Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Qupperneq 4
I?rá LagarfljótL
Kjartan Sveinsson, skjalavörður:
LAGARFLJÓT
„eitt mesta laxvatn i Norðurálfu"
(Lijósm.: Páii ^ónsson).
I>vi fer víðsfjarri, að Eiríikur Magnús-
son, bókavörður í Cannbridg'e á Eng-
landi (:f. 1833, d. 1U13), hafi hlotið þann
sess í sögu vors lands, sem honum ber.
Hann dvaldist öM sín manndómsár
fjarri föðurlandi sínu hjá menntabrunn-
um ríkrar menningarþjóðar, sem var
mestu ráðandi í heiminum á þessum
tímum. Það var ef til vill návist þess-
arar þjóðar en fjarlægð frá hinni, er
hafði alið hann og fóstrað, sem gerði
"* hann hvort tveggja í senn víðsýnan
heimsborgara og ætitjarðarvin einlægan
og athafnasaman.
ússon lét til sín taka. Tvennt kunni hann
að færa sér í nyt, aðstöðu valdamikilla
vina sinna meðal Breta og þau brezk
blöð, sem mest máttu sín, og höfðu það
traust, að þau færu eikki með staðlausa
stafi. Hann skrifaði greinar í þessi blöð
og hvatti Breta að rétta hjálparhönd
gamalli, fámennri menningar- og ná-
grannaþjóð, sem ætti við böl að búa.
Árangurinn lét ekki á sér standa, fé
streymdi inn, og áður en varði hafði
safnazt gildur sjóður. En þá var eftir
að koma þessu fé í varning, flytja hann
til íslands og dreifa honum um breiðar
byggðir.
Fólkið norður á íslandi vantaði brauð.
Þess vegna fe.sti Eiríkur kaup á korni
úr kiornhlöðum Bretlands, leigði sér stór-
an en ódýran vörudall til þessara flutn-
inga og fór sjálfur með sem leiðsögumað-
ur. Sú för til íslands og norður og aust-
ur um land, í veðraham fyrir vitalausri
strönd, varð hvorki honium sjálfum né
áhöfninni nein skeimmtisigling. En hvern
storm lægir, korninu var útbýtt eftir
þörfum hvers byggðarlags, enda þótt
nokkur togstreiita yrði um úthJiutun
þess, svo sem vænta mátti.
Yið silcyldum nú ætla, að Eiríkur hiafi
uppskorið þökk fyrir sitt fórnfúsa starf.
Það hJaut hann að sjáJfsögðu, en Jíka
aðkast, jafnvel frá lön-dum sínum. Brezk
ur ferðalangur skrifaði á nsóti Eiríki.
Hann hafði heimsótt Reykjavík sumarið
áður, étið og drukkið hjá dönskum kaup-
mönnum og gat því borið um það af eig-
in raun, að á fslandi væru allsnægtir.
Svo vel hafði Eiríki orðið ágengt i
fjáröflun sinni, að nokkur sjóður var af-
gangs, er öllum Jcornkaupum og flutn-
ingum var lokið. Það kom að sjálfsögðu
i hlut bans að ráðstafa þvi fé, en hvern-
ig yrði því bezt varið til þjóðnytja að
hans áliti? Um það vottar eftirfaran-di
bréf, er hann skrifaði þeim manni, sem
hann treysiti bezt, Tryggv-a Gunnarssyni,
k-aupstjóna. —
Bréf þetta á að lcoma fyrir almenn-
ingssjónir. Það er alit of merkilegt til að
vera grafið í gömlum skjalabögglum.
Þess vegna birtist það hér:
TTnlversity Library,
Cambridge, 28. maí, 1877.
Elskulegi vinur.
Ég hefi fengið frá þér, fyrir hönd
Múlasýslumanna, heiðursgjöf þeirra til
mín — sannkallaða heiðursgjöf, gjöf,
sem er jafnt heiður gefenda sem þiggj-
anda. Það er auðséð, að manni hefir
verið trúað fyrir gripnum — og meira
trúað fyrir að sjá um hvernig hann
skyldi af Jiendi leystur, að vexti og lögun,
sem bar í brjósti Tryggva Gunnarssonar
og í höfði fegurðarskyn hans. Gripur-
inn er í alla staði stórmannlega úti lát-
inn, og er ágætlgea frá gengið listasmíðL
Það eina, sem að er, er það, að hann
er mér veittur að óverðugu. En til að
bæta úr þvi, hefi ég ásett mér að láta
landið njóta hans á endanum, og hafa
hann afhentan forngripasafninu að mér
gengnum. Ekki tók ég mér nærri van-
þakJciæti manna heima fyrir frammi-
stöðu mína 1875, að öðru leyti en því,
að n.ér sámaði hin heimskulega ill-
girni sumra emibættismanna í Reykja-
vik. En hana lagði ég á hæfilegan stað
•í ísafold. Vanlþakklætið eystra var eðli-
legt beizkleikabragð óframsýnfla manna,
er þóttust verða úti frá réttri skiptingu.
En enginn þeirra taldi mér iþað, held ég,
til illra eða eigingjarnra hvata, að ég
fór með sikjptin eins og ég gjörði. ■—
Þú hefir satt að mæ-la um Jökuldæli.
Það var einrómað líka á Eskifirði, að
láta þá sitja fyrir því meira fé sem þeir
urðu að verða af korninu. En það lá
fyrir utan minn verkahring og ég lét
þess af ásettu ógetið í fsafold, af því mér
kom það mál ekki við.
Þú hefir ef til vill heyrt, að ég vil
ekki setja afgangsféð héðan í búnaðar.
skóla, vegna þess, að þegar setja skal
upp búnaðarskóla landsfjórðunganna,
Verður Múlasýsla, án efa, afskipt til
móts við aðra fjórðunga, að sama skapi
sem hún hefir fé fyrir hendi í sjóði. En
ég vil verja fénu til þess, að koma upp
laxveiði í Lagarfljóti fyrir ofan foss. Ég
vil sprengja fram bográs öðru hvoru
megin fossins, þar sem hægra þykir, svo
jafnt aflíðandi, að allur lax geti gengið
hana. Ég vil hafa hana 100 feta breiða
ef hægt er fyrir efnum; svo djúpa að
hún hafi aldrei minna en 3 feta vatn
í sér. Síðan, er rennan er húin, vil ég
færa niður á hentus?.n gta5 j Lagar-
fljóti, afgirtum og óhultum fyrir sand-
kasti í botni af ofstreymi, ein 50.000
laxaegg, og býst við að á svo sem sjö
ára tíma verði Lagarfljót hið mesta lax-
vatn eitt í Norðurálfunni og allar ár á
Héraði laxár. Hvað segir þú tU þessa?
Haf&u nú hjartans þökk fyrir allit
ágæti mér sýnt, þar fyrir og kerið mikla.
Kostar þig það of mikið að koma við
Eiríkur Magnússon, bókavörður.
ÍÞessi afstaða hans kom hvað beat í
ljós, þegar kjörin urðu hvað kröppust
hér á landi á öldinni sem leið, þegar
alit steðjaði að í einu, hafísar og frost-
hörkur, eldigos og áþján, svo að lá við
mannfellL
Það var einmitit þá, sem Eiríkur Ma-gn-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Nær aldargömul tillaga Eiríks Magnússonar i Kambryggju
24. desember 1965