Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1967, Qupperneq 3

Matfhías Johannessen

RAUÐ JÓL
.,Sverð mun jajnvel nísta þína eigin sálu, til þess að hugsanir
margra hjartna veröi opinberar“.
Úr jólaguðspjöllunum, Lúkas 2, 35.
Á landakortinu
íagurlega boginn
austurlenzkur
rýtingur.
Þeim var trúað fyrir
laufgrænrii jörð
heitrar sólar
og saklauss fólks undir stráhöttum.
Víetnam
blóðugt sverð
í brjósti okkar.
Ó, Evtúsjenkó,
við sem gætum skilið hvor annan
tölumst aldrei við,
meðan þeir kasta sverðum
og blóð drýpur
í stríðsplægðan
hrísgrjónaakur.
Hverjum blæðir út ?
Samvizku okkar,
samvizku okkar . . .
Evtúsjenkó.
einö og hann hélt friði í hmu viðlenda
ríki sínu með hervaldi — hikaði hann
ekki við að beita valdi til þess að koma
í framkvæmd hugmyndum sínum um
siðgæði og halda listamönnum í skefj-
um.
Þelr, sem i þá daga héldu uppi gagn-
rýni á rómverska keisaravaidið, létu þó
iítt á sig fá hörkulegar aðferðir eða
grimmd. Þeir voru afsprengi grimmi-
iegs tíðaran.da — grimmd og harka
blöstu við, hvar sem litið var í heimin-
um. Sem dæmi um tíðarandann má
nefna, að í lista þeim, sem birtur var,
að Ágústusi látnum, yfir það, sem hann
lét gera í góðgerðarskyni eða fyrir ai-
menning, er þess getið, að nann hafi lát-
ið halda átta óhemju mikiar skemmti-
sýningar, þar sem tíu þúsund Skylm-
ingaþrælar bárust á banaspjót. Þetta
voru vinsælustu skemmtanir þessa
tima — menn og konur þyrptust í tug
þúsundatali til þess að horfa á menn
murka lífið hver úr öðrum eða viHidýr
rífa þá á hol. Því fór fjarri, að menn
kipptu sér upp við það, þótt keisar-
inn beitti stundum hörkulegum aðferð-
um gegn þeim, sem ekki vildu hlýða
boðuim hans og bönnum. Á hinn bóg-
inn sætti gagnrýni hið algera vald keis-
arans og dýrkunin og smjaðrið, sem því
var samfara.
í nýlendunum, einku.m austan til, tóku
þegnar hins rómverska keisara að iíta
á hann sem velgjörðarmann sinn og
frelsara og dýrkuðu hann sem guð, með
sama hæiti og þeir höfðu tekið í guða-
tölu Ptolemeana og aðra fyrri vald-
hafa. Rómverjar sjálfix biðu með að
taka Ágústus í guðatölu, þar til hann
var fallinn frá, árið 14 eftir Krist. Með-
ar, hann var ennþá iifs, gátu þeir ein-
ungiis dýrkað snilld hans og ódauð-
iega andagift. En í Austurlöndum, þar
sem siðir og erfðavenjur voru með öðr-
um hætti voru reist hof til dýrðar
Ágústusi keisara.
Þessa dýrkun á valdhafanum skyldu
menn hvor'ki vanmeta né ofmeta. Hér
var um að ræða dýrkun : strangasta
skilningi þess orðs, en var þó engin
sönnun þess, að valdhafinn nyti óskor-
aðrar hylli fólksins vegna persónuleika
sins. Það var einungis eitt af lögmálum
lífsins að tiibiðja valdhafana, hvort sem
var keisarinn eða náttúru öflin og aðr-
ir guðir, svo sem örlaga-, hamingju-,
vizku- eða fésældarguðir. Að láta und-
ir höfuð leggjast að dýrka pessa guði og
færa þeim fórnir, var talið heimskulegt
— það færði mönnum óhamingju og
leiddi yfir þá refsingu.
Hinsvegar tryggði staðföst dýrkun og
fórnir þeiim engin laun, a.m.k. ekki
þessa heims. Langmestur meiri hluti
manna var næsta vonlaus um að sja
nokkru sinni fram á annað en aumustu
fátækt — svo ekki sé talað um líf
þrælanna —- og sú stjórn, sem þegnar
Rómaveldis lutu, var nánast harðstjórn.
Má því nærri geta, að það var fyrst og
fremst ótti, sem knúði menn til dýrk-
unarinnar.
En keisaradýrkunin var áhrifamikið
afl í heimsveldinu og Ágústus, keisari,
ráðgjafar hans, embættismenn og eft-
irkomendur gerðu sér fyllilega ljóst,
hvers virði það var. Þeir, sem gerðust
ötuiastir við að útbreiða og efla keis-
aradýrkunina, voru smákonungarnir og
harðstjórarnir í nýlendunum, sem
hímdu . valdastólum fyrir náð Róm-
verja og voru háðir vopnum frá þeim.
Þeirra á rneðal var Herodes konungur
í Judeu. En i Júdeu urðu viðbrögðin
önr.ur en víðast annars staðar og höfðu
ma: gvíslegar afleiðingar.
-I. löndum, þar sem fyrir voru
fjöin'argir guðir, munaði ekkert um að
bæca keisaranum á guðastallinn. Þar
höíðu menn verið að bæta við guðum,
breyta til og sameina og skipta um
trúarsiði í mörg þúsund ár. Þeir and-
atis menn, sem forystu höfðu litu jafn-
vel á þessa margvíslegu guði sem hin-
ar ýmsu hliðar á einum allsherjarguði,
en hinn almenni borgari valdi sér þá
guði til átrúnaðar, er hann taldi væn-
legasta fyir sig og sína — því að eng-
inn komst yfir að dýrka alla þá, sem
völ var á.
En Gyðingum var öðru vísi farið.
Margir þeirra bjuggu nú utan Júdeu,
flestir í Egyptalandi, aðrir á ýmsum
stöðum í Litlu-Asíu, Grikklandi og
jainvel í sjálfri Rómaborg. En hvar
sem Gyðingar voru niður komnir, og
hxerjum áhrifum, sem þeir höfðu orð-
ið fyrir af öðrum þjóðum, varðveittist
kjsrni trúarbragða þeirra óbreyttur.
. . . „Þú skalt ekki hafa aðra guði
en mig. . . Þú skalt engar líkneskjur
gjöra þér né nokkrar myndi eftir
þvi, sem er á himnum uppi, eður
því, sem er á jörðu niðri, eður því,
sem er í vötnunum undir jörðunni
.... Þú skalt ekki tilbiðja þær og
ekki dýrka þær, því að ég er Dott-
inn, Guð þinn, er vandlátur Guð,
sem vitja misgjörða feðranna á
börnunum, já í þriðja og fjórða lið,
þeirra, sem mig hata, — en auð-
sýni miskunn þúsundum, þeirra, sem
elska mig og varðveita boðorð
mín . . .
Framhald á bls. 62
24. desember 1967
*
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 35