Helgarpósturinn - 30.11.1995, Síða 23

FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1995
23
Gagnrýnendur
Að þessu sinni fylgir Helgar-
póstinum sérstakur blaðauki
sem fjallar um bækur og
plötur sem koma út nú fyrir
jólin. Slíkur biaðauki mun
fylgja blaðinu næstu þrjár
vikurnar og er lögð áhersla á
vandaða gagnrýni, auk þess
sem fjallað verður um eitt og
annað sem tengist bók-
menntum og tónlist. Til
þessa nýtur blaðið fulltingis
þessara gagnrýnenda:
Þórhallur Eyþórsson skrifar
I um bækur, einkum
þó fræðilegs eðlis.
Hann lærði mál-
fræði í Múnchen og
I við Corneli-háskóla
I Bandaríkjunum og lauk það-
an doktorsprófi. Hann er
stundakennari við Háskóla
íslands og fæst auk þess við
vísindastörf.
Friðrika Benónýs skrifar um
| bækur, aðallega
skáidsögur og ijóða-
bækur. Hún er bók-
menntafræðingur
I að mennt og kunnur
gagnrýnandi. Friðrika hefur
auk þess fengist við ritstörf
af ýmsu tagi og til dæmis,
skrifað rómaða ævisögu Ástu
Sigurðardóttur rithöfundar.
Börkur Gunnarsson skrifar
um bækur. Hann
hefur lagt stund á
heimspekinám í
I Reykjavík og Beriín.
I Börkur hefur fengist
við ijóðagerð og gefið út
skáldsögu sem heitir einfaid-
lega X.
Egill Helgason skrifar um
bækur. Hann er
blaðamaður á Helg-
arpóstinum en hefur
starfað á ýmsum
I fjölmiðlum, kvik-
myndagagnrýnandi og hefur
gert fjölda sjónvarpsþátta.
Björn Jörundur Friðbjörns-
son skrifar um plöt-
ur. Björn er lands-
þekktur tónlistar-
maður, var iengi
I meðlimur hljóm-
sveitarinnar Nýdanskrar og
gaf í fyrra út sólóplötu.
Stjörnugjöf
I umfjöllun sinni munu gagn-
rýnendur Helgarpóstsins nota
stjömugjöf, lesendum til
glöggvunar. Slík stjörnugjöf
hefur oft verið umdeild; hún
þykir af einhverri ástæðu
sjáifsögð þegar kvikmyndir
eiga í hiut, en síður þegar
fjailað er um bækur. Auðvitað
er hún enginn algildur mæli-
kvarði, heldur aðeins aðferð
til að sýna ákveðna megin-
drætti og til að lesendur eigi
hægara um vik að átta sig.
★★★★★ (fimm stjörnur). Frá-
bært verk sem enginn ætti að
missa af. Kannski meistara-
verk, en tíminn verður líklega
að skera úr um það.
★★★★ (fjórar stjörnur). Framúr-
skarandi ágætt verk og fuli
ástæða til að taka á sig krók
eftir því.
★ ★★ (þrjár stjörnur). Prýðilega
gott verk og vel þess virði að
kynna sér það.
★★ (tvær stjörnur). í meðallagi
gott verk sem þó á sína Ijósu
punkta. Enginn þarf þó að
missa svefn yfir að sjá það
ekki eða heyra.
★(ein stjarna). Verk fyrir neðan
meðallag. Líklega er ráðiegt
að eyða ekki tíma sínum í
það.
® (hauskúpa). Afieitt verk. Ber
að forðast.
Madame Bovary eftir Gustave Flaubert er eitthvert umtalaðasta skáldverk allra tíma og kannski frægust allra
franskra skáldsagna. Nú er þetta höfuðverk komið út hjá bókaútgáfunni Bjarti í nýrri þýðingu Péturs Gunnarssonar
rithöfundar. Egill Helgason átti stutt spjall við Pétur um höfundinn, söguna og textann.
Kona í fölskum heimi
— Hvað er suona merkilegt
við þessa skáldsögu?
Manni sýnist að í Frakklandi
uppgötvi hver kynslóð þessa
bók upp á nýtt, þú flettir varla
svo tímariti eða blaði að það
sé ekki einhvers staðar vísað
til þessarar bókar; hún hefur
að vissu leyti fengið það hlut-
verk að vera viðmiðun í
frönskum bókmenntum og
þjóðlífi, ekki ósvipað og Njála
hjá okkur. Að breyttu breyt-
anda má segja að Frú Bovary
sé Hallgerður langbrók þeirra
Frakka. En mikilvægi bókar-
innar felst þó fyrst og fremst í
því að hún ryður ákveðna
braut í skáldsagnagerð og gef-
ur tóninn um framhaldið.
— Það er einmitt oft talað um
Madame Bovary sem fyrstu nú-
tímaskáldsöguna eða að hún
vísi fram til þeirra vinnubragða
sem áttu eftir að koma í skáld-
sagnagerð.
Efnistök höfundarins hafa
án efa verið mjög nýstárleg, ég
hugsa til dæmis að það hafi
ekki verið mjög algengt fyrir
þennan tíma að rithöfundar
skrifuðu um efni sem þeir
höfðu andúð á. Það var algeng-
ara að höfundar lifðu sig inn í
efnið og skrifuðu á samúðinni.
En þarna finnur maður meiri
fjarlægð frá yrkisefninu; efnis-
tökin og sú vinna og sá metn-
aður sem Flaubert hefur sem
prósahöfundur, allt hefur það
gert þessa bók svo eftirminni-
lega að hún hefur siglt gegnum
straum tímans.
— Það er sagt að Flaubert
hafi viljað eyða persónu sinni,
gera höfundinn ósýnilegan. Svo
er víst deilt um hvernig honum
tókst það, sums staðar stendur
að hann hafi einfaldlega verið
mannhatari.
Maður er vanastur því enn
þann dag í dag að finna samúð
höfundar með ákveðinni per-
sónu sem lesandinn síðan
samsamar sig. í þessari bók er
eiginlega ekki um neitt slíkt að
ræða. Ein persóna er ekkert
rétthærri en önnur, hvorki
betri né verri, höfundurinn
skoðar alla úr sömu fjarlægð,
af sama miskunnarleysi.
— Nú er konan sjálf, Frú Bo-
vary, orðin eitt afþekktari tákn-
um heimsbókmenntanna með
hégómaskap sínum og óþoli.
Örlar ekki á samúð með þess-
ari vesalings konu?
Ég held að Frú Bovary hafi
að vissu leyti orðið skiljanlegri
persóna eftir því sem tímar
líða fram. Þetta er kona sem
ánetjast „fölskum heimi“ í
gegnum lestur á reyfurum. Síð-
an byggir hún væntingar sínar
um lífið á þessum reyfara-
lestri. Eftir því sem fjölmiðlum
vex fiskur um hrygg með kvik-
myndum og sjónvarpi hefur
þetta orðið miklum mun sterk-
ara einkenni á tíðarandanum;
þessi tilbúni heimur sem við
lifum og hrærumst í mitt í
raunveruleikanum. Þetta er
miklu fyrirferðarmeira núna
en 1856 þegar bókin kom fyrst
út. Það skýrir kannski að ein-
hverju leyti sígildi bókarinnar
og gerir þessa sögupersónu
skiljanlegri fyrir okkur.
— Nú kom bókin út í þýðingu
fyrir svona hálfri öld. Af hverju
að þýða hana aftur?
Frumkvæðið kom raunar
ekki frá mér heldur bjartsýnis-
manninum í Bjarti. Þýðing
Skúla Bjarkan var mjög stytt,
án þess að það hafi raunar
komið fram. Það eitt er út af
fyrir sig tilefni til að birta verk-
ið í heild. Síðan er náttúrlega
afar algengt í öðrum tungu-
málum og æskilegt að sama
Pétur Gunnarsson: „Það er rosa-
leg ögrun að þýða verk eftir höf-
und sem setur sér svo svimandi
markmið. Flaubert setur raunar
markið svo hátt að það hljóta allir
að stökkva undir rána.“
skáldverk
sé þýtt með
jöfnu milli-
bili. Mér
skilst til
dæmis að
Danir eigi
tvær þýðing-
ar á Ódysseifi
eftir James
Joyce. Mál
breytist nátt-
úrlega á fimmtíu árum.
— Það er tekið til þess
hversu Flaubert hafi verið ná-
kvœmur og smásmugulegur
höfundur. Þú ert reyndar ekki
þekktur fyrir að kasta til hönd-
unum heldur. Var þetta ekki erf-
itt viðfangsefni?
t Það er rosaleg ögrun að
I þýða verk eftir höfund sem
* setur sér svo svimandi mark-
mið. Flaubert setur raunar
•ö markið svo hátt að það hljóta
£ allir að stökkva undir rána.
Maður verður bara að reyna
að stökkva eitthvað í áttina,
hver eftir sinni getu.
— Á eftir Flaubert er Marcel
Proust talinn áhrifamestur
franskra rithöfunda. Hvenœr
œtlarðu að þýða hann?
Ég hef ekki fengið pöntun
ennþá, en ég sit við símann
akkúrat núna.
Á dulmáli
Ljóðlínuskip
Sigurður Pálsson
Forlagið 1995
★★★★
Hún vill gleymast
Dýrð líkamans
Aðdáunarvert
Hvað skynsemd hans
Er klár
Huað skuggasysturnar
Ilman og snerting
Eru gáfaðar
Djúpar og þögular
Yrkja þœr dýrðaróð holdsins
Á dulmáli orkunnar
etta ljóð heitir Dýrð og er
fyrsta ljóðið í kaflanum Old-
ur í nýrri ljóðabók Sigurðar
Bækur
Benónýs
Pálssonar, Ljóðlínuskip. Dýrð
— og gæti verið einkunnarorð
orhunnar
bókarinnar. Þar er fjallað á fág-
aðan og lágmæltan máta um
dýrð þess að vera tfl, að vera
hluti af náttúrunni innan
manns sem utan, að sigla á hafi
tímans og ljóðsins og ástarinn-
ar og finna samhljóminn í sjáv-
arföllum hafsins og blóðsins.
Og ég verð að segja það
strax: Hér er listavel að verki
staðið. Þroskaður skáldskapur
sem endurómar skáldskap ald-
anna, en er þó ferskur og nýr
og algjörlega sinn eigin. Hér er
ofið saman spegiltært tungu-
málið, sterkar myndir og djúp
samkennd með öllu því sem lif-
ir.
Og aldeilis með ólíkindum að
í áttatíu síðna ljóðabók skuli
nánast ógjörningur að finna
veikan punkt. Eða einsog sagt
er á máli auglýsinganna: Hér er
Sigurður betri en þegar hann
er bestur.
Bókinni er skipt í átta kafla
sem hver um sig fjallar um
ákveðið þema, en þó tengjast
þeir allir og mynda sterka
heild, volduga hljómkviðu sem
hljómar betur og betur því oft-
ar sem lesið er.
Sum ljóðanna (t.d. Gras) eru
eins og málverk, kyrr og sterk.
Önnur kvikmyndir, iðandi af lífi
(Eldingar, Úm Kalsúm syngur),
en flest eru þau myndrænar
vangaveltur um eðli manns og
hafs og náttúru eða hughrif
augnabliks dregin sterkum ein-
földum dráttum eins og t.d.
I draumrofunum
Bláir gluggahlerar
Perlufesti Ijðsastaura
út með umlandi strönd
sem liggur í mjúkri sveigju
Mjúk er sveigjan
Ljðs verður hörund
Perluhvítt bros
Milli minningar og vonar
erþetta líf
núna
Bláar dyr inn í nafn þitt
Og allt er fágað og pússað til
hins ýtrasta, ekkert ofsagt og
ekkert vansagt. Og bólar hvergi
á því dálæti á orðaleikjum sem
stundum hefur borið ljóð Sig-
urðar ofurliði. Hér er það lág-
værðin sem ræður ríkjum, milt
og seiðandi tónfall eins og
hviss öldu við sand og orðun-
um treyst til að standa fyrir
sínu og segja allt — jafnvel það
sem aldrei verður sagt með
orðum.
„Hafi einhververið í
vafa um að Sigurður
vœri eitt afokkar allra
fremstu skáldum œtti
þessi bók að eyða þeim
vafa með öllu. “
Sigurður hefur löngum verið
talinn franskastur íslenskra
skálda, en það er enginn Frakki
sem hér heldur á penna heldur
alíslenskur heimsborgari með
sterkar rætur í íslenskri mold
og greinar hugsunarinnar
teygðar víða bæði í tíma og
rúmi. París er ekki hér, aðeins
maðurinn einn með sjálfum sér
og því sem hann elskar mest:
náttúrunni, hafinu, orðinu og
konunni sem kyndir eld blóðs-
ins. Og þótt aðrir menn komi
við sögu eru þeir spegilmyndir
hans sjálfs, einn og sami maður
á ferð um söguna og heiminn,
knúðir áfram af því sem undir
öllu lífi stendur; eldinum ósýni-
lega í djúpi manns og jarðar.
Og ég segi bara aftur og enn:
Bravissimo! — Hafi einhver
verið í vafa um að Sigurður
væri eitt af okkar allra fremstu
skáldum þá ætti þessi bók að
eyða þeim vafa með öllu.