Frjáls verslun - 01.10.1997, Síða 78

...Listir mennin?..
Ljótt ef satt er
Mikael Torfason: Falskur fugi. Plúton 1997.
ún er ekki frýnileg samfélagsmyndin sem Mikael Torfason
dregur upp í bók sinni Falskur fugl. Mikael er mjög ungur
rithöfundur, einungis tuttugu og þrigga ára, og hann fer
áreiðanlega ekki með fleipur er hann lýsir aðstæðum stórs
hóps íslenskra ungmenna, þessara sem við ætlum endilega að
láta erfa landið þótt ljóst sé að sennilega langar þau mörg hver
ekkert til þess - og svo er víst eitthvað lítið til að erfa.
A einum stað í bókinni segir Arnaldur, aðalpersónan í þessari
sögu sem sögð er í 1. persónu: „Samt þoli ég ekki skáld eða neitt
svoleiðis og les aldrei bækur. Bækur eru svo heimskulegar.
Annaðhvort eru þær um eitthvað fullorðinskjaftæði eins og ævi-
sögur eða að þær eru heimskulegar unglingabækur eftir fullorð-
ið fólk sem heldur að Tár, bros og takkaskór sé íslenskur veru-
leiki“ (bls. 21). Og ef til vill erum við hér komin að kjarna máls-
ins. Kannski vitum við ósköp lítið um veruleikann sem að baki
tilveru erfingjanna býr. Vitaskuld hafa verið skrifaðir
tugir bóka um unglinga - en eru þær nokkuð um
unglingana á Islandi? Eru þær e.t.v. um draum for-
eldranna eða afanna og ammanna um gæfu barnanna
í landinu?
Arnaldur er 16 ára og er ekki í skóla; það-
an hefur hann verið rekinn. Hann lætur dag-
ana líða við dópsölu og -neyslu og með vin-
um sínum. Hann hefur lítið samband við
foreldra sína sem hann íyrirlítur, einkum
föður sinn: „Pabbi hefur aldrei þolað mig
enda er pabbi minn fífl. Hann er endur-
skoðandi for kræing át lád“ (bls. 9). Raun-
ar er líf Arnalds alveg sneytt nokkurri hug-
sjón, markmiði til langs tíma og tilveran í raun merkingarlaus
með öllu. Það fullorðna fólk, sem Arnaldur fyrirlítur ekki, er mið-
aldra róni sem hann kynnist.
Sagan ber tileinkun sem er á þessa leið: „Fyrir strákana í
hverfinu. Þið voruð mér allt...“ Falskur fugl fjallar um einangr-
aðan heim þar sem hópurinn, jafnaldrarnir, einangrar sig og sú
gjá, sem stundum er talað um að sé milli kynslóða, er orðin að
heilu hafi og öll tengsl rofin. Unga fólkið hrærist í heimi víns og
eiturlyfja, býr hvert hjá öðru eftir því sem verkast vill, stelur og
„dílar“ sér til lífsviðurværis og hefur samfarir án tilfinninga-
tengsla. I þessum heimi er enginn guð, engin fortíð og engin
framtíð.
Arnaldur er, þegar sagan hefst, að undirbúa morð. Hann ætl-
ar að drepa einn kennara bróður sins, Gulla, sem framdi sjálfs-
morð eftir að lenda í höndum nauðgara. Grunur beinist að kenn-
aranum. Arnaldur fær til liðs við sig Hödda, vin sinn, og aðfanga-
dagskvöld jóla gera þeir atlöguna, skjóta kennarann og leggjast
svo út. Það er eftirtektarvert að lesa um það er þeir félagar ræða
fyrirhugað morð í bróðerni, skipuleggja vandlega og dást að til-
lögum hvor annars um útfærslu og harma er fórnarlambið deyr
ekki alveg. Sögunni lýkur svo er Arnaldur hefur framið morð
sem ekki fór út um þúfur.
Það er ljóst að hugmyndir sínar um lífið og tilveruna sækja
Arnaldur og félagar hans ekki í trúarrit, raunar ekki í önnur rit
heldur. Hugmyndirnar eru greinilega ættaðar úr kvikmyndum,
glórulausum ofbeldismyndum sem streyma á markaðinn - auk
klámmynda. Þannig farast Arnaldi orð um aðalpersónu einnar
myndar sem hann dáist mjög að, Scarface: „Honum er sama um
nánast allt og alla, nema peninga og þá sem standa honum allra
næst. Er ekki hræddur við að drepa eða ræna eða neitt svoleið-
is. Hann fer að vísu aðeins á bömmer þegar hann drepur besta
vin sinn. Sem er náttúrlega eðlilegt" (bls. 86).
Það kemur fyrir að undir þessari dópuðu brynju sjái móta fýr-
ir barninu sem Arnaldur er auðvitað. Honum verður t.d. tíðhugs-
að til föðurafa síns, Dagsbrúnarverkamannsins sem barðist blóð-
ugri baráttu fyrir lífi sínu og fjölskyldunnar. Þessi afi tengist í
huga Arnalds einhverjum þeim veruleika sem ekki er vondur
og ljótur. Móðurafinn auðugi er hins vegar í litlu uppáhaldi,
„... á risastóran dall með geðveikan kvóta. Kvótinn er leigður
út en afi fékk hann gefins frá ríkisstjórninni“ (32).
A einum stað bókarinnar óskar Arnaldur þess að vera orð-
inn barn að nýju. Og sumum kann að koma á óvart að upp-
áhaldsmyndin hans er Bróðir minn Ljónshjarta sem hann
segir um: „Stundum er ég jafnvel svo barnalegur að láta
mig dreyma um að svona séu hlutirnir í raun og veru. Að
eitthvað sé fyrir handan og að við séum ekki ein. Sem er
náttúrlegakjaftæði“(bls. 12).
Við því er ekki að búast að við fáum að njóta ein-
hvers gullaldarmáls i þessari bók. Land, þjóð og
tunga eru hér langt frá því að vera eins og við vilj-
um hafa þá þrenningu. Innan verksins, eins og því er stakkur
skorinn, held ég að orðfærið sé við hæfi. Ljótum heimi fer ekki
illa ljótt mál.
Eg sagði „ljótum heimi“ - og hann er ljótur í þessu verki. Eg
álít hins vegar að í því sé að finna sannindi sem fólk þarf nauðsyn-
lega að velta fyrir sér meira en gert er. Mér er sagt að stefnt sé
að vímuefnalausu landi árið 2002. Það virðist ekki likleg saga
þegar Falskur fúgl er lesinn.
ÍTlerkile^t fólk
Jón Kalman Stefánsson: Sumarið bakvið brekk-
una. Bjartur, 1997
kápubaki þessarar nýju bókar Jóns Kalmans er talsvert hól
um hana svo sem þykir við hæfi þegar nýjar bækur skyggn-
ast út og skoða jólamarkaðinn. Þar stendur að höfundur
skrifi „af mikilli íþrótt" og búi til „sögu sem er í senn stór-
skemmtileg aflestrar og samin af sönnu listfengi." Eg leyfi
78
Falskur fugl og Sumarið bakvið brekkuna