arð af því
og um leið að vernda það frá rýrnun af völdum
verðbólgu, hafa í rauninni átt engra kosta völ í
þeim efnum. Það kemur örsjaldan fyrir, að hluta-
félög séu stofnuð með því að leita til almennings
um fjárframlög, og sú litla reynsla, sem Islendingar
hafa haft af þess konar starfsemi, er langt frá því
að vera til þess fallin að örva menn til frekari dáða
á þvi sviði. Ætla má því, að fyrst um sinn mundi
starfsemi kaujjþingsins einkum ná til vaxtabréfa.
Tilvera kaupþings lilýtur að vera nauðsynleg
forsenda allrar eflingar verðbréfamarkaðarins. En
um leið verður að hafa í huga, að það mundi aldrei
verða nein allsherjarlausn á vandamálinu. Tryggja
verður, að nægilegt framboð fjármagns sé fyrir
hendi. En á meðan verðlagsþróun verður með þeim
hætti, sem hún er nú, er hætt við, að erfitt geti
reynzt að koma á jafnvægi milli framboðs og eftir-
spurnar fjármagns. Þess vegna er ekki síður nauð-
synlegt að gera einhverjar ráðstafanir, sem mundu
vernda eigendur skuldabréfa fyrir verðrýrnun.
Vísitölutrygging verðbréfa
Segja má, að það skijjti lánardrottinn litlu rnáli,
hvernig hann fái rýrnandi kaupmátt höfuðstólsins
bættan. Ef vextir eru t. <1. 15% cn almennar verð-
lagshækkanir 10% p. a. fengi eigandi skuldabréfs-
ins kaupmáttarrýrnunina endurbætta með hverri
vaxtagreiðslu. Þá upphæð gæti hann svo fest aftur
með sömu vaxtakjörum. Þegar lánið væri fallið í
eindaga, væri kaupmáttur höfuðstóls þess að vísu
miklu minni en upphaflega, en hann ætti önnur
lán útistandandi, sem hann hafði veitL eftir ])ví
sem hann fékk vexti af hinu, og mundi samanlagð-
urhöfuðstóll þessara lána vera jafn höfuðstól upp-
haflcga lánsins að kaupmætti.
Ef ákveðið vísitöluálag væri lagt á höfuðstólinn
í samræmi við verðhækkanirnar, mundi lánardrott-
inninn fá lánið endurgreitt með upphæð, sem vævi
jöfn upphaflega láninu að kaupmætti. En greiða
þyrfti árlega vexti af höfuðstólnum eins og hann
væri að viðbættri vísitöluviðbótinni, því að annars
færu raunverulegir vextir af láninu lækkandi og
lánardrottínninn mundi taj)a. Eins og skýrt var frá
hér að framan, hafa vcrið gefin út hér á landi
vísitölutryggð verðbréf, en áhugi almennings á þeim
hefur lengst af verið enginn. Höfuðorsakir þess eru
einkum þær, að vextir eru aðeins greiddir af upp-
haflegum höfuðstól og vísitalan hefur orðið fyrir
24
FR.TÁLS YERZLUN