Frjáls verslun - 01.10.1997, Qupperneq 42

HAGFRÆÐIOG STJÓRNMÁL
hluta vanbúnum hreppsnefndar-
mönnum í sveitarfélögum, þar sem
4% þjóðarinnar búa, þessi yfirráð - á
meðan 96% þjóðarinnar eru ekki
spurð.”
- Þú segir að sérhagsmunirnir
séu hluti af hagsögu okkar allt frá ár-
inu 1937 og þrífist enn vel. En verð-
ur nokkurn timann hægt að koma í
veg fyrir völd sérhagsmunahópa
gagnvart stjórnmálamönnum?
„Mér hefur stundum verið hugsað
til þess að við gætum tekið Eistland
okkur til fyrirmyndar. Af Eystrasalts-
þjóðunum hefur Eistum tekist best að
byggja upp úr þeim rústum sem
kommúnisminn skyldi eftir - byggja
upp frá Ríkisforsjárkerfinu með stór-
um staf. Þegar kerfið hrundi má segja
að þessar þjóðir - og reyndar þjóðir
Austur-Evrópu líka - hafi staðið upp úr
rústunum með svipuðum hætti og
þjóðir Vestur-Evrópu stóðu eftir siðari
heimsstyrjöldina. Eistarnir sendu
unga menn, og allt þeirra kerfi ein-
kennist af ungum mönnum, út um allt
til að læra. Þegar þetta lið kom saman
réð heilbrigð skynsemi. Þeir settu
saman kerfi sem sótti fyrirmyndir sín-
ar víða að - sem skynsemin sagði að væri vænlegast tíl að
tryggja samkeppni, koma í veg fyrir einokun og hringamynd-
un, örva framtak og svo framvegis. I Eistlandi eru engir vernd-
artollar, engir fjáröflunartollar, engar niðurgreiðslur, engir
styrkir. Það er 12% flatur virðisaukaskattur á allt - án nokkurar
undanþágu. Það er 27% einfaldur tekjuskattur - án undanþágu.
Arangurinn hefur ekki látíð á sér standa. Eistar eru á hraðferð
upp, með 6 til 7% hagvöxt á ári, og gjaldmiðillinn er bundinn við
þýska markið og stendur allt af sér. Þeir eru á hraðferð. Breyt-
ingarnar eru augljósar. Höfúðborgin Tallin var áður eins og
tötrum klædd kona en hún er að verða að fegurðardís. Kraftur-
inn víbrar. Eg er einfaldlega að segja að þarna sé land sem kom-
ið er lengra á veg en við Islendingar i að losa sig undan höml-
um fortíðar, fargi sérhagsmunanna og ríkisforsjárhyggju. Við
höfum hins vegar baslað við þetta í hálfa öld. Eg færði þetta eitt
sinn í tal við einn nánasta vin minn á þessum slóðum, Lennart
Meri, forseta Eistlands. Hann sagði að stundum þyrftí heila
heimsstyijöld tíl að koma vitínu fyrir fólk!”
- Þú varst ráðherra í átta ár, þar af í fjórtán mánuði sem
fjármálaráðherra. Eru völd fjármálaráöherra eins mikil og af
er látið?
„Fjármálaráðherra í samsteypustjórn, sem nýtur ekki
óbrigðuls stuðnings forsætísráðherra, er í vonlausri stöðu. Eg
hef áður sagt að hlutverk forsætísráðherra eigi að vera að liggja
uppi í sófa og hugsa; í annan stað að vera talsmaður stjórnar-
stefnunnar út á við; og í þriðja lagi að styðja fjármálaráðherrann
skilyrðislaust! Ef þetta er ekki fyrir hendi þá eru hlutirnir ekki
í lagi. Af minni stuttu reynslu sem fjár-
málaráðherra í ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar þá varð ég raunverulega
valdalaus eftír um tíu mánaða setu,
eða um vorið 1988. Þá hafði ég ekki
lengur pólitískan stuðning frá forsæt-
isráðherranum, Þorsteini Pálssyni, og
Sjálfstæðisflokknum, þótt stjórnin sætí
fjóra mánuði áfram, eða fram í miðjan
september þetta ár. Enda var það svo
að stjórnin, en hún var samsteypu-
stjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks, hafði þá misst
lífslöngunina. Þessi stjórn hrintí þó
ýmsu í framkvæmd. Hún keyrði í gegn
skattkerfisbyltinguna frá árinu 1987
þegar staðgreiðslukerfi skatta var
komið á, hún stokkaði upp tollakerfið,
hún einfaldaði tekjuskattskerfið og
hún samræmdi söluskatt, sem undan-
fara virðisaukaskattsins, en honum var
komið á árið 1988.
Þótt stuðningur forsætísráðherra
við fjármálaráðherra sé forsendan fyr-
ir raunverulegum völdum hans hefur
fjármálaráðherra auðvitað áhrif sem
verkstjórnarmaður fjármála. Vissu-
lega var það spor í rétta átt þegar tek-
in voru upp rammafjárlög og fagráðu-
neytin voru gerð ábyrg fyrir sínum út-
gjöldum. Þetta hefúr létt álaginu á fjármálaráðherra, enda er
Friðrik enn við hestaheilsu, að því er ég best veit, eftír sex ár
sem fjármálaráðherra. Aður stóðu öll spjót á fjármálaráðherra.
Með rammaOárlögunum eru deilurnar um útgjöld tíl fagráðu-
neyta ekki lengur við fjármálaráðherra heldur viðkomandi
fagráðherra. En engu að síður er það svo að eigi að koma hörð-
um kerfisbreytingum í gegn, sem mæta andstöðu sérhags-
munahópanna, verður vald fjármálaráðherra ekkert annað en
það sem hann fær frá forsætisráðherra - og formönnum stjórn-
arflokka - til að brjóta á bak aftur fyrirgreiðslupotarana í þing-
ílokkunum!”
- Eg minnist þess að sem fjármálaráðherra lýstir þú því
yfir á blaðamannafundi að ráðherrabíll þinn ætti að verða
franskur Citroen braggi. Þú stóðst aldrei við þessa yfirlýs-
ingu þína með braggann!
„Þetta sem þú nefnir - og er kannski það eina sem margir
minnast úr fjármálaráðherratíð minni - er ágætt dæmi um hvað
það getur verið stórvarasamt að gera að gamni sínu frammi fyr-
ir grafalvarlegum áheyrendum. Brandarinn á sér auðvitað upp-
tök í því að ég hafði lengi verið skotinn í þessari einföldu
frönsku hönnun braggans en ég hafði einfaldlega ekki efni á því
sem fjármálaráðherra að kaupa bragga. Hann var óeðlilega dýr.
A sínum tíma beið mín í 0 ár m ál aráð u n ey ti n u einhver lúxusgerð
af Benz, sem Albert hafði ekið á, en ég steig aldrei upp í hann.
Raunar mæltí ég svo fyrir að hann yrði seldur. En kerfið mun
hægt og rólega hafa komið honum fyrir hjá einhveijum öðrum
ráðherra. Þetta dæmi sýnir hins vegar vel hvað svona mál, eins
FORINGIHINS SAMEIGINLEGA FRAMBOÐS
Ég hef sagt það áður að Ingibjörg Sólrún
hafi ákveðið forskot í þeim efnum. Hún er
sigurvegari! Hún vann það pólitíska afrek
að vinna Reykjavíkurborg, helsta vígi Sjálf-
stæðisflokksins.
KLOFNINGUR JÓHÖNNU
Heimillsböl er alltaf verst og þyngra en tár-
um taki, eins og Brynjólfur biskup sagði
forðum. Klofningur Jóhönnu var heimilisböl
af því tagi.
SLITIN Á STJÓRNARSAMSTARFINU
Óánægjan í mínum eigin flokki með sam-
starfið við Sjálfstæðisflokkinn var mjög
vaxandi. bað er því ástæðulaust fyrir mig
að erfa það við Davíð Oddsson að upp úr
slitnaði. Pólitískur ágreiningur er þess eðl-
is. Svo geta menn haft aðrar skoðanir á því
með hvaða hætti það gerðist.
42