Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 26

15. apríl 1928:
t
í Vesturheimi
Ettir Gubmund Friðjónsson
Vér, sem heima sitjum á
mörlandinu mörlausa —
eða mörlitla að minnsta kosti
— erum svo ókunnir andlegu
lífi bræðra vorra og systra
vestur í Vínlandi, að okkur er alls
ekki minnkunarlaust. — íslenzkir
blaðamenn vestræni.r halda þannig
á spilunum, að lesendur Lögbergs
og Heimskringlu fá mikla vitneskju
um andlegt líf hér heima. Blöðin
geta um allt, sem gerist hér á landi
og legi, og til frétta er metið —
og þau prenta upp fjölda greina úr
blöðum og tímaritum vorum. Aftur
á móti er það sjaldgæft, að í vorum
blöðum sjáist endurprentanir úr
vestanblöðunum, ritgerða eða
kvæða. Lögberg og Heimskringla
koma að vísu á mörg íslenzk heim-
ili, en stopult þó. T.d. hefi ég aldrei
að staðaldri séð þau blöð — og þyk-
ir mér það all-illt. Það, sem ég
minnist nú á andlegt líf landa vorra
í þessari grein, verður þess vegna
molahrasl en engin heild. En lítið
er betra en ekki og verður við það
að sitja að sinni.
Svo sem kunnugt er, fjalla ráðagerSir
um heimkomu margra landa vorra árið
1930. Þeir hlakka til að sjá okkur, og
vér hugsum gott til glóðarinnar að sjá
þá. En svo kynlega bregður við, að þeir
vita mikið um oss en vér lítið um þá.
Vér stöndum að vísu illa að vígi að
kynnast högum þeirra í flestum efnum.
En andlegt líf þeirra getum vér kynnt
oss betur en vér gerum, ef rerrnt væri
hugsjónum vestur á bóginn og hlust-
irnar lagðar við þeim röddum, er berast
að vestan í blöðum og tímaritum.
^Tímarit Þjóðræknisfélagsins hefir
nú starfað í allmörg ár og flutt gott efni
frá báðum bógum. í það hafa ritað jöfn-
um höndum Austur-íslendingar og
Vestur-íslendingar. Blöðin okkar hér
heima hafa verið heldur þögul um rit-
ið. Og eigi minnist ég þess, að nokkur
lína hafi verið endurprentuð úr því
hérna megin hafsins. Það hefir flutt
m. a. merkilegar ritgerðir um íslenzka
málfræði eftir Pál Bjarnason, stálsleg-
inn mann í norrænu. Og í því hafa
birzt kvæði eftir beztu skáldin okkar
vestur frá — þar á meðal konu, sem
yrkir prýðilega og vera mun ókennd
hér heima. Hún heitir Jakobína Sigur-
björnsdóttir (Johnson) fædd í Þingeyj-
arsýslu. Þessi skáldkona hefir snúið ís-
lenzkum kvæðum á ensku og þykir
þeim er meta kunna, snilldarhandbragð
á þýðingum hennar.
Tímaritið Saga, til skemmtunar og
fróðleiks, er út kemur í Winnipeg, er
mjög læsilegt. Útgefandi hennar er Þ. Þ.
Þorsteinsson, skáld, úr Svarfaðardal.
Hann hefir kveðið margt ljóða og ritað
góðar smásögur.
Ejóðagerð landa vorra vestur frá er
rr.ikil að vöxtum og misjöfn að gæðum,
svo sem vænta má. Svo sem nærri má
geta, verða þessi skáld flestöll smá-
vaxin í samanburði við Klettafjalla-
skáldið mikla. En fáeinir menn þar hafa
birt falleg kvæði — sem ég hefi séð,
og geta þau verið mörg, þó ég v'iti
eigi um þau. Einkennilegir skáldskapar
hættir hafa sézt eftir Jóhannes P. Páls-
son, menntamanni og Guttorm J. Gutt-
ormsson, bónda í Nýja íslandi. Þá er
ekki óbragð að því, sem Jóhann M.
Bjarnason ritar, sagnaskáld og ævin-
týra.
Það leynir sér eigi í vestanblöðunum,
að fjöldi manna er hneigður til bók-
Guðmundur Friðjónsson
mennta. En að líkindum hafa flestir
gáfumenn yngri kynslóðarinnar snúið
sér að amerískri menntun og fjáröflun.
Það hið stóra þjóðfélag, sem þeir lifa í,
lýkur um einstaklingana með sínum
mikla faðmi. Ljós vottur þess er í bók-
inni „Svipleiftur samtíðarmanna", er út
kom síðastliðið ár, eftir Aðalstein
Kristjánsson. Hún er um nokkur stór-
menni Bandaríkja og er mjög læsileg,
að efni og frásögn.
L andnáma Thórstínu Jaekson er í
raun og veru stórvirki, og hefir þó feng-
ið vestur frá harða dóma hjá sumum.
— Það er merkilegt, að menntakona
skuli fást við þess háttar eljustarf, sú
sem á hinn kostinn, að lifa í stærstu
horg veraldar og ferðast um Evrópu.
Þetta starf hennar sýnir þjóðrækni og
frændsemi í göfugri mynd og slíkt hið
sama andlegan mátt og elju.
Emil Walters, málari, Vestur-íslend-
ingur, fær mikið lof í Bandaríkjunum,
og er því að fagna svo vítt sem íslenzk
tunga er töluð. Heyrzt hefir, að hans
sé von hingað 1930. Væri óskandi að
landvættir vildu brosa við svo ágætum
listamanni.
Kirkjumáiin vestur frá hafa jafnan
verið efst á baugi landa vorra. Séra
Jón Bjarnason og sr. Friðrik J. Berg-
mann báru merki kristninnar lengi og
þó ekki samsíða stundum. Og þeir voru
báðir þannig gerðir, að á þeim var bók-
menntabragur. Mér er kunnugt um
kirkjufélagsprestana síðustu árin, en
hefi þó vitneskju um, að sumir þeirra
eru bókmenntahneigðir. T. d. str. Björn
B. Jónsson — í ræðum og á manna-
mótum. Hjörtur Leó og sr. Jónas E. A.
Sigurðs'son. Séð hefi ég ræður fluttar á
mannamótum og stólræður fáeinar í
Heimskringlu, eftir séra Ragnar Kvax-
an. Þær eru mjög haglega samdar á
yfirborði og undirniðri viturlegar;
bókmenntabragð að þeim.
S íðastliðið ár féll í valinn mesti
andans maður Vestur-fslndinga, St. G.
St. Þorri Vestur-íslendinga var seinn
á sér að skilja hann og meta og fór
það að likindum. Sú raun hefir orðið
á jafnan, síðan mannkynið kom til sög-
unnar, að afburðamenn hafa fyrst kom-
izt til metorða, þegar þeir hafa kvatt
til fulls náunga sína. Nú hefir ritgerð-
um og erfiljóðum rignt yfir St. G. lát-
inn. Heilt Heimskringlublað var honum
helgað og áttu þar sæti m. a. Rögnvald-
ur Pétursson, Ragnar Kvaran, Eggert
Jóhannsson og sagðist öllum mæta
23. júní 1929:
l\Lnn eru hér langtum fófróðari
og þröngsýnni og standa á lægra menn-
ingarstigi en t.d. alþýða manna á ís-
landi. Ég á ekki sérstaklega við það,
hve spurt er fávíslega um ísland. Fæst-
jr, sem ég hefi talað við, hafa hug-
mynd um, að það sé til, eða halda þá,
að það sé nálægt Ósló eða Stokkhólmi.
Þeir, sem hafa einhverja hugmynd um,
að það liggi talsvert norðar, fullyrða,
að þar búi eintómir Eskimóar. Ég hefi
hitt tvo menn, sem voru svo fastir í fá-
fræðinni, að þeir fengust ekki til að
trúa því, að ég væri innfæddur ís-
lendingur. Ég sýndi þeim „passann“
minn, og þá neyddust þeir til þess að
viðurkenna, að ég hefði komið til ís-
lands, en þarlendur væri ég ekki, því
að þeir hefðu lesið það í þýzkri bók,
eð ísland byggðu eingöngu Eskimóar!
Karlinn, sem ég bý hjá, heldur að sjór-
inn gangi yfir ísland, af því að það
sé eyja, og þó ég hafi sýnt honum á kort
inu, hvað stórt ísland sé, samanborið
við önnur lönd, þá er mér ókleift að
koma honum ofan af þessari skoðun.
Ég gæti tínt til ýmsar fáfræðispurn-
ingar, sem lagðar hafa verið fyrir mig,
jafnvel af stúdentum. Sumar eru skiljan
legar, en aðrar sprottnar af megnustu
fáfræði og fádæma þröngum hugsunar-
hætti. Við allmarga stúdenta hefi ég tal-
að, flesta þýzka, á útlendingakvöldum,
sem hóskólinn stendur fyrir, og þegar
þeir hafa fengið að vita, að ég sé frá
íslandi, hafa þeir farið að spyrja mig
um hitt og þetta. Ekki hefi ég hitt nokk-
urn þeirra enn, sem hefir, til dæmis að
taka haft hugmynd um, að ísland sé
sjálfstætt ríki. „ísland heyrir þó Dan-
mörku til“, er jafnan viðkvæðið, ef
minnst er á framfarir sem orðið hafa á
ísiandi, síðan við skildum við Dani.
Þessi fávizka er skiljanleg, þó að mein
leg sé hún, því að alls ekkert hefir ver-
ið gert til þess að fræða menn um, að
ís.'and sé sjálfstætt ríki. Danir hafa
vel. — Fleiri ritfærir menn hafa vestur
frá ritað skynsamlega um skáldið, t. d.
E. H. Johnson — mér ókunnugur maður
— og Halldór Laxness að sumu leyti.
Þó er enn ærið svigrúm handa vitrum
niönnum, sem rita vilja um St. G. St.,
því hann er sú náma, sem seint. verður1
tæmd — skáldskapur hans og vitur-
legar hugsanir í rími.
Sönglistarmenn eru vestur frá af ís-
lenzku bergi brotnir og hafa þeir lönd
að nema, mörg og stór. Vér, sem bítum
í skjaldarrendur jöklanna héma norður
við íshafið, viljum eigna okkur ítafe
í þessum nýgræðingum, sem vestra eru
fæddir, meðan kostur er á. Og vér ósk-
um að lífæð þeirra slái hér heima 1930
— hvernig sem móttökurnar takast frá
vorri hálfu.
Ýmis atvik hafa komið fyriir vestur
frá, sem sýna hve auðvelt er að gera
Vestur-íslendinga snortna. — Ég vel
þrjú dæmi: Þátttöku þeirra í Eimskipa-
félagi voru, stuðning landa, þann sem
kom fram, þegar íslenzkur maður var
dæmdur fyrir morð, og nú fyrir stuttu
hafa þeir safnað miklu fé til styrktar
tónlistarmanni, sem dvelur í Englandi
við nám og talinn er líklegur til að
verða tónskáld. Þessi dæmi sýna and-
lega fjörkippi landa vorra og samtaka-
vilja í verki, sem skiptist milli svokall-
aðra veraldlegra mála og andlegra. Það
er til marks um andlegt líf, þegar
sinnt er þrifnaðarmálum, mannúðarmál
um og málefnum listarinnar. Þeirri
þrenningu þjóna landar vorir í Vestur-
heimi.
sendiherra úti um alla álfuna. — Að
r.afninu til eru þeir líka sendiherrar ís-
lends, og þó jafnvel ekki það. Hér er
r.d. einn slíkur fulltrúi, og ég hefi einu
sinni farið til hans með öðrum Islend-
ingi,' sem þurfti að fá framlengdan
„passann“ sinn. Á inngönguhurðinni er
stórt og veglegt dyraspjald, sem tilkynn
ir, að þar hafi aðsetur sitt konungleg-
ur sendiherra Danmerkur. Auðvitað er
varast að geta þess, að hann sé jafn-
framt sendiherra íslands.
Ekki var til nokkurt íslenzkt „passa“
eyðublað, en förunaut mínum var af-
hentur danskur passi, með stórum stöf-
um framan á: Damnark.
Mér finnst þetta langt frá því að
vera smámunir; mér finnst ekki við það
unandi. Vegabréf er hlutur, sem sífellt
verður að bera með sér og alls ekki
sjaldan verður að sýna. Hvert skipti,
sem þess gerist þörf, lýgur handhafi til
uin þjóðerni sitt, því að skringilegt yrði
það, ef hann þættist vera annarrar þjóð
ar en „passinn“ gefur í skyn.
Það ætti að vera skylda að senda
þessum fulltrúum fslands íslenzka fán-
ann, og sömuleiðis ættu þeir að vera
skyldir til að draga hann við hún við
sérstök tækifæri, svo sem 1. desember.
Að gamni mínu gætti ég að því, hvort
þetta væri gert þann dag. Auðvitað var
það ekki gert.
Ég sé enga ástæðu til að ætla að bet-
ur sé ástatt annars staðar. Yfirleitt kem-
ur það hvergi fram, að við eigum neina
fuiltrúa. Aldrei kemur það fyrir, að
þessir sendiherrar mótmæli greinum
fullum af óhróðri og lygum um ísland
og fslendinga, sem ekki er eins dæmi
sð birtist í þýzkum blöðum, enda er lík-
legt, að þeir sjálfir séu harla ófróðir um
fsland. Einstakir menn verða stundum
til að mótmæla slíkum óþverra, en á
því er sá hængur, að ekkert mark er
tekið á þeim.
Skrælingjalandið Island
Kafli úr bréfi frá íslenzkum menntamanni í Munchen
26 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
32. tölublað 1963