Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 27

Jólablað 1929:
ISLENZKIR VIKIVAKAR
í
hefti því, sem áður var nefnt,
xVður en ég minnist á endurreisn
vikivakanna hjá oss, sem er þjóðlegt
nauðsynjaverk, skal ég minnast lítið
feitt á gamlar lýsingar af því hvernig
vikivakar fóru hér fram fyrr á öldum,
og er það tekið eftir vikivakaritgerð
þeirri eftir Ólaf Davíðsson frá Hofi i
Hörgárdal, sem Bókmenntafélagið gaf
út 1894, og verður hér aðeins tekið fátt
af mörgu.
Á bls. 12 í ritgerðinni stendur: „Forn
dönsum vorum var svo varið, að menn
og konur stóðu ýmist í röðum, hvort
gegn öðru, eða í hringum; fetuðu svo
fram hvort móti öðru og kváðust á.
Menn dönsuðu eftir lagi visna, sem
dansfólkið söng sjálft, og voru kvæðin
ýmist ástakvæði, háðvísur eða kvæði
söguleg efnis, og voru kvæðin oft köll-
uð dansar“.
Á bls. 17 er tilfærð lýsing Arngríms
lærða, (d. 1648): „Ðansað var hér eftir
dansar og hringdansar. Kyrrðardansa
dansar og hringdansar. Kyrrðadansa
kalla ég þá, sem fóru fram eftir settu
söngsamræmi, þar sem kvæði eða söng-
vísur voru við hafðar til að dansa eftir.
I>ar var einn forsöngvari, og tveir eða
fleiri tóku undir með honum, en hinir
dönsuðu á meðan eftir laginu. En hring-
dans eða vikavaki var það, þegar karl-
ar og konur gengu fram á víxl, hvort
á móti öðru eða á bí við annað, greind-
ust svo aftur að, eða deildust með
nokkrum hætti“.
Á sömu blaðsíðu er þetta tekið úr
handritasafni Jóns Sigurðssonar: „Á ís-
landi tíðkast einnig dansar; syngur þar
einn fyrir, og aðrir undir, en hinir dansa
eftir fallanda söngsins".
Á bls. 25 er þetta tekið úr ferðabók
Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar
Í772: „Gleðir og skemmtanir eru nú
ekki nærri eins oft haldnar á veturna
og áður. Milli Ieikjanna leika boðsgest-
irnir vikivaka; það er eins konar söng-
ur, sem karlmaður og kvenmaður
syngja saman; halda þau í hendurnar
hvort á öðru og kveða vísur og kvæði
undir ýmsum lögum. í byrjuninni og
á milli kv'eður forsöngvarinn vísu með
lsárri röddu, en nokkrir þeirra, er við-
staddir eru, svara honum aftur“ (þ. e.
viðlagið).
Á bls. 29 er þetta tekið upp úr lýs-
ingu Uno von Troio, erkibiskups í Upp-
sölum 1775: „Vikivaki er fólginn í því,
að karl og kona halda í höndina hvort
á öðru og syngja Ijóð til skiptis, en
söngflokkur tekur stundum undir“ (þ. e.
viðlagið).
Grímur Thomsen hefir skrifað tvær
greinar um vikivaka í ísafold 1878 og
1879, og segir hann, eins og eflaust er
rétt, að einn hafi sungið fyrir, (sungið
kvæðið sjálft), en allir, bæði konur og
karlar, hafi sungið viðlagið, hvort, sem
þeir eða þær, stigu dansinn eða ekki.
Stundum sungu þeir fyrir, sem dansinn
stigu, en aðrir, sem tóku þátt í dans-
inum, sungu viðlagið.
f>egar kemur fram undir aldamótln
1800, og enda nokkru fyrr, er víða getið
um afnám gleðileika og hnignun þjóð-
legra skemmtana. Lengst munu viki-
vakar hafa lifað í Vesturlandi, einku n
Snæfellsnesi (á Stapa og Ingjaldshób),
og í Dalasýslu, (þar var hin nafntog-
eða gleði á Jörfa í Haukadal, 1707).
Á bls. 43 segir Ólafur: „Fullyrða má,
eð þessi góða og gamla skemmtun, sem
hafði tíðkast á íslandi síðan á 11. öld,
hafi algerlega
um 1800“.
verið liðin undir lok
N«
U er kominn tími til þess, og
þótt fyrr hefði verið, að vekja aftur t:l
lífs þessa þjóðlegu dansa, vikivakana.
Og fyrsta sporið í þá átt er að gera al-
menningi kunnug lögin og kvæðin, svo
dansarnir verði lagaðir og lærðir eftir
þeim. Og til þess að ég láti ekki mit.t
eftir liggja, þá er nú prentað allstórt
úrvalshefti íslenzkra þjóðlaga af ýms-
um tegundum. Fremst í heftinu aru 20
af hinum fornu vikivakalögum vorum,
grafin upp úr gömlum handritum og
bókum, ásamt tilheyrandi fornkvæðum,
teknum annars staðar frá, og eru lögin
íærð í þann búning, að þau megi nota
við vikivakadansa þá, sem nú á að end-
urnýja. Forspil, raddasetning og undir-
spil er allt mitt verk, því vitanlega var
ekkert slíkt í hinum fornu handritum.
Er ætlast til þess, að áður en söngurinn
byrjar og dansinn, sé stutt og einfalt
forspil leikið á hljóðfærið, þar sem hljóð
færi er fyrir hendi, svo vissa sé fyrir
því, að söngurinn byrji í réttri hæð.
Síðan syngur einhver þar til kjörinn
söngmaður (eða tveir til skiptis) hverja
vísu kvæðisins einn, og án undirspils
(venjulega) en söngflokkur syngur við-
lagið, annað hvort með undirspili eða
án undirspils. Og á margan hátt má
breyta til með dansinn og sönginn, sam-
kvæmt hinum fomu lýsingum hér að
framan. Fer það algerlega eftir smekk-
vísi þess, er kennir, en bezt er að binda
strax frá byrjun sérstaka dansaðferð
eða dansspor við hin sérstöku lög og
vel farið. Því söngurinn verður það,
sem fremur öllu öðru vekur eftirtekt
annarra þjóða á okkur að sumri, og
styður að því fremur flestu öðru, að
við fáum virðulegt sæti meðal annarra
menntaðra þjóða, því í öðrum efnum
erum við svipaðir öðrum þjóðum, og í
sumum efnum síðri en þær; en söngur-
Eftir séra Bjarna Þorsteinsson
kvæði, eins og t. d. eru mismunandi
dansaðferðir og spor við hina ýmsu
„túra“ í Les Lanciers og Francaise.
Eins og það má telja áreiðanlegt, að
þjóðdansar vorir á liðnum öldum hafi
í eðli sínu verið svipaðir norskum og
einkum færeyskum þjóðdönsum, eins
er það eðlilegt, að fyrirmyndin fyrir
hinum endurlífgaða vikivakadansi verði
að einhverju leyti sótt til frænda vorra,
Norðmanna og Færeyinga, sem hafa
varðveitt bæði dansa sína, danskvæði
og danslög betur en vér, en að öðru
leyti verður að sjálfsögðu farið eftir
hinum fornu lýsingum á dansinum, sem
að framan eru nefndar. Og að sjálf-
ur dansinn kunni á einhvern hátt að
verða líkur dansi nágrannaþjóða þeirra,
er nefndar voru, sem varla er auðið
að komast hjá, þá ætti það ekki að
draga neitt til muna úr gildi vikivaka-
dansins, þar sem, bæði lög og kvæði
eru gömul og al-íslenzk, sérstaklega
lögin, sem eru gerólík danslögum ná-
grannaþjóðanna. Það má auðvitað ekki
gleymast í þessu sambandi, að viki-
vakinn er ekki eingöngu dans, þar
kemur fleira til greina; þar er jafn-
framt söngur; þar er leikur, og þar er
hrífandi frásögn í löngum kvæðum. Að
samræma þetta allt er töluverður vandi;
en sá vandi leggst á herðar þeim, sem
kenna dansinn og stjórna honum, og er
vonandi að vel takist hvort tveggja.
Það er ekkert leyndarmál, að söng-
málanefnd Alþingishátíðarnefndarinnar
hefir það meðal annars á dagskrá sinni
að láta sjá og heyra að sumri íslenzkan
vikivakadans og vikivakalög, og er það
inn okkar, einkum hinn forni, er alveg
sérstakur og gjörólikur fornum söng
annarra þjóða. Þess vegna eigum við
allir og öll að fara mjög vel og gæti-
lega með þennan dýrgrip, sem við eig-
um, íslenzka þjóðmúsik.
25. ágúst 1929:
sem nú er prentað og er að koma á
bókamarkaðinn og eru þessi vikivaka-
kvæði með lögum: 1. Frísakvæði, 2.
Hoffinskvæði, 3. Stjúpmóðurkvæði, 4.
Ólafur liljurós, 5. Harmbótarkvæði, 6.
Ásudans, og er það lengst allra kvæð-
anna. 10. Ásbjarnarkvæði, 11. Bjama-
sonakvæði, 12. Systrakvæði, 13. Tafl-
kvæði, 14. Ólafarkvæði, 15. Eitt sinn
íór ég yfir Rín, 16. Gloría tibi, Dom-
ine, 17. Hýr gleður huga minn, 18. Cecili
uminni, 19. Ýkjukvæði um karl og kerl-
ingu, 20. Gaumgæfið, kristnir.
En það er fleira í þessu hefti. Það eru
32 önnur, ekta góð og gömul íslenzk
þjóðlög, og sum harla fornleg á bragðið,
t. d. lag við Völuspá, (Ár vas alda) og
lag við Krákumál (Hjuggo vér meþ
hjörvi); hafa þau lög endur fyrir löngu
flutzt með menntamönnum frá íslandi
til ICaupmannahafnar; þar voru þau sett
á nótur eða skrifuð upp í fyrsta sinn;
þaðan flæktúst þau til Frakklands og
í París voru þau, og fáein fleiri lög,
gefin út. á prent á átjándu öld, sem
íslenzk þjóðlög, og í þeirri bók náði
ég í lögin. Þá er í heftinu gamalt lag
við Agnus Dei, tekið úr skinnhandriti
einu frá Munkaþverá, og eru nóturnar
skrifaðar á skinnið 1473; er lagið í rétt-
ari mynd í þessu hefti en í hinu stóra
safni mínu: íslenzk þjóðlög; kom þar
til greina nákvæmari lestur hins forna
handrits. Hér eru líka lög við þessi
kvæði: Vínaspegill, Ölerindi Hallgríms,
Blástjarna, Vísa Egils: Þat mælti mín
móðir, Gáttu hægt um gleðinnar dyr,
Úti ert þú við eyjar blár, Kvæði Hór-
asar: Vitas hinnuleo, Sic te diva potens
Cypri, og mörg fleiri. í heftinu eru
líka 30 rímnalög, úrval, 12 helztu tví-
söngslögin okkar, þar á meðal Integer
vitae, Diffugere nives, Drakk ég í gær
og drekk ég enn, quia, því að sumus,
erum, homines, menn, Einnig eru þar
6 þjóðlög, útsett fyrir fjórar blandaðar
raddir. Ætlast ég til að þetta verði
mörgum kærkomin hefti kringum Al-
þingishátíðina. Það mun, sem betur fer,
vera fastákveðið, að töluvert af forn-
um innlendum söng verði framflutt við
þessi hátíðahöld, og þar á meðal í fyrsta
flokki vikivakarnir, og má hver þjóð-
rækinn maður óska þess, að vel takist.
Vildi ég enn einu sinni vekja athygli
allra þeirra á þessu máli, sem við það
eiga að fást, „þegar þar að kemur“,
Gifti sig 50 sinnum
Kona ein í Belgíu, Adrienne Guy-
ort, hefir verið kærð fyrir að hafa
gift sig æði mörgum sinnum. Hún
hefir sem sé gifzt 50 sinnum, og eft-
ir því sem tölu verður á komið, hef-
ir hún trúlofazt 652 sinnum!
Adrienne er innan við þrítugt. Er
faðir hennar enskur, en móðir henn-
ar frönsk. Hún er, eins og nærri má
geta, kona fögur ásýndum og á auð-
velt með að læra tungumál. Komst
hún aðallega í kynni við menn sína
á stórum gistihúsum í Bandaríkjun-
um. Brá hún sér síðan þaðan með til-
vonandi eiginmenn sína til Skotlands
þar sem eigi þarf sérlega margbrot-
in skilríki til þess að geta gengið í
hjónaband, Hún sá alltaf um það. að
hún fengi í hendur nægilega mikla
fjárhæð eftir hjónavígsluna, til þess
að hún gæti stungið af upp á eigin
spýtur, þegar henni bauð svo við að
horfa.
Lögreglan komst að þessari „at-
vinnu“ hennar á þann hátt, að eitt
sinn, er hún var að ganga í „heil-
agt hjónaband", bar þar að kirkj-
unni einn af mönnum þeim, sem hún
hafði áður gifzt, og hann kærði hana
strax fyrir presti. Adrienne kvaðst
alls ekki kannast við komumann og
lét í fyrstu sem ásakanir hans væru
sér algjörlega óviðkomandi. Prest-
urinn var þó ekki alveg grunlaus og
sneri sér því til lögreglunnar, og
þegar hún skarst í mólið, varð Adri-
enne að meðganga. Og eftir stutta
yfirheyrslu afhenti hún lögreglunni
nákvæma dagbók yfir það, sem hafði
á daga hennar drifið.
82. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27