Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1955, Síða 27

LESBÓK MOROUNBLAÐSINS
719
Gamlir jólasiðir í Noregi
¥ MARGMENNI g’leymast fornir siðir
* og venjur og { borgunum í Noregi
eru iólin nú ekkert 1 ík því sem bau
vorn fyrr. Jólin eru að vísu beimilis-
hát'ð enn, en gömlu jólasiðirnir. sem
Asbiörnsen lýsir, eru glevmdir og öll
j>au dulmögn, sem iólunum fylgdu. Nú
situr enginn úti á jólanótt, enginn segir
sögur og ævintýr, enginn triiir lengur á
jóiasveininn og enginn hefir hugmynd
um að hinir framliðnu halda guðsþjón-
ustu í dómkirkjunni í Ósló eldsnemma
á jólamorgun.
Það er annars merkilegt hvað hinir
framliðnu komu víða við jólahelgina í
aiþýðutrú hér fyrrum. Þannig var það
út um alla Norðurálfuna. Þessi trú á
guðstjiónustu framliðinna á jólanótt,
var eigi aðeins útbreidd meðal ger-
manskra þ'óða, heldur einnig meðal
rómanskra þióða. Og hún lifir enn í
Bretagne, í Savoy og á Sikiley.
★
Dulræn og óskiljanleg mögn hafa
að miklu levti nema hvað veggir voru
UDDistandandi og tuminn.
Nú hefir kirkjan verið endurreist
að nýu, eins og sjá má á myndinni.
Eins hefir verið endurreist kaoella
Columba. sem Marerét Skotadrott.ning
lét reisa á 11. öid á þeim stað. bar sem
Kolumba hafði sitt fvrsta aðsetur. Er
það sennilega sú litla Kolumkilla
kirkja, sem getið er í Heimskrinslu.
Klausturrústirnar eru skammt þaðan.
Af nunnusetrinu er nú ekki annað
eftir en rústir af kapellu, þar sem
seinasta priorinnan, Anna (d. 1543),
er erafin.
Tona telst nú til Argvllskíris í Skot-
landi. Hún er ekki nema um 5 km
á lengd og 2% km á breidd og er um
11 km suður af Staffa. Eftir siðasHiftin
fór allt þarna í niðumíðslu og síðan
hefir þar jafnan búið fátækt fólk. Nú
eru þar rúmlega 200 íbúar og lifa aðal-
lega á landbúnaði og fiskveiðum. Um
þriðjungur eyarinnar er ræktað land,
en hitt bithagi fyrir kýr, sauðfé og
hesta.
löngum sett svip sinn á jólanóttina. Þá
losnaði allt úr læðingi og ótai kyn.ia-
verur voru á ferli. Hjá þeim mátti ieita
frétta af því sem mönnunum var hulið.
Meðal annais var þvi trúað, að ung-
ar stúlkur gæti þá fengið að sjá mann-
inn sinn tilvonandi. Um það er þessi
þ.jóðsaga frá Þelamörk:
Þegar allir voru háttaðir^ skyldi hin
unga stúlka setjast við háborðið og hafa
fyrir framan sig þrjár skálar. 1 einni
skyldi vera vatn, í annari mjólk og hinni
þriðju öl. Áður hafði stúlkan orðið að
varast það að nefna Jesú nafn frá því
að hún laugaði sig og hafði fataskifti,
og svo skyldi hún með særingum heimta
að fá að sjá tilvonandi mann sinn. Heyr-
ir hún þá brak og bresti i veggjum og
þiljum og rétt á eftir kemur sviput- af
martni inn í stofuna. Hann gengur að
borðinu, tekur einhverja skálina og læzt
drekka. Ef hann tekur vatnsskálina þá
merkir það að þau muni verða sárfátæk.
Taki bann mjólkurskálina, merkir það
að þau muni hafa nóg til hnífs og skeið-
ar. En taki hann ölskálina, þá er það
forboði þess að þau muni verða efnuð.
Ef annaðhvort þeirra á að deya
skömmu eftir giftinguna, þá birtist
mynd mannsis í líkklæðum. Stúlkan
verður að varast að yrða á svipinn, því
að illa fer ef hún gerir það.
★
1 óprentuðum þjóðsögum frá Þela-
mörk, er H. J. Wille hefir safnað, er
nánari grein gerð fyrir ýmsum jóla-
siðum þar:
„Aðfangadagur var mesta hátíð árs-
ins. Snemma um morguninn byrjaði
fólk á því að fiengja hvert annað og var
það kallað Jole-Skerka. Fyrir sólsetur
átti að ljúka öllum útiverkum og skenn-
unum gefið Var þá venja að tigla kún-
um og gefa þeim salt og malt. Svo
þurfti að hreinsa bæ og útihús og
flæma þaðan illa anda. Var það gert
með því að svæla púðri og brennisteini
alls staðar, og mála síðan tjörukross á
allar hurðir. Á hestana var hengd ofur-
iítil bjalla, sem nefndist Dingele, og
kornbindini var sett út á staur handa
fuglunum. Á allar öltunnur var málað-
ur tjörukross, en á allt brauð var gerð-
ur kross úr smjöri.
Jólabaðið var mjög merkilegur þátt-
ur i hátíðarhaldinu. Allir voru skyldugir
að fara í bað, lauga sig, og lauguðust
allir í sama vatninu, fyrst húsbóndinn,
þá húsfreyan, svo börnin og seinast
vinnufókið. Ef einhver gestur var kom-
inn, fékk hann að lauga sig á eftir hús-
móðurinni. Prófessor Moltke Moe hefir
þó sagt mér, að hann bafi einu sinni
gist á bæ í Þelamörk jólanóttina, og þá
hafi sér verið sýndur sá heiður, að fá
að fara fyrstur í laugina, sem búin
var í stofunni. Víða var það einnig sið-
ur að maðurinn þjónaði konu sinni til
borðs og þau síðan heimilisfólkinu".
★
1 Valdres var það siður að menn gengu
milli bæa á aðfangadagskvöd til þess að
bragða á jólaölinu hver hjá öðrum, og
endaði það vanalega með þvi að þeir
u rðu ölvaðir. En á Þelamörk var þetta
ekki venja eins og Wille segir:
„Menn áttu að varast að vera á ferli
úti við á aðfangadagskvöld, því að þá
voru áifar á ferð, því að þetta er
flutningadagur þeirra. Hvergi mátti
læsa bæ fyrir þeim, og enginn mátti
ganga nakinn til rekkja heldur sofa í
skyrtu þessa nótt, því að ella náðu álf-
arnir valdi á honum og gerðu honum
tjón. En sérstakiega þurfti þó að vernda
ungbörnin og var það gert með þvi að
leggja stál í vöggu þeirra, svíða hár
yfir þeim og leggja pening undir þaut
því að eila gátu þau orðið að umskift-
ingum. Krossar voru gerðir yfir öllum
dvrum og krossað yfir allar skepnur og
öll áhöld, því að annars voru skepnurn-
ar vísar til þess að ríða gandreið á
áhöldunum til Bláfells (Blaakullen). Þá
var allt á ferð og flugi. Þá var Ása-
reiðin, sem sums staðai' var kölluð Jóla-
r»;ð eða „Juleskreia" og riðu vættir loft
og lög“.
★
Það var viða talið ólánsmerki að
hnerra við iólaboðið Ef sá elzti hnerr-
aði var sá vnvsti feigiir, ef sá næstelzti
hnerraði var sá næstyngsti feigur, og
öfugt. Sums staðar var það siður að
láta mat standa á borðum alla jóianótt-
ina og ljós loga, svo að álfar gæti feng-
ið sér hressingu. Grautur var borinn út
á hlað handa jólasveininum.
Á jóladaginn sátu menn heima og
höfðu hægt um sig. En á annan jóla-
dag var allri alvöru lokið. Þá óku menn