Frjáls verslun - 01.03.1983, Blaðsíða 51

Evrópumanna af þessum málum
fellur mjög í sama farveg.
Hvers vegna
í ,,gamla“ daga, þegar tölvu-
notkun til þókhalds og reiknings-
skila var að ná fótfestu, var að
sjálfsögðu fyrst og fremst reynt að
fá tækin til að vinna sitt verk eins
og til var ætlast, en meðan stóð í
járnum með það grundvallaratriði
var ekki um að ræða að huga að
öryggismálum. Þegar þetta tókst,
kom upp sú staða að fyrirtæki urðu
að tölvuvæðast til að halda sam-
keppnisaðstöðu og þar með til-
veru sinni, hvort sem þeim líkaði
betureða verr. Tölvurvoru þvíekki
nema að litlu leyti framleiddar sem
svar við markaðskröfum eins og
t.d. bílar og hrærivélar, og þróunin
varð það ör, að lítið ráðrúm gafst til
að koma á jafnvægi og sveigja
skipulagningu og stjórnun til sam-
ræmis við nýjar aðstæður. Þegar
ný tækni kemur fram, er hún
gjarnan talin hættulaus með öllu
þar til annað sannast, og þar sem
skipulagsbreytingar og öryggis-
ráðstafanir kosta fé, spara menn
eyrinn, en eyða krónunni.
Reynslan hefur sýnt hversu
mikilvægt það er, að væntanlegur
tölvunotandi skipuleggi alla notk-
un tölvunnar fyrirfram í smáatrið-
um, átti sig á hvaða gagn tölvan
geti gert honum, hvernig best og
hagkvæmast sé að nota hana,
hvernig hún falli að skipulagi og
starfssviði fyrirtækis hans, hversu
lengi ætla megi að hún geti gegnt
hlutverkum sínum, hversu auðvelt
verði að breyta verkefnum hennar
og verksviði síðar, og hverja þýð-
ingu notkun hennar hafi fyrir ör-
yggi þeirra verðmæta, sem hún
skal notuð við eftirlit með. Tölvan
er það mikilvæg, að álitamál getur
jafnvel verið hvort skipuleggja eigi
notkun hennar til samræmis við
fyrirtækið, eða öfugt.
Ef forsjá skortir, getur afleiðing-
in orðið óreiða. Notandinn venst
þá á að taka villur og tafir sem
sjálfsagðan hlut, neyðist til að
redda daglegum rekstri með þvíað
lappa upp á forritin í sífellu, og
getur tæpast fært eðlilegar og
einfaldar færslur án meira eða
minna flókinna aukaráðstafana og
undantekninga frá settum starfs-
reglum. Slíkt umhverfi er kjörlendi
fjárdragarans.4)
Að öðru leyti er orsaka að leita í
eðli tölvunnar. Allir vita, að hand-
eða vélfært bókhaldskerfi er
miklum mun svifaseinna en tölvu-
kerfi. í tölvunni eða útstöð hennar
er á augabragði hægt að ná til
þeirra upplýsinga sem inn hafa
verið færðar, og vinna úr þeim á
sekúndubroti. Tölvuvæðingin
býður upp á kærkomið tækifæri til
að draga úr því skjalafargani sem
sífellt hefur verið að aukast í tím-
ans rás, en því erfiðara verður að
rekja slóðann við hefðbundna
endurskoðun. Sárafáar mann-
eskjur með tölvu geta hæglega
annast verkefni, sem heilan her
bókhaldara með sveitta skalla
þurfti til áður. Þessi fáu með-
höndla upplýsingar, sem skipta
sköpum fyrir stjórn og eftirlit með
gífurlegum verðmætum, og þegar
starfsfólki fækkar, verða færri til
að fylgjast með gerðum hvers
annars. Gögn verða gjarnan svo
viðamikil, að vísbending eða
sönnunargagn um misferli dylst
eins og saumnál í heystakk. Yfir-
leitt kemur ekki fram af minni tölv-
unnar hver færði upplýsingar inn
eða þurrkaði þær út, en rithönd á
bók eða blaði talar sínu máli.
Mörgum finnst sem allt hljóti að
vera rétt sem út úr tölvu kemur,
enda þykja tækin nýstárleg, og fáir
skilja hvernig þau vinna. Fullkomin
endurskoðun krefst mikillar þjálf-
unar og þekkingar, sem varla er
fyrir hendi í nægilegum mæli.
Hvernig?
Aðferðir við tölvuvætt svindl eru
að miklu leyti hinar sömu og tíðk-
ast hafa um ár og aldir. Venjulega
er um að ræða innfærslu rangra
upþlýsinga í því skyni að afla sér
verðmæta og dylja síðan verknað-
inn. Þannig eru útborganir færðar
sem ekki hafa átt sér stað eða hafa
verið greiddar öðrum aðilum en
fram kemur, vörur sendar til ann-
ars aðila en hins tilgreinda eða
færðar sem rýrnun, eða innheimt-
ar skuldir færðar sem tapaðar. í
slíkum tilfellum er enginn grund-
vallarmismunur á hvort tölva er
notuð eða ekki, og að sjálfsögðu
geta debit og kredit staðist á eftir
sem áður. Einnig er til í dæminu,
að innfærslur eigi sér ekki stað, og
fylgiskjöl séu eyðilögð. Hinar ein-
faldari og algengari aðferðir eru
því gamalt vín á nýjum belgjum,
framdar með niðurfellingum, við-
bótum eða breytingum á innfærsl-
um. 2~> Fjölmörg tilbrigði má síðan
semja við þessi og þvílík stef. Það
sem gerir verknaðinn hættulegri,
þegar tölvu er beitt er aðallega hið
aukna tjón, sem samsvarað gæti
hinu aukna notagildi tölvunnar
miðað við eldri kerfi, og það,
hversu auðvelt er að dylja verkn-
aðinn.
Hagnýting forrita til fjárdráttar er
talin óalgengari, enda á valdi
færra fólks. Dæmi um slíkt eru,
þegar tölvunni er lagt fyrir að
prenta ekki út sviksamlegar
greiðslur af einhverju tagi, eða
þegar margar hverfandi lágar
upþhæðir eru klipnar af flóknum
greiðslum, t.d. launum. Þegar
slíkum möguleikum sleppir fer
flóknari og arðvænlegri háttsemi
að krefjast verulega aukinnar
þekkingar og hæfni, og virðast slík
tilfelli blessunarlega sjaldgæf. 5)
Venjulega er upprunalegum forrit-
um breytt eftir á, en þó mun hafa
komið fyrir, að forrit séu samin frá
upphafi í því skyni að drýgja tekjur
forritarans. 6)
Menn hafa ímyndað sér, en þó
ekki framkvæmt svo vitað sé,
hvernig unnt ætti að vera að
fremja hinn „fullkomna" tölvufjár-
drátt eða þjófnað. Fylgiforrit eða
,,control system" tölvu er venju-
lega lagt til af framleiðanda
hennar, og getur verið allt of flókið
til að einstakur maður geti haft yfir
það fulla yfirsýn. Vel er hugsanlegt
að takast mætti að skipta um það,
51