Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1963, Blaðsíða 18

10. nóv. 1929:
„Ef inni er þröngt
tak hnakk þinn og hest
og hleyptu á burt undir loftins þök.
Hýstu aldrei þinn harm, þaö er bezt
að he\man og út ef þú berst í vök.“
Einar Benediktsson
ÍClukkan er 6 árdegis. Ég stend á
torginu fyrir framan járnbrautarstöðina.
Hún er æruverðug og sótug eins og járn-
brauxarstöð á að vera. Og full af úrillu
og geðvondu fólki, taugaæstu, órólegu
ferðafólki, sem er ekki búið að jafna
sig eftir þá geðraun, að vera rifið upp
kl. 514. Ég er í yndislegu skapi. Munur-
inn a mér og þessum mönnum liggur í,
að þeir eru allir að fara til einhvers
ákveðins staðar, sem þeir þurfa að hafa
náð íyrir ákveðinn tíma. f>að er vitfirr-
ing. Allt það, sem þeim finnst óþægilegt
í ferðalögum, er mér unaður. Ég er ekki
að fara neitt sérstakt að því leyti, að
mér er alveg sama hvar ég verð á morg-
un um þetta leyti, liggur ekkert á.
Menn sætta sig við lestina, tollskoðun-
ina, vegabréfsóþægindin, þvættinginn,
hávað’ann, tafirnar, koffortaburðinn, af
því að þaS er böl, er ekki verður komizt
hjá, cf þeir eiga að ná ákvörðunarstað
sínum. — Ég nýt þessa alls, en ákvörðun
arstaðir mínir hafa einatt orðið mér til
vonibrigða. En það er sjálfum mér að
kenna Ég hefi trúað ferðamannabókum,
reitt mig á Bennett og Cook og nlann-
kynssöguna, sem mér var kennd. Ég er
löngu hættur öllu sliku. Klukkan er sex
og ég er að leggja á stað í ferðalag, sem
verður ems langt og teygt verður úr síð-
asta skilding miínum.
Ég er einsamal'l. Það kemur enginn og
segir við mig „góða ferð“, og „manstu
nú hvort þú hefir tannbursta með“, og
„þú verður að skrifa fljótt". Enginn
hefir hjálpað mér til að láta niður í
ferðatöskuna. Eigi að síður er allt í röð
og reglu, og ég kominn á stöðina fullum
hálftíma áður en lestin fer. Ég hefi 15
mínútur til þess að yfirvega hvers ég
skuli neyta og 10 mínútur til þess að
neyta þess. Og í þessar 15 mínútur er
heilinn í mér ful'lur af ilm og angan og
göfugu bragði. Ég afræð að fá mér ofur-
lítið stykki af hvítu, mjúku brauði, bita
af kaldri gæsasteik og glas af daufu
víni Og nú er ég fær í allan sjó, þangað
til „Mitrópa" tekur að sjá fyrir líkam-
legri vellíðan minni.
Ég fer niður á stéttina, þar sem lestin
bíður stynjandi í tengslum. En það er
of snemmt að fara inn. Ég geng um á
gljáandi asfaltinu og nýt þess að vera til,
teygi í vitund minni hvert augnablik
eins og lopa. Ég er nýrakaður og ég finn
snertinguna af tárhreinum nærfötum
um allan líkamann eins og svala bless-
un. Svo fer ég að leita mér að sæti. Það
má ekki vera í enda vagns, ekki yfir
möndli, ekki of framarlega í lestinni.
Það á að vera gluggasæti og horfa til
þeirrar áttar, sem ekið er í, borð undir
glugganum og eitthvað til að styðja fót-
um á. Slík sæti má kaupa sér með sér-
stökum farmiðum. En það er að svipta
sig þeirri ánægju að finna þau sjálfur,
og geri ég það aldrei. Þá er að koma sér
fyrir, láta pípuna á borðið, tóbakið, pípu
hreinsarann, eldspýturnar, hyLki með 5
vindlum og eina öskju af vindlingum,
þrjú til fjögur stór morgunblöð, láta
ferðatöskuna upp í netið, helzt þannig
að hún falli ekki í manns eigið höfuð,
ef hún skyldi detta; hengja frakkann
sinn á snaga, tæma allt verðmæti úr vös
um bans, svo því verði ekki stolið meðan
verið er að borða, setja upp svarta alpa-
húfu og þunna þráðarvettlinga á hendur
nar. Það er vegna þess, að á messing
húnunum í lestinni er lag af gömlum,
þvölum svita, sóti og spansgrænu. Þetta
er mikið og vandasamt verk, og nú sezt
ég niður til þess að njóta stundvísi minn
ar og eigin öryggis. Allt er í lagi, vega-
bréf, farmiði, farangur. Og nautnin
verður innilegri við það að sjá asann og
gauraganginn, heyra ópin og þvaðrið
í hinum. Nú er dyrunum lokað og lestin
tekur þjösnalegan hnykk. Feitur kaup-
sýslumaður kemur æðandi með skjala-
tösku, sem 'hann veifar í ákafa yfir höfði
sér. Hann verður eftir. Yndislegt! Mátu-
legt handa slóðum og rúmlötum mönn-
um! — Og sv'O á stað! Húrra! Það urgar
í teinunum. Loftið fyllist af suðu, verður
höfugt af lykt og vörmu stáli, áburðar-
olíu og eim. Þag ymur í eirþráðunum
meðfram brautinni og símastaurarnir
þjóta fram hjá með hásu hvissi. Hraða-
tilfinningin seytlar upp í gegnum fæt-
urna, smeygir sér upp eftir skrokknum,
fer með kuldakitli upp í hársrætur. Ég
lít snöggvast út, jörðin æðir fram hjá,
hraðast hjá lestinni, hægar eftir því sem
lengra dregur frá. Veröldin er orðin að
skopparakringlu, sem snýst um miðdepil
langt, langt í burtu og þeytir lestinni
á rönd sér.
Uúskofi kemur þjótandi í sjónmál
og fleygist fram hjá. Maður stendur við
vegarslá. Eftir augnablik er hann ekki
lengur til — Ágætt! Ég þarf þá ekki að
eyða framtíðinni í áhyggjum um velferð
hans. Ný hús, nýir menn, ný örlög
glampa fram hjá eins og stjörnuhröp. ÍSg
fer að lesa blöðin, fyrst stjórnmálin, þá
atvinnulífið, þá leikhús og bókmenntir.
Og tíminn líður í yndislegri vimu og
vitundin þenst út, nær „vítt of veröld
hverja“. Stundarkorn er ég í París og
þjarka við Briand um herskattagreiðslur
Og röksemdir mínar fljúga í gegnum
hausinn á honum eins og glóandi teinar.
— þyrla honum í óvit, og Þjóðverjar
losna við herskattinn. Stundarkorn segi
ég Hermann Kesten frá því, hvernig
æskulýg nútímans sé farið, hinni rót-
lausu kynslóð, sem ég elska, og hann
rífur handritið að Ein Aussöhweifender
Mensch í tætlur og lofar upp á æru og
trú að snerta aldrei á penna framar. Ef
til vill hefi ég sofið. —
Nú er hringt til miðdegisverðar. Ég
fer inn í borðsalinn, stóran vagn, með
breiðum, fáguðum rúðum. Mér er alveg
sama hvað ég borða, ég er fóstraður í
sveit á fslandi og matsölustöðum fyrir
fátæklinga í Reykjavík. En ég kann að
velja mér drykk eftir stað og stund.
Það er mikil list. Ég hefi séð fólk gráta
af gremj-u af því, að það fékk ekki „Ram
Jösavat'ten" suður í Rínardal. Ég hefi séð
menn drekka danskt Tuborgöl suður í
Munchen án þess ag blygðast sín. Ég
geri aldrei þess háttar axarsköft. Sumt
fólk drasiar með sér allri ættjörð sinni
hvar sem það fer, hverjum vana þjóðar
sinnar og óvana. — Svo kemur kaffi,
litsterkt og anganþrungið, og vindill,
sem ég hefi geymt mér til þessarar hátíð
legu stundar. Hann er ekki úr tóbaki.
Hann er ofurlítið gulbrúnn líkamningur
af ljósbláum ilmi, sem læðist eftir nefinu
upp í heilann, skríður eftir hverri fell-
ingu hans, bregður á leik í bugðunum
og hristist út um líkamann, eins og
ósymlegt balsam.
. 0g Þa» «.
ég verð að skynja meg augunum hnígur
yfir merkur og velli. Lestin askveður
inn í myrkva komandi nætur. Ég fer að
leita uppi svefnvagninn og finn rekkju
mína: ofurlítinn prjónastokk. — Með
þvi að gera mig stinnan oe teinréttan
eins og sívalning, get ég snúið mér við
í henni. — í rekkjunni fyrir ofan mig
liggui maður og dæsir og púar, eins og
hann væri að slá harðvelli. Annað hvort
hefir hann borðað yfir sig eða hefir
slænia samvizku. En það kemur mér
ekkert við. Ég ligg grafkyrr í prjóna-
stokknum með lokuð augu og þýt í gegn
um rúmið meg 100 kílómetra hraða á
klukkustund. Vitundin verður djúp og
kögruð með fylkingum hljóðra, myrkra
drauma eins og stöðuvatn í skógarrjóðri.
Ég sé brú, sem tengir saman tvo skógi-
klædda hólma, staurabrú yfir grænan
sefgróinn ás og tvær ljósklæddar stúlk-
ur, sem halla sér út yfir riðið. Það er
sunnudagur í Sordavala. í fjarska skína
hvítar byggingar og gylltu'r laukmynd-
aður turn. Allt í einu brýzt ýskrið í
teinunum upp á yfirborð vitundarinnar,
---- ég er á ferð. — Á morgun vakna
ég á stað, sem ég hefi aldrei litið augum,
mörg hundruð kílómetra í burtu. Og
myrkrið þéttist utan um vitund mína,
þéttist utan um lestina, sem þýtur áfram
gnötrandi af hraða, — eins og mitt eigið
líf.
3. febrúar 1929:
ÁSTADRYKKUR
Q
U agan gerðist í Berlín fyrir
skemmstu.
Isolde er aðeins 1G ára að aldri og
hún var í fatabúð. Hún festi ást á hús-
bónda sínum. Eitt af verkum hennar
var það, að búa til kaffi handa honum
á hverjum degi.
Húsbóndi liennar var ungur maður, en
hann lét sem hann hvorki sæi né heyrði
Isoldi litlu og tók ekkert eftir því hvern-
ig henni leið. Þá var það að eldri og
reyndari vinkona hennar ráðlagði henni
það af hrekk, að byrla húsbónda sínum
ástadrykk. Sjálf kvaðst hún hafa reynt
það og trúlofast fyrir vikið. Hún lét
Isolde fá glas með hvítum töflum og
sagði henni að láta eina töflu í hvern
kaffibolla.
Isolde gerði þetta og titrandi af eftir-
væntingu beið hún þess, að töfralyfið
hrifi. En svo leið dagur eftir dag, að
engin breyting sást á húsbóndanum.
Hann leit ekki á hana þótt hún væri
að snúast í kring um hann frá morgni
til kvölds.
Þá fór hún að örvænta og leitaði aftur
ráða hjá vinkonu sinni. Vinkonan sagði,
að hún skyldi reyna að láta tvær töflur
í hvern kaffibolla, Isolde gerði það. En
þá rcis hú-bóndinn upp með skömmum
og sagði að henni væri að fara aftur
með að búa til kaffi, það væri orðið ó-
drekkandi hjá henni. Hún bar þetta með
þögn og þolinmæði og treysti því, að sá
dagur mundi koma að ástalyfið hefði
áhrif. En svo stóð húsbóndinn hana að
verki. Hann hélt, að hún væri að byrla
sér eitur. Þá fór hún að gráta og játaði
allt fyrir honum — að þetta væri ásta-
meðal, sem hún léti í kaffið. En það fékk
ekki á hann. Að vísu kom það í ljós, að
töflurnar voru meinlausar — það var
taugastyrkjandi lyf — en hann rak
Isolde úr vistinni.
Þá reiddist hún og kærði hann fyrlr
það að hafa rekið sig án þess að hafa
fulla ástæðu til þess. Og dómur féll þann-
ig, að hann var dæmdur til að greiða
henni hálfsmánaðar kaup, en dómarinn
ráðlagði henni að reyna ekki framar að
byrla húsbændum sínum ástadrykk.
11. ágúst 1929:
Me&vitund jurtanna
Rannsóknir indversks visindamanns
OFT og mikið hefir verið um það
rætt, að hve miklu leyti plönturnar
væru næmar fyrir ytri áhrifum. Að
vísu eru hæringar þeirra greini-
Iegar, t. d. blaðanna, sem lokast á
kvöldin og þessh: En um það hafa
menn deilt, hvort allar þessar hreyf-
ingar hlýddu eðlisfræðilegum lög-
málum, eða að hræringarnar gætu að
einhverju leyti verið sprottnar af til-
finningum eða meðvitund plantn-
anna um hin ytri skilyrði.
Indverskur vísindamaður, Jagadi
Bose að nafni, hélt nýlega fyrir-
lestur í London um þessi efni. Sýndi
hann þar mjög stækkaðar myndir af
lifandi jurtum. Með þessum stækk-
uðu myndum, sem hann varpaði á
vegg, gat hann sýnt, hvernig jurtir
hrökkva við, er þær verða fyrir högg
um. Hann gat sýnt, hvernig jurtirnar
skulfu í dauðans angist, ef á þær
var ráðizt, hver áhrif vinandi haföi
á þær, hvernig þær kipruðust til ,er
sett var í þær rafmagn, hvernig
dauðastríð þeirra var, er rafmagns-
straumurinn varð þeim of sterkur
o. s. frv.
Áhorfendur urðu gagnteknir af
þeim nýtt sjónarsvið í heimi plantn-
undrun við sýningu þessa, er opnaði
Eftir séra Sigurð Einarsson
18 1 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
32. tölublað 1963 >