Frjáls verslun - 01.06.1979, Síða 35

Lengd bótaskyldu
Þá eru því yfirleitt takmörk sett,
hversu lengi fólk getur þegið at-
vinnuleysisbætur. Þetta skapar
vanda, þegar langvarandi at-
vinnuleysi skapast, eins og oft
getur gerst. Víða virðist þörf fyrir
sérstakar ráðstafanir í slíkum til-
vikum.
Yfirleitt er mönnum ekki bætt
það, ef yfirvinna minnkar, eða
vinnutími er styttur, þó að þess séu
dæmi.
í flestum löndum fá menn at-
vinnuleysisbætur í sex mánuði og
að þeim loknum tekur einhver
önnur tegund framfærslu við, sem
venjulega er verr úti látin og oft
þarf fólk að sanna þörf fyrir að-
stoð. í fljótu bragði virðist eðlilegt
að bætur séu hæstar fyrst og nægi
til að menn hafi eðlilegan tíma til
að finna annað starf. í Bandaríkj-
unum gilda mismunandi reglur um
lengd bótaskyldu og getur verið
frá 26 vikum í 65 vikur, eftir að-
stæðum.
Tekjutrygging
og skattar
Atvinnuleysisbætur eru mikil-
vægur þáttur í að tryggja tekjur
manna, en venjulega þurfa menn
ekki að sanna þörf fyrir þær. Bæt-
urnar eru samningsbundnar og
menn fá þær greiddar eins og
hvert annað tryggingafé. Mörg at-
vinnuleysisbótakerfi fá þó fé frá því
opinbera, auk þess sem margvís-
leg aðstoð er í boði, bæði í fé og í
fríðu, eftir þörfum einstaklingsins.
Yfirleitt eru öll opinber fram-
færslukerfi mjög flókin og í flestum
löndum eru þess dæmi aö óþarf-
lega vel er fyrir einum séð, á sama
tíma og annar þolir skort. Skil milli
atvinnuleysisbóta og opinberrar
framfærslu eru því ekki eins skýr
og þau voru og margar spurningar
vakna um réttlæti kerfisins og
frumkvæði einstaklinga.
í flestum löndum er opinber að-
stoð ekki skattskyld, sem var eðli-
legt, á meðan tekjuskattar voru
aðeins greiddir af háum tekjum, en
nú orkar það tvímælis. Verðbólga
og breytingar á skattalögum gera
það að verkum að nú borga margir
láglaunamenn tekjuskatt og jafn-
vel sumir þeirra, sem hafa lægri
tekjur af störfum sínum, en þeir
hefðu á opinberu framfæri. Af því
leiðir að algengt er í mörgum
löndum, að atvinnuleysingjar hafi
hærri ráðstöfunartekjur, en þeir
sem vinna.
Bætt skráning
Atvinnuleysisbætur eru greidd-
ar einstaklingum og upphaflega
hugsaðar þegar einn maður vann
fyrir fjölskyldu. Nú vinna gjarnan
fleiri en einn í sömu fjölskyldu og
því ástæða til að endurskoða
bæturnar í Ijósi þess.
í sumum löndum hafa eftirlaun,
örorku- eða sjúkdómsbætur, verið
notaðar til að tryggja þeim tekjur,
sem búa við langvarandi atvinnu-
leysi. Þetta hefur þann galla í för
með sér, að gjarnan fer það fólk
aldrei að vinna aftur, sem kemst á
þannig laun.
I skýrslum starfshóps stofnun-
arinnar er lagt til að bæta mjög
skrásetningu atvinnulausra og
samræma hana milli landa. Með
því móti mætti koma í veg fyrir að
göt séu í kerfinu, sem ýmist verða
til þess að einstaklingar eiga
engrar hjálpar kost, eða fá hana úr
fleiri átt en einni.
Fjáröflun til bóta
Atvinnuleysisbætur eru kostað-
ar á ýmsa vegu. Úr ríkissjóði, eins
og í Ástralíu, af almennum trygg-
ingagjöldum, eða úr sjóðum, sem
byggja á tryggingareglum. Hvergi
eru þó framlög til atvinnuleysis-
trygginga að fullu leyti í samræmi
við hættu á atvinnuleysi í atvinnu-
grein. Greiðslur í atvinnuleysis-
sjóði, ásamt greiðslum í eftir-
launasjóði og aðra almannatrygg-
ingasjóði, geta orðið að skatti á
atvinnu, þannig að þær dragi úr
áhuga vinnuveitenda á því að veita
vinnu.
Flest lönd hafa varnagla í sínu
kerfi, sem er ætlað aö koma í veg
fyrir að menn þiggi atvinnuleysis-
bætur, sem ekki reyna að fá vinnu,
eða hættu af eigin hvötum. En því
meira sem atvinnuleysi verður, því
erfiðara verður að koma í veg fyrir
að bætur séu misnotaðar. Vinnu-
hópur stofnunarinnar komst þó að
þeirri niðurstöðu, að misnotkun
væri ekki útbreidd og hægt að
koma að verulegu leyti í veg fyrir
hana, meö því að sameina ráön-
ingarskrifstofur og skrifstofur sem
veita bæturnar.
Áhrif atvinnu-
leysisbóta
En hvað sem líður misnotkun,
vakna spurningar um hvort háar
atvinnuleysisbætur ýti undir þaö,
að fólk sé lengi að leita sér vinnu,
eða geri meiri kröfur til næsta
starfs en eðlilegt er. Niðurstöður
urðu þær að minni hætta væri á
því, að atvinnuleysisbætur drægju
úr framtaki og frumkvæði fólks, en
aðrar bætur, þar sem atvinnu-
leysisbætur standa aðeins í
ákveðinn tíma. í öllum löndum, þar
sem rannsóknir hafa farið fram,
virðast þó bæturnar lengja at-
vinnuleysistíma hvers einstaklings
nokkuð, nema í Vestur-Þýskalandi
og á (talíu. Á Ítalíu stafar það af því
að atvinnuleysisbætur eru lágar.
Leiöir í vinnumálum eru marg-
víslegar. Til dæmis verður að velja
á milli atvinnuleysisbóta, eða fjár-
veitinga til að auka atvinnu, svo
einfaldasta sjónarmiöið sé tekið.
Vinnuhópur Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar tók ekki af-
stöðu til hvernig velja ætti á milli
mismunandi leiða, eða hvaða
áherslu ætti að leggja á mismun-
andi leiðir til að tryggja fólki tekjur
til lífsviöurværis. Vinnuhópurinn
komst þó að þeirri almennu niður-
stöðu að stefna bæri að því að allir
sem vildu vinna ættu þess kost.
33