Frjáls verslun - 01.10.1997, Qupperneq 79

~<öE3a
SUMARIÐ BAKVIÐ
BREKKUNA
Jón Kalman Stefánsson
Bækurnar Falskur fugl, eftir Mikael Torfason, og Sumarib bakvið brekkuna, eftir Jón Kalman Stefánsson, eru tvær af allra
athyglisverðustu íslensku skáldsögunum sem núna eru á bókamarkaðnum.
FV-mynd: Geir Olafsson.
mér að taka undir þessi orð. Jón Kalman sendi frá sér Skurði í
rigningu síðastliðið ár og sýnir það nú og sannar að kostir þeirr-
ar bókar, sem ærnir voru, eru engin tilviljun; höfundi hefur nú
enn aukist stflgáfa.
Fyrst er þess að geta að þeir lesendur, sem njóta íslensks máls
og þess skapandi krafts sem i því býr þegar kunnáttumenn fara
með, fá hér mikið fýrir sig. Þeir sem njóta fagurlega gerðra
mynda geta prísað sig sæla. Þetta er t.d. ekki amalegur texti:
„Venjulegur ágústmánuður upprunninn og maður getur rölt uppí
brekkur og fengið sér ber, það er gott að fá sér ber, maður verð-
ur blár um munninn og glaður í hjarta og berin, þessir litlu svar-
bláu hnettir sem sumarið hefur hlúð að; við skulum fylla skjólur
og poka af þeim og geyma til vetrar: í safanum er keimur af
sumri.“ Stundum nægja orðin sjálf og merking þeirra ekki höf-
undinum og grípur hann þá til alls kyns bragða sem prentlistin
getur skapað.
Af annarri skemmtun er líka nóg. Höfundur segir okkur hér
sögur af óborganlegu fólki og þegar slikt er gert með stílgáfú að
beittu vopni verður árangurinn náttúrlega stórgóður. Persónurn-
ar eru vitaskuld dregnar sterkum dráttum - sumar verða eins og
hálftröll - en það virðist bara auka á skemmtunina. Þetta eru
e.t.v. ekki smásögur í þeim skilningi sem við eigum að venjast og
þessi bók er ekki heldur skáldsaga (eða hvað?). Sagnir / frá-
sagnir eru orð sem best eiga við bókina; e.t.v upprifjun þeirrar
sagnalistar sem þessi þjóð hefur nærst á öldum saman - en er nú
að týnast, telja menn, og til eru þeir sem telja þann missi með
mestu menningarslysum okkar og er þá langt til jaíhað.
Sérstakur kapítuli bókarinnar er nefnilega sögumaðurinn sem
fer á gandreið um söguslóðir sínar, milli bæja og persóna. Staldr-
ar stundum við og fer að rabba við lesendur um ýmis málefni og
er þá ekkert óviðkomandi, skyggnist til fortíðar og framtiðar.
Kannski má með sanni segja að höfundur rifji hér upp sögumann-
inn forna sem kom í heimsókn að morgni og hóf að segja sögu
en fyrr en varði tóku smáatriðin og útúrdúrarnir völdin og dagur-
inn nægði ekki til að ljúka sögunni. Slíkir sögumenn voru marg-
ir og góðir. I fagurbókmenntum hafa þeir ekki verið í tísku um
langl skeið.
Sjálfúr lýsir sögumaður þessara sagna hlutverki sínu með
þessum hætti: „Hann [sögumaður] á að berast með henni [sög-
unni] einsog báturinn lætur ána fleyta sér áfram, því sögur eru
einskonar ár: þær finna sinn eigin farveg, sinn náttúrulega farveg
sem er ekki bara þekkilegri en hinn manngerði, heldur eru öflin
sem móta hann á allan hátt dýpri og óræðari: þau eru lífið sjálft“
(bls. 20). Varla er hægt að gefa skýrari lýsingu á sögumanninum
gamla og góða.
Og eftir þessu fer höfundur dyggilega, hefur ferð sína á lýs-
ingu postulans sem leggur störf sín á hilluna hvenær sem hann
þarf að fara að hugsa um almættið. Hann fær svo dularfullan
gest í heimsókn - og skyndilega dettum við inn í aðra sögu þeg-
ar Halldór Kiljan Laxness kemur í heimsókn til hreppstjórans á
Felli og öll sveitin fer að þrífa og laga til - en skyndilega víkur
sögunni til Guðmundar á Hömrum, undarlegs samblands
trölls, drykkjurúts og vitmanns.
Með þessum orðum hefst bókin: „Maður verður að beygja af
þjóðveginum. Ekki æða áfram eftir malbikuðum leiðum, heldur
beygja og leysa rykorminn úr læðingi malarvegarins" (bls. 7).
Það er sem sé nauðsynlegt að sprengja sig ekki á hraðferðinni
gegnum lífið; utan alfaraleiða bíður okkar annað og spennandi líf
í eyðibýlunum, rústunum, ryðguðu vélunum og dýrlegum minn-
ingum um fóik og dýr. Þar bíður fjársjóður sem við megum ekki
gleyma. Með orðlist sinni og frásagnargleði sannar Jón Kalman
þetta með hinni nýju bók sinni. 53
Falskur fugl og Sumarið bakvið brekkuna
79