Frjáls verslun - 01.12.1963, Blaðsíða 22

Hér á landi er algengast, að almenningur leggi
sparifé sitt inn á almennar sparisjóðsbækur, og hef-
ur það þann kost frá sjónarmiði sparandans, að
féð er tryggilega geymt, a. m. k. hvað varðar þjófn-
aðar- og rekstursáhættu, arðgjöf þess er nokkur
og litlar hömlur á fyrirvaralausri ráðstöfun þess.
Þessi sparnaðaraðferð hefur þó haft þann ókost
hériendis um margra ára skeið, að skilyrðinu um
arðgjöf hefur í rauninni aldrei verið fullnægt nema
að nafninu til. Hin margumrædda verðbólga hefur
valdið því, að kaupmáttur höfuðstólsins hefur rýrn-
að mjög og vextir hafa lengst af verið lægri en
svo, að þeir nægðu til þess að vega upp þessa rýrn-
un. Raunverulegir sparifjárvextir hafa því verið
negatívir mestan hluta síðustu tveggja áratuga, og
má furðulegt teljast, að sparifé skuli hafa aukizt
svo mikið sem raun ber vitni. Samfara þessari
óhagstæðu verðlagsþróun hefur tilhneigingin til að
spara með öðru móti vaxið mjög. Maður, sem
hegðar sér á skynsamlegan hátt, hlýtur að krefjast
þess, að höfuðstóll sparifjár hans ekki aðeins haldi
óbreyttu verðmæti, hcldur fremur aukist að verð-
mæti. Þetta hefur því orðið til þess, að menn hafa
leitazt við að festa sparnað sinn í hlutaverðmæt-
um, cinkum fasteignum.
Þessi þróun mála hefur einnig bitnað á verð-
bréíamarkaðinum, svo sem áður hefur verið bent
á, og er hún tvímælalaust meginorsök þess, að
slíkur markaður er nánast ekki til hér á landi. Þau
litlu verðbréfakaup, sem eiga sér stað milli manna,
eru oftast hrein góðgerðarstarfsemi, sem ekkert á
skylt við ráðstöfun sparifjár með arðsemissjónar-
mið í huga.
Þeir, sem leggja sparifé sitt inn á almennar spai'i-
sjóðsbækur, eiga fulla heimtingu á því, að rýrnun
kaupmáttar höfuðstólsins sé bætt þeim upp með
nægilega háum vöxtum eða einhvers konar vísitölu-
tryggingu, en erfitt mundi vera að koma henni
við, þar sem féð væri alveg óbundið, þ. e. a. s. út-
tektarbært fyrirvaralaust. Vísitölubinding er raun-
hæfari, þegar um skuldabréf er að ræða, þar sem
um ákveðinn lánstíma er að ræða. Verður nánar
rætt um hana síðar.
Víðast erlendis eru vextir af óbundnum spari-
fjárinnstæðum mjög lágir, enda leitar fólk þá ann-
arra leiða til þess að ávaxta sparifé sitt. Verðbréfa-
vextir eru hins vegar alltaf nokkru hærri en spari-
fjárvextir, enda er alltaf nokkur áhætta fólgin í
verðbréfaeign. Ef verðlag er stöðugt, eða því sem
næst, mundi vera langheppilegast fyrir menn að
festa sparnað sinn í verðbréfum. Hér verður þó
því skilyrði að vera fullnægt, að auðvelt sé að selja
bréfið ef nauðsyn krefur, og þarf þá verðbréfa-
markaður að vera sæmilega fullkominn. Frá sjónar-
miði handhafa skuldabréfsins þarf fjármagnið því
ekki að vera bundið til jafnlangs tíma og lánið, ef
hann getur selt það hvenær sem er.
Að öllu jöfnu eiga skuldabréf til langs tíma að
gefa af sér hærri vexti en bréf til skamms tíma.
Þess vegna getur hver einstakur sparandi að meira
eða minna leyti ákveðið sjálfur, hve háa vexti hann
vill fá af sparifé sínu, en hafa verður þó í huga,
að venjulega er áhætta því meiri, sem lánið er til
lengri tíma.
Áhætta af eign skuldabréfa er einkum fólgin í
tvennu: Annars vegar er hætta á, að skuldunautar
geti ekki staðið í skilum með greiðslur vaxta eða
afljorgana, en hins vegar er hætta á, að verðgildi
peninga minnki svo að kaupmáttur höfuðstóls bréfs-
ins rýrni. — Kaupandi skuldabréfs verður því að
fá hæfilega greiðslu, sem eins konar áhættuþóknun.
Vextir þeir, sem greiddir eru af bréfinu ,eru fyrst
og fremst greiðsla fyrir afnotaréttinn af fjármagn-
inu, en um leið má ætla, að í þeim sé fólgin þessi
þóknun. En venjulega eru lánin veitt til svo langs
tíma, að bæði þessi atriði geta brevtzt áður en
Iánstíminn er á enda. Þess vegna er mjög algengt,
að skuldabréf gangi manna á milli fyrir annað verð
en nafnverð. Þá hafa breytingar á markaðsvöxtum
einnig áhrif á gengi bréfanna, því að nafnvextir
þeirra eru fastir.
Kaup hlutabréfa eru að ýmsu leyti fýsileg, bæði
á verðbólgutímum og við stöðugt verðlag. í fyrra
tilvikinu hækka eignir hlutafélagsins venjulega með
verðbólgunni og gengi hlutabréfsins um leið. En
til þess að arðgjöf hlutabréfsins og sölumöguleikar
þess minnki ekki um of, verður hlutafélagið annað
hvort að gefa út jöfnunarhlutabréf ('fríhlutabréf’),
eftir því sem verðbólgan hækkar verðmæti eigna
þess, eða greiða sífellt hærri hundraðshluta af nafn-
verði hlutafjár í arð. Um þessar leiðir er nánar rætt
síðar, cinkum með tilliti til skattalaganna.
Eign hlutabréfa er alltaf bundin nokkurri áhættu,
hlutafélagið getur ekki aðeins orðið gjaldþrota, held-
ur er gengi bréfanna oft óstöðugt og ýmsum atriðum
háð, s. s. samkeppnisaðstöðu félagsins, markaðs-
horfum, útlitinu í efnahagsmálum eða m. ö. o. öllu,
sem skiptir máli fyrir hugmyndir manna um fram-
tíðararðgjöf bréfanna. Arðgjöf hlutabréfa er heldur
ekki eins örugg og skuldabréfa, því að sá mögu-
22
FRJÁLS VERZLUN