Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Síða 30
|>A tnest i höndunum. í>að var auðvitaS
sagt, að vinnukonan hefði ekki mátt
borða af stelldiskunum. Og þetta hefði
verið rétt eins og þegar verið var að
kaupa leir, sem kallaður var steintau,
handa hundum, köttum og hænsnum.
Sú fékk nú að kenna á kjánaskap
sínum, það þurfti ekki mikið tii að orð
yrðu fleyg í Reykjavík þá.-------Þó að
ég sakni að mörgu leyti gömlu Reykja-
vikur þá mátti slúðrið missa sig, það
var meiri þáttur í bæjarlífinu þá, en
nokkur trúir nú. Maður var svo ber-
skjaldaður, svo óvarinn, ef eitthvað
henti mann, sem gat vakið grunsemdir.
Já, það var sannarlega ógaman að lenda
milli tannanna í fólkinu, lenda í þeirri
símalandi kjaftakvörn, sem bæjarslúðr-
ið var. Kannski var maður of hörunds-
sár, of hræddur um sig. '
Frú Bergsson þagði við svo sagði hún:
— Það var nú líka það, að ailar sið-
venjur voru svo fastar, að ekki mátti
út af bregða. Aftur hugsað hún sig um,
svo sagði hún: — Ég held að ég verði
að segja yður dæmi, þó að það sé í
rauninni mikið einkamál. Þá var alltaf
talað um sorgarár eftir missi eiginmanns
eða eiginkonu. Það þótti hin mesta
goðgá að gifta sig aftur áður en sorgar-
árið var liðið, svo ótryggðarlegt, og auð-
vitað mátti búast við að slíkrt bráðræði
vekti einhverjar grunsemdir. En þetta
henti mig einmitt, þó að undarlegt megi
virðast. Það liðu tæpir tíu mánuðir frá
því að ég varð ekkja þangað til ég
gifti mig aftur. Ég hefði ekki tekið ann-
að í mál, en að við biðum sorgarárið,
það stóð nefnilega eins á fyrir manns-
efninu mínu, hann missti líka konuna
sína úr spönsku veikinni, ef svo hefði
ekki staðið á að við votum bæði er-
lendis, vildum gifta. okkur í kyrrþey
og það hentaði bezt að ljúka því af
áður en við færum heim. — Þá tíðkuð-
ust miklar brúðkaupsveizlur, en það var
of skammt iiðið frá ósköpunum, sem
yfir dundu '1018 til þess að við gætum
hugsað til veizluhalda, allra sízt brúð-
kaupveizlu. Manni fannst grafirnar
varla grónar.
— En það hafa sprottið fögur blóm á
þeim sorgarakri.
— Þér eigið við, að ég hafi orðið þam
ingjusöm með mínum nýja ástvini. Já,
svo sannarlega. Ég var mikil gæfukona
í sambúðinni við hann. Hann samein-
aði svo vel að vera traustur lífsföru-
nautur og mikill heimilisfaðir þrátt fyr-
ir öll sín umsveif. Sumum er það gefið,
að ná út yfir mikið. Og svo var hann
það'sem við konurnar kunnum að meta,
kannski er það kryddið, saltið, sem
forðar skemmdum — hann var spenn-
andi karlmaður.
Nú brosti frú Bergsson lífct og henni
finndist hún hafa talað of djarft, að
hún, svona gömul kona, hefði talað allt-
of giæfralega.
— Maður talar ekki svona við hvern
sem er, sagði hún afsakandi. En ég
ætlaði að segja yður — , hún þagði við,
hugsaði sig andartak um. — Já, það var
einmitt það, sem ég ætlaði að segja
yður að það var hreint ekkert síður fyrir
það, hvað ég var hrifin af manninum, er
ég hikaði við að stíga þetta stóra spor
með honum. Mér fannst ég vera kom-
in af giftingaraldri, búin að vera gift
á þriðja tug ára, orðin amma. Yður að
segja blöskraði mér, svona' með sjálfri
mér, hvað ég var ástfangin. Það var
ekki laust við, að mér finndist það bera
vott um, að ég væri í irinsta eðli mínu
ófyrirleitið ævintýrakvendi, sem aldrei
gæti að fuilu beygt mig undir almenn-
ar siðgæðis- og velsæmiskröfur, þó að
ég reyndi það af fremsta megni. Mér
fannst, að allir hlytu að líta svo á, að
svona þróttmikiil maður á góðum aldri
ætti að fá sér yngri konu. Ég reyndi
auðvitað að koma honum í skilning um
þetta, þó að ég vitanlega tæki nærri
mér, að benda honum á það, að ekki
væri á það treystandi, að ég héldist til
lengdar ungleg og blómleg, yrði til
frambúðar sú kona, sem hann hefði
ánægju af að sjá við hlið sér á þeirri
mannvirðingarbraut, sem hann átti
framundan. Ég var líka undir niðri kvíð-
andi út af því, að það væri meiri vandi,
en ég fengi undir risið, að eiga að
standa í sviðsljósinu, farin að eldast og
alls óvön því að koma fram sem meiri
háttar persóna, raunar óvön því að
koma í öll stærri samkvæmi. — Þér get-
ið víst ekki gert yður í hugarlund hvað
fyrri maðurinn minn var frásneiddur
öllu margmenni og mannfagnaði. Það
var nú um of. Ég var öðru vísi gerð,
langaði í tilbreytingu og gleðskap. En
hvað var um að tala. Konan verður að
gera sér að góðu að sitja þar sem mað-
urinn leiðir hana til sætis. Og ég var öll
í heimilinu og kyrrðinni hjá honum —
og bókunum, ekki má gleyma því hvers
virði þær voru mér.-------Nú, en þetta,
sem ég hafði kviðið var ekki eins mikill
vandi og ég var búin að telja mér trú
um. Ég bara var þar sem ég var komin
hverju sinni, við hlið mannsins míns,
vængfang hans var svo vitt, að ég var
allsstaðar eins og í vari. Hann hafði
allann vandann, hélt þær ræður, sem
hann þurfti að halda vegna okkar
beggja, ég bara sat umvafin þeim ljóma,
sem frá honum stafaði, og lumaði alltaf
á einhverju í glasinu minu til að skála
við hann.
Það var sem frú Bergsson hefði gleymt
návist minni og væri á eintali við sjálfa
sig, hún kinkaði ofurlítið kolli eins og
því til samþykkis, sem hún var að segja.
En svo rankaði hún við sér, brosið
glitraði í augum hennar, þegar hún
sagði: — Þér farið víst nærri um þær
undirtektir, sem ég fékk, þegar ég var
að reyna að dæma sjálfa mig úr leik,
ennar eins málafylgjumaður og hann
var. — Mig langar annars til að segja
yður frá ofurlitlu atviki. Það sýnist ekki
merkilegt í sjálfu sér, en hafði þó tölu-
verð áhrif á úrslitaákvörðun mína.
Kannski er réttara að segja, að það
hafi flýtt fyrir henni. — — Það var
eitt kvöld, að hann kom til mín og
færði mér ljóðabók. Hún hafði komið
út fyrir nokkru, en skotizt framhjá mér
í öllum veikindunum og sorginni. Annars
fylgdist maður vel með, bækur voru lífs-
ins manna í þá daga. Ég hafði sérdeilis
góðan tíma til bókalesturs, meðan ég
bjó ,með fyrri manninum mínum. Við
eignuðumst bara eina dóttir og hún fór
snemma að heiman, við tvö ein eftir og
ég hafði alltaf notalega heimilishjálp.
Þá var nú búið eins vel að konunni í
heimilinu og ástæðar framast leyfðu, eins
og þarf að vera, svo að hún geti verið
sál þess og sól.------Fyrirgefið, góða
mín, hvað ég er útúrdúragjörn, þarf
svó víða að koma við í leiðinni. En það
var nú þetta atvik með ljóðabókina,
sem ég ætlaði að segja yður frá. Ég tók
hana með mér í háttinn. Hafði hana
í höndunum, án þess að opna hana og
lesa. Var svo mikið að hugsa um mann-
inn, sem vildi eiga mig, það var nú
ekki lát á, því að hann vissi, hvað hann
vildi og hann hafði áhrif á aðra, því
megið þér trúa. Ég var hálfvegis farin
að halda að ég væri ekki orðin of gömul
til að setjast á brúðarbekkinn, en
samt. . . Efinn sat um mig og kvaldi
mig. Þá datt mér allt í einu í hug, að
kjósa mér í ljóðabókinni nýju og vita
hvað ég hitti á, kannski fengi ég bend-
ingu um það, hvað ég ætti að gera.
Maður gerði þetta í þá daga, að kjósa
sér. Ég geri það enn, kýs mér í ljóða-
bók í tilefni eins og annars, eða bara
að gamni mínu. Ég kaus mér efst 1
hægri með þetta í huga, sem ég var
að segja yður, lét bókina opnast sjálf-
krafa. Hún opnaðist mjög aftarlega, en
það kom víst af því, að þessi staður hafði
verið lesinn á undan mér og bókin liðk-
ast þar ögn í kjölnum. Ég man að ég
lá aftur á bak í rúminu, en spratt upp
af undrun og fögnuði og hélt áfram að
lesa. Mér fannst sem til mín hefði verið
talað.
„Ég geymi ennþá eldinn
og æskudagsins þrótt
Með gullinhyrndum hreinum
að heiman ek í nótt
Með gullinhyrndum hreinum
og hratt mig yfir ber. —
í sálu minni er söngur
til Sólheima ég fer.“
— Þar kenni ég skáldið frá Hvítadal.
— Já, það voru Söngvar förumanns-
ins, fyrstu ljóðmælin hans Stefáns, sem
vinur minn var svo hollhentur að færa
mér. — Já, ég segi það satt, að mér
fannst til mín talað. Ég hugsaði mikið
það kvöld og nótt og sannfærðist smám
saman um það, að ég geymdi „ennþá
eldinn og æskudagsins þrótt.“ Hafði
ég kannski ekki verið geymd í góðu
hjónabandi, þar sem ekki hafði velkst
fyrir mér, og ég var óslitin manneskja.
Sannarlega átti ég mikið eftir af æsku-
þrótti og ásthita. Var þá nokkuð því til
fyrirstöðu að ég æki með gullinhyrndu
hreinunum til Sólheima.
„Það skiptir mestu máli
’ að mega koma þar. . .“
Já, það skipti mig mestu, sópaði burt
öllum mínum efasemdum, „að mega
koma þar.“ Það var fagnaðarrík niður-
staða.
>
„Nú leikur aftuc ilmur
' um ævidaginn minn.“
Og haldið þér ekki, að þetta blessað
ljóð eigi enn til orð, sem ég get gert
að mínum.
„Nú get ég lofað lífið,
þótt lokizt ævisund.
Ég hef litið ljómann
og lifað glaða stund“.
— Mér hefði ekki komið það á óvart,
frú Bergsson, að yður hefði vitrast það
í draumi, að þér ættuð að gifta yður
aftur, en þér leituðuð véfrétta í ljóði.
Ég þarf ekki að spyrja þess, sem ég
veit, að þér hafið alltaf verði ljóðelsk
og stálminnug á ljóð. Þér hafið átt
póisíubók, þegar þér voruð ung stúlka
fyrir vestan, að minnsta kosti eftir að
þér voruð orðin frú í Reykjavík. Þér
hafið verið hneigð fyrir skáldskap yfir-
leitt. Hneigð fyrir bækur, það hefur
víðari merkingu. Bókmenntir hafa vafa-
laust haft mikið gildi fyrir yður — fyrir
yðar kynslóð.
— Ómetanlegt! Aiveg ómetanlegt! j
! Röddin og augun ljómuðu.
— Ég held að einmitt þér hljótið að
geta skilið, hvers virði það var að fá
bækurnar inn í kyrrðina til sín, fá-
breytnina. Útkoma bókar var mikill við
burður þá. Helzt er ég á því að bækur
hafi verið betri þá, betri fyrir fólkið,
sem las þær, en bækur eru fyrir nú-
timalesendur. Maður komst yfir það þá,
að fylgjast með íslenzkum bókmennt-
um. Nú held ég, að það hljóti að vera
vaxið flestum yfir höfuð. Það er jafn-
vel sagt, að gagnrýnendur lesi ekki allt,
sem þeir dæma um.
— Það hefur sannast. Altounnugt að
manni var vikið frá blaði af þeim sök-
um. Og er þó held ég oftast tekið létt
á slíku.
— Svona lagað held ég, að hefði ekkl
getað átt sér stað, hér fyrr á árum, enda
voru það hámenntaðir og reyndir bók-
menntamenn, oft ritstjórarnir sjálfir,
sem skrifuðu ritsjána.
— Því trúi ég vel, að meira sé kastað
höndunum til ritdóma nú. Og þó er
verra fyrir höfundana, að erfiðara er
orðið að ná til lesenda. Það er einatt
komið undir ýmsum annarlegum ástæð-
um, auglýsingaáróðri, pólitík, sambönd-
um hverskonar, hvort verk þeirra eru
lesin. Nú og svo er trúlega lakar lesið
en áður, enda lestrarefnið svo miklu
meira. Dagblaðalestur tafði minna fyrir
ykkur.
— Einkum á meðan við höfðum engin
dagblöð! Einar Benediktsson réðst
fyrstur í útgáfu dagblaðs, rétt fyrir
aldamótin, en það var víst í of mikið ráð
ist, þvi að hann entist skammt með Dag-
skrá sína. Blöðin voru auðvitað lesin
vel, þessi, sem maður fékk í hendurnar,
en það fór minni tími í það en nú, mikil
ósköp. Tímaritin voru ágæti þá, og þau
las maður að heita mátti orði til orðs.
Ja, stundum var nú efnið að vísu helzt
til .isindalegt fyrir mig, jafnvel eftir
að ég fór að leggja mig eftir hvers
konar fróðleik.
Frú Bergsson brosti ofurlítið kank-
víslega.
— Ég las nú samt Heimsmyndina
nýju eftir hann Ágúst H. Bjarnason.
Mér fannst sjálfri það vera vel af sér
vikið. Þetta var langur greinaflokkur,
minnir það tæki fleiri ár að birta hann
allann. En maður las þetta allt, kallaði
það að fylgjast með. Ég gæti tilnefn*
margt, sem mér féll betur að lesa, en
það er vandi að taka eitthvað sérstakt
út úr. Ég get bára sagt það, sem méjr
fannst þá og hreint ekkert síður nú,
að gömlu tímaritin hafi verið hrein-
asta gullnáma, svo furðulega fjölbreytt,
bæði fræðandi og skemmtandi — ja, svo
íramarlega, sem maður telur skáldskap
30 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS.
38. tbl. 1S64