Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 6
V. 30. desember 1928: Þernan og prinsessan S eint í nóvember byrjaði rann- sókn á máli einu, sem vakið hefir mikla eftirtekt í Þýzkalandi, gegn þjónustustúlku einni, Mörtu Barth að nafni, sem undanfarin ár hefir lifað í vellystingum praktug- lega undir því yfirskyni, að hún væri Margrét prinsessa af Rússlandi. Hefir hún árum saman verið gestur og skjólstæðingur ýmissa ríkismanna í Erfurt og þar í grennd, unz lög- reglan komst að þessum svikum, og tók hana fasta síðastliðið haust. Marta Barth er 42 ára. Frá því á unga aldri hafði hún verið þjónustu- stúlka hjá ýmsum aðalsmönnum og furstum. Notaði hún tímann vel, til þess að nema alla siði húsbænda sinna, og kynnast allri ættfræði hinna þýzku þjóðhöfðingja. Hafði hún flækzt borg úr borg, þangað til árið 1921, að hún kom til Erfurt. Tókst henni þá á tiltölulega skömm- um tíma að vefja ýmsu ríkisfólki borgarinnar um fingur sér. Hún byrjaði með því að koma sér í mjúkinn hjá tveimur öldruðum konum, er ráku verzlun með tízku- vörur. Konur þessar höfðu alla sína ævi verið konunghollar mjög, og hofðu haft það fyrir reglu að senda ýmsu kóngafólki heillaóskaskeyti á afmælisdögum og bví um líkt. — Fengu þær þakklætiskort fyrir heilla- óskaskeytin og varðveittu kort þessi sem dýrgripi. Marta Barth sá fljótt, að þarna hafði hún hitt rétta heimilið. Hún var daglegur gestur hjá konum þess- um, unz hún flutti sig búfer’um þangað. En einn góðan veðurdag hóf hún máls á því, að hún væri engin önnur en Margrét prinsessa af Rúss- landi; dóttir Soffíu drottningar á Grikklandi, er var systir Vilhjálms fyrrverandi keisara. Hún væri lausa- leiksbarn; faðir hennar konungbor- inn, þó ekki gæti hún um nafn nans. En Grikkjakonungur hefði viður- kennt ætterni hennar og tekið hana að sér, þegar hún var 14 ára. Hefði móðir sín síðan séð fyrir því, að hún giftist Boris þáverandi krón- prins í Búlgaríu, en hún skilið við hann eftir nokkurra ára sambúð. Konur þær, sem tekið höfðu hana í hús sitt, voru himinlifandi yfir því, að þær skyldu vera svo ham- ingjusamar, að hýsa svo tiginborinn gest. Þær sögðu viðskiptavinum sín- um frá þessu. Og sagan um orins- essuna af Prússlandi barst fljótt út meðal hefðarfólksins í Erfurt. Prinsessan var vön því að hafa mik- ið fé á milli handa, en erfiðlega gekk fyrir henni að borga allar skuldirnar. Og svo fór að lokum, að konur þær, sem tekið höfðu hana að sér, urðu að borga fyrir hana 10 þús. mörk. Konumar urðu gjald- þrota. En hefðarfólkið í Erfurt lét þetta ekkert á sig fá, það tók á móti prinsessunni með opnum örmum, og lét sem það vissi ekki um alla víxlana og fjárprettina, sem "prinsessan hafði í frammi. Oft kom það fyrir, að menn buðust til þess að fyrra bragði að borga fyrir hana skuldir hennar. Þó skuldir hennar ykjust, jukust jafnframt vinsældir hennar í borginni, og allir kepptust um að bjóða henni heim til sín. Þegar prinsessunni datt í hug að segja frá því, að hún væri alls ekki prinsessa, þá skoðuðu menn þetta eins og sérlega viðfelldið lítillæti frá hennar hlið, og hún varð ennþá vinsælli fyrir bragðið. J. öllum ríkisheimilum í Erfurt var stór mynd af prinsessunni til sýnis; í skrautklæðum með perlum og gimsteinum, og hafði prinsessan sjálf skrifað nafn sitt á myndina. Er hún hafði verið í Erfurt alllengi, fór hún til Thiiringen. Þar settist hún að, á dýrustu gistihúsunum, og enda þótt hún kallaði sig þar sínu rétta skírnarnafni, þá stoðaði það ekkert, úr því sem komið var. — Gistihúsaeigendur og þjónustufólkið þekkti hana, og ríkisfólkið safnáðist utan um hana, til þess að bera hana á örmum sér. Árum saman lifði hún í auð og allsnægtum unz verzl- unarkonurnar tvær úr tízkubúðinni í Erfurt urðu til þess að að allt komst upp. Þær lögðu á stað einn góðan veðurdag til Potsdam til að heimsækja prinsessuna. Er þangað kom fóru þær rakleiðis til Ágúst- Vilhelms-hallar til þess að ná tali af Margrétu prinsessu. En þar fengu þær að vita, gömlu konurnar, að Margrét prinsessa af Prússlandi var í því herrans ári 1850 burtkölluð úr hinum jarðneska táradal. Þær fengu ennfremur að vita, að þessi vin- kona þeirra, sem þær leituðu að, var engin prinsessa og hafði ekkert samband við þá konunglegu hirð, nema það, að hún fyrir nokkrum árum hafði verið þar þjónustustúlka. Er þær komu heim í Erfurt sögðu þær sínar farir ekki sléttar, og léíu dæluna ganga, — um þjónustustúlk- una Mörtu Barth. Er sagan barst tii Thuringen vildi ríkisfólkið þar ekki láta hana á sig fá, og taldi þetta upp- spuna einn. Missti Marta Barth ekki vináttu fyrr en lögreglan tók hana fasta og setti hana í varðhald. 11 S umarið, sem Jónas fer utan í fyafita sinni, markar tímamót í kveð- skap hans. Hann er nú allt í einu kom- inn fjarri ættlandi sínu — hann sér það nú aðeins í draumum sínum og elskar það nú enn heitar en áður. Hann er kominn úr fábreytta þorpinu á Sel- tjarnarnesi til borgarinnar, með mann- fjölda hennar og alls kyns tækifærum, glaumi og skarkala, vísindum, skáld- skap og veraldarlífi. Hann drekkur drjúgan teyg af öllum lindum hennar. Hann finnur nú sterkar en áður and- vara hinnar rómantísku stefnu — hann kynnist nú fyrst og fremst hinum þýzku skáldum. Og hann heyrir gnýinn af frelsishreyfingu þeirri, sem hafin var með júlíbyltingunni á Frakklandi 1830. Allt það, sem nefnt var, kemur fram í kvæðum hans. Formgallar þeir, sem fundnir ve<rða á kvæðum hans áðurý hverfa. Kveðskapur hans auðgast að háttum og hugsjónum, sjóndeildarhring- urinn víkkar. Sjáið, hversu nýir bragar- hættir þyrpast nú fram! Vér sjáum fornhættina, sem nú eru orðnir öruggir og stílhreinir. Auk þeirra, sem áður voru nefndir, koma nýir til. Tögdrápulagið, létt og fjaður- magnað eins og dansmær. Sofinn. var þá fífill fagur haga, mús undir mosa, már á báru_____ Dróttkvætt kemur fram í nýrri mynd (lengt um eitt atkvæði, vísan fjórar línur), en svo mjúkt, að það er nærri því ókennilegt: Ungur var ég og ungir austan um land á hausti laufvindar blésu Ijúfir, lék ég mér þá að stráum. Enn fleiri fomháttaafbrigði koma fyrir, sem oflangt væri upp að telja. — Þá koma suðrænir hættir, hlýir eins og sumargola: Sonetta með yndisiþokka margra alda fágunar. Nú andar sruðrið sæla vindum þýðum.... Terzína, marglit flétta, sem að öllu sjálfsögðu endar aldrei: Skein yfir landi sól á sumarvegi.... Stanza, svipmikil Og tíguleg: Þar, sem að áður akrar huldu völl, ólgandi Þverá veltur yfir sanda.... Elegía, lygn og tær eins og bergvatn: Islands farsælda-frón og hagsælda hrimhvíta móðir.... Redondilla: Sáuð þið hana systur mína sitja lömb og spinna ull? Fyrmm átti ég falleg gull; nú er ég búinn að brjóta og týna. Hjá Heine lærir Jónas tvo hætti. Fyrst Dg fremst eftirlætisbrag Heines: Og undir norðurásnum er ofurlítil tó, og lækur líður þar niður usn lágan Hvannamó. Hitt er spánska rómanzan (rímuð hjá Jónasi): Hárið sítt af höfði drýpur hafmeyjar í fölu bragði; augum sneri hún upp að landi og á brjóstið hendur lagði. Þetta em fraegustu hættimir, sem fyrif koma hjá Jónasi, en marga fleiri notar hann á þessum árum. Þeim er öll- um sameiginleg mýktin. Eftir förina út yfir hafið fjölgar líka viðfangsefnum Jónasar. Hann yrkir enn samsætiskvæði (en þau eru innblásnari en áður) og erfiljóð. En svo koma ætt- jarðarkvæðin, eins og við var að búast, þar sem hann er svo fjarri íslandi á vori frelsisbaráttunnar, kvæði til þess að vekja og hvetja þjóðina — og þá vitanlega með því að setja hinni sljóu kynslóð fyrir sjónir dýrð fomaldarinn- ar, að rómantískum hætti. Hann yrkir mikið af náttúrulýsingum (Gunnars- hólmi, Fjallið Skjaldbreiður og önnur ferðakvæði), lofsöngva um sólina (Sól- setursljóð) og íslenzkuna (Ástkæra, yl- hýra málið). — Maður úti á íslandi yrkir heldur ófimlegt kvæði um konu i Noregi, sem verður úti — það særir smekk Jónasar, og hann kveður um þetta formfagra ballödu: ,,Fýkur yfir hæðir“ (undir bragarhætti Schillers á Ijóði Theklu í Wallenstein „Dunar í trjálundi“ — þýð. Jónasar, — hátturinn þó notaður áður af Bjarna Thoraren- sen). Hann yrkir viðkvæm dýrakvæði (Grátittlingur, Óhræsið) og kristalls- hreinar bamavísur (Sáuð þið hana syst- ur mína, Heiðlóarkvæði). — Háðkveð- skap sxnum heldur Jónas áfram, en hann verður margbreytilegri. Nú bæt- ist skopstælingin við — það éru einkum rímurnar, sem hann hefir að skotspæni. Nú kemst Jónas í kynni ið hinn fyndn- asta og andríkasta höfund samtíðarinn- ar, Heine. Þar kynnist hann hiu róman- tíska háði, tvísæinu, þar sem draumur- inn og veruleikinn xækast á, þar sem saman fer djúp viðkvæmni og meinleg lítilsvirðing, tár blikar í augum meðan glott leikur um varirnar. Ágætt dæmi um þetta má nefna úr Heine. Hann yrk- ii fylkingu af ljóðum um ást sína og ástarsorg, og niðurstaðan verður loks- ins: O, König Wiswamitra, o, welch ein Ochs bist du, dass du so viel kámpfest und bussest, und alles fúr eine Kuh.* í kvæðum Jónasar ber ekki alls kost- ar mikið á hinu rómantíska tvísæjaháði, en sýnu meira í bréfum hans og brot- xrm. — Um samband Jónasar og Heines skal ekki rætt frekar hér, en það er skemmtilegt efni, sem kastar Ijósi á skapferli Jónasar. VI. I upptalningu minni á háttum Jón- asar eftir hina fyrstu brottför hans af íslandi, hefi ég ekki litið á það, hvort þeir koma fram seint eða snemma á ár- unuxn eftir 1832. Þetta kemur af því, að allan þennan tíma er formið það sama hjá honum. Ef nokkurs væri þar við að geta, þá er það, að vera má, að hætt- ir Heines séu honum tiltækastir á síð- ustu árum. En að efni og efnismeðferð hygg ég aftur á móti, að iinna megi breytingu á siðustu árum hans. Eí ætti að kenna þetta tímabil við nokkuð, þá væri það helzt raunsæi og klassicismi. Hvað ég á við með þessu, mun brátt koma í jós. Það er ekki efi á, að þunglyndi Jónas- ar hefir farið vaxandi hin síðari ár, og kemur það greinilega fram í ljóðum hans. Áður féll enginn skuggi af raun- um hans inn í sólheima fegurðarinnar, * í þýðingu Hannesar Hafsteins: Þú vesalings Hailur á Hamri, hræðilegt naut ert þú, að þú skulir þjást svona mikið og það fyrir eina kú. skáldskapinn. Nú verða þeir fleiri og fleiri. Hann bairnar sér nærri því aldrei og er alltaf karlmenni. En í fjöl- mörgum hinna síðustu kvæða hans er hin þunga undiralda sársaukans. En svo eru önnur kvæði, þar sem honum hefir tekizt að drottna alveg yfir klassicisma. í þvi orði er oft fólgin hug- myndin um hina grísk-rómversku forn- öld. En það getur líka táknað þann anda, það horf við hlutunum, sem er skylt að einhverju grísk-rómverskum anda.Klassicismi er því um fjölmörg atriði ólíkur eða jafnvel andstæður rómantíkinni. Rómantíkin hefir mætur á fjai'laegðinni, rökkrinu, gruninum, ein- staklingnum, gefur tilfinningunum og ímyndunarafli lausan taum. Klassicism- inn metur meira nándina, vissuna, birt- una, hið sammannlega, vill skorða ást- ríðurar í ströngu formi. í öllum hinum beztu kvæðum Jónas- ar, nema þá helzt ástakvæðum hans, ber mikið á klassískum anda — sum rómantísk einkenni eru þar ekki til» svo sem ástin á tunglsbirtu og rökkri, En í mörgum síðustu kvæðum hans sigrar hinn klassíski andi að fullu, svo að það er ekki eftir snetfill af rómantík. Vér fáum ljósar, skarpar, raunsæjar, svalar lýsingar á þjóðlífi (Sláttuvísur, Formannavísur) eða þá staðalýsingar. Ömurlegt allt mér þykir útnorður langt í'sjá; beinin hvítna þar beggja bræðranna klettinum á. Það mætti vel líkja kvæðum sem Gunnarshólma við málverk, þessi kvæði eru rismyndir (reliefs) í griskum stíl, úr hvítum, svölum marmara. 6 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 32. tölublað 1963

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.