Frjáls verslun - 01.10.1997, Qupperneq 40

HAGFRÆÐIOG STJÓRNMÁL
þar með framhald þess stjórnarsamstarfs sem ella hefði án efa
haldið áfram. Það varð til þess að ég hóf viðræður við Davíð
Oddsson um stjórnarsamstarf.
Það hafa margir álasað mér íyrir að hafa tekið þessa ákvörð-
un - og samið um það á tveimur dögum að mynda Viðeyjar-
stjórnina. En svar mitt við því er mjög einfalt; ég átti engra ann-
arra kosta völ. Undir engum kringumstæðum hefði ég viljað
bera ábyrgð á því að stefha EES-samningnum í hættu - og Is-
lendingar höfðu engin efni á því. Sá samningur er, ásamt samn-
ingnum um inngöngu okkar í NATO og baráttunni fyrir út-
færslu landhelginnar, stærsta og þýðingarmesta ákvörðun sem
tekin hefúr verið á lýðveldistímanum. Eg bið Guð að hjálpa okk-
ur ef EES-samningsins nyti ekki við, þá værum við illa stödd.
Eg átti engan annan kost - og það er ekki við mig að sakast.
Myndun Viðeyjarstjórnarinnar tafði hins vegar nauðsynlega
þróun í flokkakerfinu - ferli sem núna er hins vegar komið af
stað.
En hitt er rétt að heimilisböl er alltaf verst og það er ævin-
lega þyngra en tárum taki, eins og Brynjólfúr biskup sagði forð-
um. Klofhingur Jóhönnu var heimilisböl af því tagi. Það var
bæði bráðræði og feigðarflan - eins og fljótlega kom á daginn.
Það olli bæði pólitískum sársauka og sló öll spil úr hendi minni
til að eiga frumkvæði að myndun ríkisstjórnar vorið 1995. Eftir
það var síðan ekkert annað að gera en að bíta á jaxlinn, taka á
honum stóra sínum, og reyna að bæta fýrir þessi mistök. Það
höfum við gert á þessu kjörtímabili.”
- En var það ekld pólitískur afleikur hjá þér að setja aðild-
ina að Evrópusambandinu á oddinn í síðustu kosningabar-
áttu? Má ekki segja að þú hafir þar með málað Alþýðuflokk-
inn út í hom, bæði gagnvart Sjálfstæðisflokknum og öðrum
flokkum?
„Þetta eru orðaleppar sem duga ekki sem skýringar - þótt
sumir hafi búið þessar skýringar til eftir á. Eg hef enga trú á að
stjórnarsamstarf Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks hefði hald-
ið áfram þótt við hefðum ekki sett Evrópumálin á oddinn.
Astæðan er einfaldlega sú að ágreiningsmálin á milli þessara
flokka voru orðin svo stór- og það hafði reynt svo á þau í stjórn-
arsamstarfinu, eins og í málum tengdum landbúnaði, utanríkis-
viðskiptum og sjávarútvegi - en þar viljum við koma á veiði-
leyfagjaldi. Agreiningurinn var því alls ekki bara í Evrópumál-
um. Oánægjan í mínum eigin flokki með samstarfið við Sjálf-
stæðisflokkinn var mjög vaxandi. Það er því ástæðulaust fyrir
mig að erfa það við Davíð Oddsson að upp úr þessu samstarfi
slitnaði. Pólitiskur ágreiningur er þess eðlis. Svo geta menn
haft aðrar skoðanir á þvf með hvaða hætti það gerðisL Það, sem
útilokaði hins vegar að Alþýðuflokkurinn gæti haft eitthvert
frumkvæði að stjórnarmyndun, var einfaldlega að við töpuðum
kosningunum, misstum fylgi vegna
klofnings Jóhönnu. Þar með hlaut
frumkvæðið að færast frá okkur til
einhverra annarra.”
- Er þetta sameiginlega firamboð
ekki frekar óskhyggja en raunsæi?
Vantar ekki enn fylgi við þessa hug-
mynd og ertu viss um að umræddir
flokkar gangi óklofnir fram í þessum
efhum, eins og tíl dæmis Alþýðubandalagið og Samtök um
kvennalista?
„Það liggur fyrir að Alþýðuflokkurinn er heill og óskiptur í
þessum málum. Við þingmenn Þjóðvaka er enginn ágreiningur.
Það liggur sömuleiðis fyrir að hópur innan Kvennalistans, eink-
um yngri konurnar, eru sammála okkur um þetta og ég er
bjartsýnn á að við þær takist samstarf - þótt það verði ef til vill
ekki við Kvennalistann í heild. Hjá yfirgnæfandi meirihluta
kjósenda Alþýðubandalagsins er fylgi við sameiginlegt fram-
boð. Og á landsfundi Alþýðubandalagsins á dögunum gerðust
þeir sögulegu atburðir að forystumenn í verkalýðshreyfing-
unni og yngri kynslóðarinnar í Alþýðubandalaginu - ásamt með
sveitarstjórnarfulltrúunum - hafa tekið höndum saman um að
bera þetta fram. Þeir, sem standa í andófinu; í nafni fortíðarinn-
ar, hafa tapað þessum leik. Það er söguleg stund þegar forystu-
menn í verkalýðsarmi Alþýðubandalagsins taka frumkvæði í
þessum málum. Það bendir til þess að þeir hafi lært sína lexíu
og skilningurinn hafi aukist á nauðsyn þess að efla stjórnmála-
flokk, sem á að gæta almannahagsmuna - en út á það gengur
jafnaðarmennskan. Sá skilningur hefur dýpkað hjá þeim í
stjórnarandstöðu við núverandi ríkisstjórn. Það er ekki lengur
vafi á því í mínum huga að þegar gengið verður til kosninga vor-
ið ‘99 verður það undir merkjum sameiginlegs framboðs jafnað-
armanna og félagshyggjufólks.”
- Telur þú að það verði Ingibjörg Sólrún Gísladóttír borg-
arstjóri sem verði foringi hins sameiginlega framboðs en þú
hefur mælt opinberlega með henni í þetta hlutverk vegna ár-
angurs hennar með R-listann?
„Eg hef sagt það áður, og sú skoðun mín er óbreytt, að hún
hafi ákveðið forskot í þeim efnum. Hún er sigurvegarí! Hún
vann það pólitfska afrek að vinna eitt helsta valdavígi Sjálfstæð-
isflokksins úr höndum þeirra, þ.e. Reykjavíkurborg. Ef hún
endurtekur þann leik næsta vor er staða hennar gríðarlega
sterk.”
- En ef Ingibjörg Sólrún tapar slagnum um borgina við
Sjálfstæðisflokldnn undir forystu Árna Sigfússonar?
„Þá verður staða hennar ekki eins sterk - og hugsanlega
kemur þá eitthvert annað foringjaefni til sögunnar. En það á
margt eftir að gerast á næsta ári - eða þar til þetta verður ákveð-
ið næsta haust, haustið ‘98.1 millitíðinni kemst reynsla á sam-
eiginlegt framboð jafnaðarmanna um land allt í kosningum til
sveitastjórna næsta vor. A þeim tíma kunna einhverjir að sanna
hæfni sína með þeim hætti að eftir verði tekið.”
- Nú, þegar þú ert að yfirgefa stjórnmálin, hvað finnst þér
þá helst vera að í íslenskri pólitík?
„Eg orðaði það þannig í vandlega
undirbúnu erindi, sem ég flutti um
daginn, að mér hefði smám saman
orðið það æ betur ljóst, bæði af íhugun
um stjórnmálasögu á þessarí öld - og
kannski enn frekar af eigin reynslu
sem formaður í stjórnmálaflokki og
ráðherra í þremur ríkisstjórnum í átta
ár - að sérkenni íslensks stjórnarfars
eru óhemju sterk ítök fámenns en fjár-
LEIÐUR Á HINU PÓLITÍSKA UPPVASKI
Ég vildi ekki dæma mig til lífstíðar í hið
pólitíska uppvask. Vegna þess að þrátt fyr-
ir allt er „líf eftir þetta líf, sveinki,” eins og
sagt var forðum. Mín ákvörðun var einfald-
lega sú að kominn væri tími til að aðrir
spreyttu sig.
40