Frjáls verslun - 01.02.1972, Qupperneq 19

IMúverandi gengisskipan
hefur gengið sér til húðar
Haukur Helgason hagírœðingur
skrifar um gjaldeyriskreppuna
og gengiskerfið.
Heimurinn steyptist í gjald-
eyriskreppu á miðju sumri. Um
skeið var hætta á viðskipta-
stríði, þar sem Bandaríkja-
menn gripu til þess ráðs að
setja 10% innflutningstoll á
mikinn hluta innflutnings síns.
Þeirri hættu var bægt frá, og
um jólin náðist samkomulag
um gengisbreytingar, sem voru
á þann veg, að ekki ætti að
vera hætta á gjaldeyriskreppu
um nokkurt skeið. Það er hins
vegar skoðun alls þorra hag-
fræðinga, að núverandi kerfi
gengismála hafi runnið sitt
skeið á enda, ekki þýði til
lengdar að lappa upp á það,
heldur þurfi að brcyta kerfinu
í grundvallaratriðum.
SKULDUÐU ÞRJÁ
MILLJARÐA DOLLLARA
ERLENDIS
Gjaldeyriskreppan í sumar
þurfti ekki að koma neinum
á óvart. Slíkar kreppur hafa
dunið yfir annað veifið á
undanförnum árum. Sumir
gjaldmiðlar voru of hátt skráð-
ir, gengi annarra var of lágt.
Það var einkum Bandaríkja-
dollar, sem vandræðunum olli,
en hann hafði um langt skeið
verið of hátt skráður, og þurft
hefði að fella gengi hans fyrir
löngu til að forðast jafnvægis-
leysi. Bandarísk stjórnvöld
vildu ekki fella gengið. Við-
skiptajöfnuður Bandaríkjanna
var óhagstæður, og hallinn óx.
Auk þess leitaði bandarískt
fjármagn úr landi, þar sem
vextir voru hærri erlendis og
betri arður af fjármagni.
Bandaríska Federal Reserve
kerfið (samsvarandi Seðla-
banka) skuldaði um miðjan
ágúst síðast liðinn þrjá millj-
arða dollara, sem það hafði
tekið að láni hjá seðlabönkum
í Bretlandi, Sviss, Belgíu og
Vestur-Þýzkalandi og Bank for
International Settlements. —
Mestur hluti þessa fjár var tek-
inn að láni á síðasta sumri.
Menn þekkja áhrif þess, að
gengi einhvers gjaldmiðils er
of hátt skráð. Það þýðir, að
verðlag á útflutningsafurðum
þess ríkis verður of hátt, mið-
að við verðlag á innfluttum
vörum frá öðrum ríkjum.
Gengi Bandaríkjadollars var
nægilega langt yfir því, sem
eðlilegt hefði verið, til að
skerða verulega samkeppnis-
hæfni bandarískra útflutnings-
afurða. Því fluttu Bandaríkja-
menn of lítið út og of mikið
inn, og sá halli á viðskipta-
jöfnuði og fjárstreymi, sem af
því leiddi, skapaði jafnvægis-
leysi í alþjóðlegum viðskipt-
um og á alþjóðlegum gjald-
eyrismörkuðum. Spákaupmenn
komu mjög við sögu.
„SPÁKAUPMENN“ OPIN-
BERA AÐEINS VEILUR
KERFISINS
„Spákaupmenn“ eru ekki
eitthvert illþýði, sem blekkir
saklausar sálir og hefur af
þeim fé með því að „spila“ á
gjaldeyrismörkuðum. Spákaup-
menn fóru á stúfana í sum-
ar, þegar sá orðrómur barst
út, að hagfræðilegar stofnan-
ir í Vestur-Þýzkalandi væru í
þann veginn að birta skýrslu,
þar sem mælt væri með hækk-
un á gengi vestur-þýzka marks-
ins. Spákaupmenn tóku að
flytja fjármagn yfir í vestur-
þýzk mörk til að hagnast á
hækkun þess. Þar sem dollar-
inn var viðurkenndur „veik-
ur“, voru auðvitað mest brögð
að yfirfærslum á dollurum í
mörk, í stuttu máli spákaup-
menn skiptu dollurum í mörk.
Hverjir voru þessir spákaup-
menn? Mikill fjöldi þeirra var
bandarískur, fyrirtæki, bank-
ar og einstaklingar. Þeir stofn-
uðu sér í litla hættu. Ef geng-
ið breyttist ekki, þá yrðu þeir
svo sem ekkert ver staddir en
þeir voru áður. Auðvitað voru
þeir ekki allir bandarískir.
Þeir gátu verið frá Líbanon
eða Túnis, eða hvaðan sem
vera skyldi. Aðalatriðið er, að
athæfi þeirra er ekki vitund
ólöglegt. Þvert á móti er geng-
iskerfi heimsins með þeim
hætti, að gera verður ráð fyr-
ir sífelldri starfsemi spákaup-
manna.
Það er til lítils fyrir stjórn-
málaforingja að beina reiði
sinni gegn spákaupmönnum.
Starfsemi spákaupmanna í
sumar gerði ekki annað en að
opinbera þær veilur, sem allir
vissu, að voru í gengismálum,
fyrst og fremst af því, að
gengi Bandaríkjadollars var
alltof hátt. Starfsemi þeirra
flýtti aðeins endalokum svika-
myllu stjórnmálamanna, til-
færslur þeirra á fjármagni
stöfuðu af misræminu í skrán-
ingu gjaldmiðla og ýttu um
tíma undir flóttann frá dollar
yfir til annarra gjaldmiðla.
Hefði ekki verið um rótar-
FV 2 1972
19