Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Qupperneq 6

„Hann gerði ekki út sjálfur, en hafði
mann til sjós. Svo var veiddur silungur
í ánni á sumrum og skotnar rjúpur á
veturna. Samt voru rjúpur ekki sölu-
vara í þann tíð en eingöngu notaðar til
heimilis. Það var hollur og góður matur“.
„En barnafræðslan?"
„Ja, barnafræðslan. Það var nú svo-
lítið annað en nú. Fyrir fermingu var ég
ekki einn einasta dag í skóla. Samt kom
þarna í sveitina maður, sem ólafur hét
Jónsson, og stundaði umferðakennslu.
Hann var Möðruvellingur og kenndi, að
ég held, aðallega skrift og reikning auk
kristinna fræða. En ég var ekkert hjá
honum. Mamma kenndi mér að lesa, ef
hægt er að segja að nokkur kenndi mér
það. Kristin fræði lærði ég mest, þegar
ég stóð yfir fénu síðari hluta vetrar“.
„Uppeldið hefur verið hart í þá daga“.
„Það mundi þykja svo nú. Sums stað-
ar voru börnin pínd áfram við vinnu
svo að segja meðan þau gátu staðið“.
T ar þetta nokkur æska?“
„Það voru ljósir punktar innanum, hjá
þeim sem héldu heilsu. Gleði æskunnar
verður aldrei með öllu heft. Við strák-
arnir flugumst á, og okkur var ekki
bannað að fara á skíði og skauta. I
kirkjuferðum á veturna voru oft milli tíu
og tuttugu strákar saman komnir. Og á
heimleiðinni leituðum við uppi skíða-
brekkur eða lékum okkur á skautum á
ánni. Þess utan fengum við oft stundir
í þetta. Hins vegar mátti maður aldrei
sjást aðgerðalaus innivið svo ekki væri
komið með eitthvert verk, t. d. þóf,
kamba eða prjóna. Jú, þetta voru ljósir
blettir innan um eins og er gengið var til
prestsins. Auk venjulegra spurninga á
kirkjugólfi, gengum við fermingarbörn-
in til prestsins einu sinni í viku með
niu vikna föstunni. Seinna fórum við
tvisvar í viku, og kannski höfum við
farið annan hvern dag síðast. Ég man
það ekki fyrir vist. Þetta voru góðar
ferðir og skemmtilegar, þó var þriggja
tíma gangur frá Hnjúki niður að Völl-
um. Séra Tómas Hallgrímsson var ágætis
maður, enda skyldur Jónasi þjóðskáídi,
ef ég man rétt Auk kristinna fræða lét
hann okkur lesa, skrifa og reikna. Hann
söng og tónaði svo vel, að ég hef varla
heyrt aðra eins tóna, nema ef vera kynni
söng fuglanna í svokölluðum Skipsklett-
tim fyrir ofan Blængshól. Það verður
þarna smádalur í fjallið með ofurlitlu
stöðuvatni í botni og bröttum og klett-
óttum brekkum umhverfis. Ég var þarna
einn með ánum mínum og fuglunum,
þegar ég var smali, og söngur sólskríkj-
unnar endurómaði svo fallega frá sól-
vermdum klettunum, að ég nýt þess
enn“.
„Já, ég var á ellefta árinu, þegar ég
byrjaði að sitja hjá á nóttunni. Soffía
systir var með mér fyrst. Ég segi það
satt, að fyrstu næturna grenjaði ég alveg
linnulaust, og ég man sérstaklega eina
nótt seinna um sumarið. Það var úða-
þoka og svalt. Ég var víst talsvert votur
a.m.k. í fæturna. Um lágnættið skreið
ég upp á stóran stein og ætlaði auðvitað
ekki að sofna. Samt fór nú svo, og þegar
ég vaknaði, voru allar ærnar farnar, og
mér varð nú ekki um sel. Ég ætlaði áyrst
að rekja slóðirnar í dögginni, en það
reyndist ómögulegt. Þá tók ég það ráð
eð hóa eins og í smalamennsku, og þann
ig hafði ég þær allar heim að kvíum
nema tvær“. Sigurður hlær við, lítið
eitt, bætir síðan við eftir andartaks þögn.
„Þetta stælti kjarkinn, herti og kenndi
manni að gefast ekki upp“.
„En var þetta nú ekki fullmikið?1*
spyr ég.
„Jú, að vísu“, segir Sigurður og lyftist
1 stólnum. „En hver ratar meðalhófið?"
„Og þú hafðir safnað kjarki til að
drífa þig í Hólaskóla". ú.
„Já, ég fór úr föðurhúsum, þegar ég
var sautján ára, réðst fyrst vinnumaður
að Syðra-Hvarfi og hafði fimmtiu krón-
Ur í árskaup. Það þætti lítið núna, en ég
ól alltaf einhverja framavon í brjósti og
hef líklega verið nokkuð framgjarn, enda
ætlaði ég upphaflega í Möðruvallaskóla.
Það var Jóhann á Ytra-Hvarfi, sem réð
mér til að fara heldur að Hólum, af því
að ég hafði enga undirbúningsmenntun.
Jóhann hélt einkaskóla, og þar var ég
hálfan mánuð til náms veturinn áður.
Skólavistin kostaði sjötíu aura á dag,
fæði, húsnæði og kennsla. Næsta haust
fór ég að Hólum og þroskaðist þar bæði
andlega og líkamlega og flaugst mikið á.
Séra Zóphónías í Viðvík var íslenzku-
kennarinn okkar. Mér er hann minnis-
stæður. Hann náði einhvern veginn svo
vel til mín“. .
„Varstu þá farinn að hneigjast til hug-
leiðinga um trúmál?“
„Ekkert sérstaklega. Það voru áflog-
in þá og gleðskapurinn. Ég las einu sinni
heilmikið um spíritisma. En það var
seinna. Ég fékk fljótlega andstyggð á
öllu þvi fargani og brenndi spíritista-
ritin. Upp úr því fór ég að lesa
Biblíuna".
»v
T arstu lengi á Hólum?"
„Tvö ár. Ég held það hafi verið alda-
mótaárið, sem ég fór, og þá í jarðabóta-
vinnu út á Höfðaströnd. En þetta var um
haust, og tíðin spilltist. Þá réðst ég í
Grafarós til sveitunga mLns, Hallgríms
Tómassonar prests að Völlum. Hallgrím-
ur var þá skrifstofumaður við Gránu-
félagsverzlun hjá Karli Hólm. Ég átti að
róa á báti, sem Hallgrímur gerði út þetta
haust. En ekki varð heldur mikið úr
því. Ég lagðist í lungnabólgu. Og þar
hef ég nú líklega verið kominn næst
eilífðinni — óráð dag eftir dag. Mér eru
enn minnisstæð öll þau undur, sem fyrir
mig báru í óráðinu. Mér eru enn minnis
stæð öll þau undur, sem fyrir mig báru
í óráðinu. Ég var löngum í styrjöld,
stökk yfir fallna menn og hlóð valkesti.
Það var eins og í riddarasögu".
„Læknir, jú, jú, Magnús Jóhannsson
á Hofsósi stundaði mig og kom nær dag-
lega í heila viku. Svo var hjúkrunar-
kona, sem vakti yfir mér á nóttunni.
Mér var víst vart hugað líf um tíma.
Ég man vel eftir því eina nóttina, ég
var með fullri rænu þá, og stúlkan fór,
en Hallgrímur kom, settist hjá mér og
spurði ofboð þýðlega, hvort ég væri
nokkuð verri. Ég kvað svo ekki vera, og
hann sat hjá mér um tíma en fór síðan,
og stúlkan kom. Þetta var byrjun bat-
ans, en hún hefur víst haldið, að það
væri helfróin, aumingja stúlkan, og beð-
ið Hallgrím að vera hjá mér meðan ég
skildi við“.
„Þú hefur legið lengi?“
„Sex vikur. Og hvað heldurðu að
reikningurinn frá Magnúsi hafi hlaupið?
— sjö krónur heilar — meðöl innifalin,
og þar í dýr vínflaska. Hann varð held-
ur aldrei ríkur að veraldarauði sá mað-
ur, en því meir að góðvild og hjálpsemi.
Magnús var ágætur læknir, enda mikið
ti! hans sótt. Eini ljósi punkturinn í
þessu, ef hann hefur fastnað sér konuna
um þetta leyti. Hún er systir Hallgríms.
Sjálfur gat ég aldrei borgað Magnúsi
neitt utan þessar sjö krónur, nema þá ef
tii vill eftir að hann var horfinn af jarð-
lífssviðinu. Við vorum nefnilega ekki
alveg skildir að skiptum“.
„Nú“.
„Já, hann var búinn að biðja mig
fyrir dreng, og ég fékk frá honum ágæta
vínflösku. Það var ekki sú fyrsta, þótt
hinar kæmu allar meðan hann var hér,
en þessa hafði hann beðið konuna fyrir
áður en hann dó. Við vorum líka búnir
að sælda talsvert saman í lífinu. Hann
kom til mín að Fjalli, þegar ég var
nærri því dauður á Heljardalsheiðinni".
„Dauður á Heljardalsheiðinni?“
„Já, ég var farinn að búa á Egg þá
og kom gangandi norðan úr Svarfaðar-
dal, hafði hitnað og kólnað á víxl og
veiktist, þegar ég kom upp á Heiðina.
Ég dróst þó vesturaf. En þegar ég kom
ofan í Heljardalinn var svo af mér dreg-
ið, að ég var búinn að ákveða, hvernig
ég ætti að ganga frá sjálfum mér. Ég
ætlaði að stinga stafnum niður í skafl,
þar sem hann fennti ekki og leggjast
svo fyrir. En Guð hefur aldrei gleymt
mér, og hann sendi mér hjálp einmitt,
þegar ég var að komast í þrot. Það kom
maður á móti mér. Hann hét Árni Árna-
son, svarfdælskur maður, og bjó síðar á
Hofdölum, fluttist þaðan til Sauðár-
króks. Ég var svo illa kominn, að ég
gat með engu móti setið á hestinum.
Árni varð að ganga undir mér eða hálf-
bera mig heim að Fjalli í Kolbeinsdal.
Þar var mér veitt góð aðhlynning og
sent eftir Magnúsi lækni. Sú læknisvitj-
un kostaði þrjár krónur, þó var hríðar-
veður og nokkur ófærð.“
„Voru þetta alvarleg veikindi?“
„Lungnabólga, og sótti í sama horfið
og fyrr með óráðið. Ef á mig rann höfgi,
hrökk ég upp við hroðalegustu ofsjónir.
A þessu gekk, þar til Pálína mín kom og
setfist hjá mér og hélt í höndina á mér.
Þá loks sofnaði ég eðlilega".
„Þú. hefur átt góða konu. En hvað bar
til tíðinda eftir að Magnús blés í þig
lífsanda þarna í Grafarósi?"
„Guð gerði það nú líka. Magnús hefði
nú lítið getað læknað án hans. Við menn-
irnir erum aðeins verkfæri í hendi Guðs
og eigum stöðugt að hlusta eftir hans
rödd og reyna að breyta samkvæmt hans
vilja. Þá erum við gagnlegur gróður og
hamingjusöm eins og jurtin, sem teygar
ljós himinsins. En af mér er ekki mikið
að segja, þegar ég loks komst á fætur,
fór ég heim í Svarfaðardal og var við
kennslu um veturinn. Næsta sumar var
ég ráðsmaður á Grund í Svarfaðardal
og hafði fimmtán krónur á viku. Það
þótti mikið. Þá bjó á Grund Sigurður,
afi Sigurðar Hauks, sem var prestur á
Hálsi. Prestur heitir í höfuðið á afa sín-
um og hesti, sem Sigurður átti. Það var
ágætishestur og hjónin úrvalsmanneskj-
ur. Um haustið fór ég til Akureyrar og
ætlaði að græða peninga á síldveiði. Ég
hafði tvær krónur upp úr einum degi
og tuttugu upp úr öðrum. Síðan ekki
söguna meir. En í þetta fóru um það bil
þrír mánuðir. Og aftur lá leiðin til Skaga
fjarðar".
Og hvað er að frétta af búskapn-
um?“
„Af honum er nú held ég lítið að segja.
Mér eru andlegu málin hugstæðari nú
orðið“.
„Hvers vegna hneigðist þú svo mjÖg
til trúar?“
„Fyrsti vísirinn hefur sjálfsagt legið
í uppeldinu. Móðir mín var trúkona og
bað fyrir okkur börnunum og kenndi
okkur að biðja. Bænir eru óneitanlega
mikils virði. Þær opna sálina, og gera
mann móttækilegan fyrir náð Guðs og
krafti, sem alls staðar er í nálægð að
leita okkar. Svo hefur lífið kennt mér, að
við mennirnir erum sjálfum okkur ails
endis ónógir. Við þurfum alltaf á náð
Guðs að halda og getum ekkert án hans,
cins og trúarskáldið segir í sálminum:
An Guðs nóðar er allt vort traust óstöð-
ugt, veikt og hjálparlaust. Ég trúi á
opinberandi kærleika Guðs í Jesú Kristi
og veit, að hann hefur staðið við öll þau
fyrirheit, sem hann gaf í Biblíunni. Þar
birtir hann okkur vilja sinn og svarar
öllum spurningum. Ef okkur mönnunum
tækist að haga lífi okkar í samræmi við
boð meistarans væru öll vandamál leyst.
Biblían er lykill trúarinnar og dyr sam-
vizkunnar. Ég hef oft hugsað um það,
hvers vegna fólk les allar mögulegar og
ómögulegar bækur en ekki Biblíuna. Mér
er lestur hennar hrein nautn nú orðið.
Mínar beztu stúndir eru þegar ég vaki
á nóttunni og les Biblíuna. Ég tek ekki
ákvarðanir án þess að leita til Drottins
gegnum orð Biblíunnar. Og ég hef oft
fengið dásamlegt bænasvar, sem beinlín-
is nálgast kraftaverk.“
„Þú sagðir þig úr þjóðkirkjunni og til-
heyrir þó engum sértrúarsöfnuði".
„Ég lít svo á, að aðeins einn trúar-
flokkur eigi að vera til — flokkur
manna, sem þi'á Guðsríki og leitast við
að skapa það með hugsun sinni, orðum
og athöfnum samkvæmt boði Guðs. Um
þetta gæti ég talað langt mál, en það
er sjálfsagt timi til kominn, að við för-
um að Ijúka þessu spjalli. Ég þarf að
fara, og þetta tekur ekkert blað“.
„Auðvitað ekki. En ef þú værir ekki
orðinn alltof andlegur gætirðu kannski
sagt einn brandara eða frá einni svaðil-
för í lokin“.
„Ég hef engar svaðilfarir farið, sem
talandi er um“, segir Sigurður og sýnir
á sér fararsnið. „Ég hef náttúrlega stund
um teflt á tæpt vað og oft sundhleypt í
Vötnunum. Einu sinni missti ég svo að
segja undan mér hnakkinn. Ég hafði
rennt mér af baki, lá með hliðinni á hest
inum og hélt í faxið. Hnakkurinn var far
inn, þegar að landi kom, og ég hef aldrei
séð hann síðan. En þetta er ekkert til
frásagnar. Hitt er meiri saga, „að Guð
hefur af náð sinni látið mig, lítilmót-
legan mann, lífi halda, blessað mig og
leyft mér að ljúka upp munni, til þess
að vitna um náð harxs og kærleika".
„Við höfum bæði nú og áður rætt
.talsvert um trúmál og mér skilzt sem
þú hafir stundum verið nokkuð stífur
við Guð, jafnvel þreytt við hann
Jakobsglímu“.
„Ég held ég hafi nú fyrst og fremst
glímt við sjálfan mig“, svarar Sigurður
með höndina á hurðarhúninum. „Og
stífheit kalla ég það ekki, þótt ég ætlist
til, að hann standi við sín eigin orð,
enda veit ég, að hann stendur við það
allt. Og hafi ég skilið eitthvað rangt,
vona ég, að hann af náð sinni veiti már
einurð til að minna hann á, að ég hafi
skilið og skynjað með þeim skynfærum
og þeirri greind, sem hann gaf mér“.
Og það er djarfmannleg reisn yfir
gamla manninum, þegar hann opnar
hurðina.
Hagalagðar
TJmsjónarmannavísur
Janus Jónsson og Þorvaldur Thorodd-
sen ortu vísur um þá, sem voru umsjón-
armenn í Menntaskólanum 1872—73. Þá
var Zophonías Halldórsson efstur í skóla
og umsjónarmaður við bænir.
Janus kvað:
Hann við bænir hölda vel
heftir gázka kæti.
Þorvaldur botnaði:
í fornra mála fræðivél
fyrsta hefir sæti.
Margir frá þeim árum munu enn kunna
visuna um umsjónarmanninn í neðsta
bekk:
Stellu-Lárus stóra vömb
styður höndum báðum,
en fyrsta bekkjar fjörug lömb
fljúgast á í náðum.
Þótti Jóni gamla Árnasyni þessi vísa
svo ágæt, að oft fór hann með, og festist
hún við það í minni manna.
(N. Kirkjubl.)
Hjúasæld á Þingeyrum
Aldrei hefur mér fundizt ég vera góð-
ur búmaður. Mér hefur mikið hjálpað,
að ég og kona mín sáL vönduðum og
lögðum ástundun á að fara sem bezt
með okkar þjónustufólk, svo það stund-
aði að vinna okkur utan- og innanbæjar
öll verk með staðfastri dyggð og trú-
mennsku, svo við héldum margt fólk
lengi og áttum lakara með að vísa fólki
frá okkur, en að fá fólk til okkar. Frá
því fyrsta ég til man, hafa mér heppn-
azt verk vel og mínar tiltektir.
(Ævis. Björns Ólsens)
Q LESBÓK MORGUNBLÆÐSINS-
38. tbl. 1964