Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Side 28

Sovétjól-
j ólasovét
aðurinn var ekki ánægður. Hann hélt sig vita
lengra nefí sínu og kunna margt fyrir sér.
En hann vissi ekki að hákarlarnir í Moskvu-
borg heimtuðu beinharða valútu fyrir að aka
ferðalöngum spölkom á milli húsa. Maðurinn
Hákarlinn tók við
kortinu og velti því fyrir
sér. Bar það undir dauft
ljósið í mælaborðinu og
sló því nokkrum sinnum
utan í stýrishjólið. Rétti
síðan manninum kortið
og hristi höfuðið: - Néra
dollaras, nó valútas!
Qttiqcqoq
eftir ÁSGEIR HANNES
EIRÍKSSON
sat flötum beinum i rúminu og náði ekki
upp á nef sér eftir kaldan dag. Hann var
ekki ánægður.
Maðurinn kom með félögum sínum til
borgarinnar við dagsbrún til að ná morgun-
flugi heim á leið fyrir jólin. Nú var hann
strandaglópur á stjömulausu hóteli í
Moskvuborg á sjálfum aðfangadegi jóla og
nóttin helga fór í hönd.
Maður þessi var harður í hom að taka ef
því var að skipta og lét ekki hlut sinn fyrir
neinum. Hvorki lifandi né dauðum. Þess
vegna sat hann nú upp á endann í köldu
hótelherbergi með íjandsamlegu andrúmslofti
um jól. Maðurinn var ekki ánægður.
- Djöfull er kalt, maður! sagði sá litli
þegar þeir gengu frá borði og niður land-
ganginn í morgunsárið. Hann boraði hönd-
unum dýpra ofan í úlpuvasana og skrölti
eftir ganginum í flugstöðinni með húfuna
skáhalt yfir annað eyrað. Hristi höfuðið öðm
hvom og var alveg gáttaður á þessu lofts-
lagi: - Var ekki um neina hlýrri borg að
ræða til að skipta um flugvél? spurði hann
manninn og bætti við: - Djöfulsins kuldi,
maður!
- Blessaður vertu, vinur! sagði sá stóri
með vindilinn og dró að sér daunillt tóbakið:
- Eins og Lúí Armstrong sagði í Háskóla-
bíó á sínum tíma: - Enn hafið þið ekkert
séð! Hann blés frá sér römmu tóbakslofti
og hneppti þykkum frakkanum yfir ístmna:
Hagræddi hattinum og setti upp gljáandi
leðurhanska: - Maður lendir ekki í almenni-
legúm kulda fyrr en maður striplast nakinn
um Kirjálabotna með dmkknum Finnum á
þorra, vinur!
- Nakinn á þorra, maður? át litli eftir
og hryllti sig. Þeir höfðu sótt farangurinn
og stóðu á litlu torgi framan við flugstöðina
í dimmri nepjunni: - Morar Finnland ekki
í sjóðandi heitum sánaböðum og bemm stelp-
um? spurði hann og hló upp í þann stóra.
Maðurinn tók af skarið því honum gramd-
ist þessi léttúð í félögum sínum og sagði: -
Látið mig um þetta, piltar! Við þurfum leigu-
bíl til að ná utanlandsfluginu heim í tæka
tíð fyrir jólahátíðina!
- Leigubfl, maður! sagði litli og lagði frá
sér töskuna. Veifaði báðum höndum yfír höfði
sér og tónaði skæmm rómi eins og kórdreng-
ur úr Bústaðasókn: - Taxí, taxí, taxí!
Maðurinn varð argur yfír þessum látum
og sagði höstugur: - Látið mig um þetta,
piltar!
- Dollaras! sagði fyrsti rússneski hákarl-
inn sem kom á vettvang eftir skerandi ópið
frá litla kórdrengnum. Hann snaraðist út
úr gamalli Lödu með brot um þvera fram-
rúðu: - Dollaras! hélt hann áfram og leit
vongóður á ferðalangana.
Maðurinn gekk að hákarlinum og sagði
byrstur: - Stans - aðalbraut - stopp! Hann
mundaði fíngur framan í bílstjórann og hélt
áfram: - Nó dollaró, góði, nét dollaras, néra,
nix! Síðan sneri maðurinn sér að félögunum
og bætti við: - Látið mig um þetta, piltar,
ég er vanur að ferðast um svona lönd!
Ennþá var myrkt af nóttu og dagurinn
um það bil að rísa upp við dogg handan við
sofandi íbúðablokkir í langri röð. Á torginu
fómuðu sviðin tré brotnum greinum upp í
nóttina og höfðu fyrir löngu gleymt uppruna
sínum í flóru heimsins. Bogið grindverk lafði
meðfram hluta torgsins og stakar grindur
stóðu út í loftið. Maðurinn undraðist hve
margir hákarlar voru úti að harka svo árla
morguns. Fleiri Lödur dreif að og hákarlar
hópuðust að þeim félögum:
- Dollaras? spurði hákarlinn áfram á
brotnu Lödunni.
- Valútas! heimtaði annar á boginni
Volgu.
- Sígarettas? bætti sá þriðji við og sá
var fótgangandi með litla handtösku.
- Nó dollaró! sagði maðurinn pirraður.
Hann var einarður í þessu landi og ekki kom
til greina annað en borga með innlendum
gjaldmiðli. Maðurinn benti með þumalfíngri
í eigin barm og sagði þungur á brún: - Nét
dollara, nó valúta, néra sigarettas, nix, nix,
nix! Hann stakk hendinni ofan í buxnavas-
ann og dró upp vöndul af rúbluseðlum: -
Rúfles, sagði hann dræmt, röbells, rúbellerós!
- Nét valúta? spurðu hákarlarnir einum
rómi og hristu hausinn yfír svona skrítnum
viðskiptaháttum: - Nét valúta - nét taxa!
sögðu þeir svo og héldu hver sína leið. Mað-
urinn stóð eftir á torginu með fullar hendur
fjár og engan leigubfl.
- Vantar þig dollara, vinur? spurði stóri
og tíndi dollaraseðla upp úr vösunum: - Ég
er með fullan pung af krónupeningum, mað-
ur! bætti litli við og fór inná sig eftir buddunni.
- Látið mig um þetta piltar! sagði maður-
inn og bandaði hendinni við dollurum og
krónupeningum. Honum var þungt fyrir
hjartarótum því hér var tekist á um sjálf-
stæði heimsins: - Við íslendingar ættum
hvorki handrit né tvö hundruð mílna lögsögu
ef við hefðum látið undan erlendu valdi!
sagði hann og bætti við. - Ég er vanur að
ferðast um svona lönd og hef verið bæði í
Grímsbæ og Brimarhöfn!
Að svo mæltu lagði maðurinn frá sér
ferðatöskuna og hélt af stað á eftir Lödun-
um. Hákarlarnir höfðu lagt þeim í röð hand-
an við torgið og hann gekk á röðina með
Rúbluvöndulinn á lofti: - Taxí! heimtaði
maðurinn og bankaði höstugur upp á hveija
Löduna á fætur annarri: - Taxí, híravogn-
ur, taxas!!!
En allt kom fyrir ekki. Hákarlar Moskvu-
borgar báru enga virðingu fyrir rúbluseðlum:
- Taxa? spurði maðurinn lágum rómi þegar
röðin var rúmlega hálfnuð og Taxas??? bað
hann undir lokin. Hann nam loks staðar við
síðustu Löduna og hún var með brot um
þvera framrúðuna.
Maðurinn lét rúbluvöndulinn síga og
ræskti sig. Hann var þurr í kverkum og stóð
hljóður um stund andspænis hrörlegum
Lödubflnum. Svipmyndir úr íslandssögunni
flögruðu um torgið:
Maðurinn sá tár falla í móðurmold á fundi
við Kópavogslæk og Tyrkja reka grátandi
konur í skip við Eyjar. Hann sá danskan
sjóliða taka bláhvítan fána af bátsveija í
Reykjavíkurhöfn og tók því hiklaust undir
með Jóni Sigurðssyni og hrópaði af lífs og
sálar kröftum: - Vér mótmælum allir!
Maðurinn hrökk í kút við að heyra sjálfan
sig mótmæla upphátt á köldu meginlandi
og fann blóðið mjakast fram í vangana.
Hann leit í kring um sig í grárri morgunskím-
unni en Lödurnar voru famar utan ein með
brotna rúðu.
Maðurinn beið áfram á torginu og að-
fangadagur jóla hékk frosinn í andrúmsloft-
inu. Manninum var kalt. Jökulkalt. Smám
saman lyfti borgin gráum augnalokum til
hálfs og fólk á stangli silaðist áfram í hél-
aðri vímu. Stöku bíll skrölti framliðinn eftir
götunni og leitaði haltur að undankomu.
Jólin höfðu ekki ennþá verið úrskurðuð heil-
ög í landinu og dagurinn dró sig því brátt í
hlé fyrir kuldanum. Enginn maður bjó sig
undir að fagna sigri með ljósinu seinna um
kvöldið:
- Hvað er sigur? spurði mðurinn sjálfan
sig um hádegisbilið og neitaði sér um að
blása í kaun: - Og hvað er þá ósigur? Hann
þagði dágóða stund og barði ekki úr sér
hrollinn: - Hvers virði er sigur sem enginn
veit um? spurði hann aftur skjálfandi og
svipaðist um: - Hver veit um ósigur sem
aldrei spyrst út?
Maðurinn ypti öxlum og hélt áfram ein-
ræðu sinni: - Hvorki Napóleon Bónapart
né Adólf heitinn hefðu beðið ósigur í þess-
ari borg ef aðrir menn hefðu ekki átt leið
hér um til að segja frá! Hann leit aftur í
kring um sig og dró loks ályktun: - Þögnin
er hinn eini og sanni sigurvegari!
Manninum leið miklu betur eftir að hafa
uppgötvað gildi þagnarinnar. Hann leit ár-
vökull yfír torgið og herti loks upp hugann.
Sleppti takinu á seðlunum. Rúblumar féllu
rólega til jarðar og hreyfðust hægt undan
fjúkinu. Maðurinn stakk loppinn hendi í
buxnavasann og síðan í hvern vasann á
fætur öðmm en þar var enga valútu að finna.
Loks dró hann upp rifíð brottfararspjald.
Áftur húmaði að kveldi við torgið og vet-
urinn næddi um strætin í borginni. Maðurinn
velti brottfararspjaldinu á milli dofínna
fíngra og leit um öxl til félaga sinna. Þeir
vora löngu farnir burt í Lödu fyrir dollara
og krónumynt. Sömuleiðis var ferðataskan
hans horfín með allan farangurinn.
Maðurinn stakk spjaldinu aftur í vasann
og tók upp seðlaveskið. Hann gáði að banka-
seðlum en fann aðeins krítarkort með mynd
af Qalli. Maðurinn hikaði enn um stund en
tók sig loks saman í andlitinu. Gekk stirður
að Lödunni og drap létt á brotna rúðuna.
Grenihríslu var troðið í sprunguna á rúð-
unni. - Viðbúnaður þessi er líklega í tilefni
jólahátíðar í bæ! hugsaði maðurinn: - Og
þó! Skjárinn laukst upp og magurt andlit
hákarlsins leit upp undan húfunni:
- Dollaras? spurði hákarlinn vantrúaður.
- Dollaró! svaraði maðurinn hljóðlega og
rétti hákarlinum plastkortið. Hann leit í
gaupnir sér og meðtók þögult sakrament:
Islenska uppgjöf á framandi grand: - Dolla-
ras!
Hákarlinn tók við kortinu og velti því
fyrir sér. Bar það undir dauft ljósið í mæla-
borðinu og sló því nokkram sinnum utan í
stýrishjólið. Rétti síðan manninum kortið og
hristi höfuðið: - Nét dollaras, nét valútas!
- Dollaró! sagði maðurinn ráðþrota og
fann nístandi kalt umkomuleysið hvelfast
yfír sig í auðn borgarinnar. Hann rétti sigur-
vegaranum kortið og bað auðsveipur: -
Dollaras???
Hákarlinn tók aftur við krítarkortinu og
þefaði af því nokkram sinnum. Beit svo í
endann á kortinu og hrækti brotinu á göt-
una. Hann rétti manninum bitið kortið og
glotti svo glampaði á tvær gulltennur í efri
góm. Hreyfði sig í herðunum og sagði: -
Nét dollaras! Ræsti Löduna og ók álútur af
stað út í rökkrið.
Maðurinn var ekki ánægður á bakvið
óhreint linið og um gistihúsið vældi köld
frostnóttin. Herbergið var jafn óhreint og
línið svo jöfnuður ríkti á hótelinu. Krapi sat
í homum. Spegillinn á baðinu var margbrot-
inn og feit sápan var gul á litinn eins og
hrossafita. Heitt vatn kom ekki úr krananum
og kalda vatnið var rautt á litinn. Engin
handklæði. Maðurinn þorði ekki að gægjast
ofan í salemið af ótta við hið ókunna.
Honum var hugsað til félaganna tveggja
og ferðalags þeirra um borð í hlýrri flugvél-
inni í vellystingum heim á leið. Mjúkar flug-
freyjur bára fram veitingar fyrir dollara-
seðla og krónupeninga. Félagamir höfðu
væntanlega náð áfangastað fyrir stundu og
héldu nú heilög jól í faðmi fjölskyldunnar
við snarkandi arinelda. Borðíjalir svignuðu
undan kræsingum og aftansöngur einn rauf
kyrrðina. Bjöllur heimsins fylgdu hátíðinni
í bæ með djúpum klukknahljómi í fjarska.
Maðurinn hafði gengið einn um auð stræt-
in í borginni með hálf étið greiðslukort í
þijár klukkustundir. Loks fékk hann bílferð
á gistihúsið og lét fyrir nýja ullarfrakkkann
sinn. Hann greiddi fyrir óhreint herbergið
með fermingarúrinu og nýburstuðum spari-
skóm. Lét jakkafötin sín og skyrtu af hendi
fyrir þurra brauðskorpu og soðið egg í skum.
Loks tróð hann sokkunum upp í kranann til
að stöðva sírennslið í kalda vatninu rauða.
Maðurinn sat því í rúminu í nærbuxunum
einum fata. Tjöldin vora löngu horfín frá
glugganum og myrkur borgarinnar sveipaði
útsýnið. Öðra hvoru gengu snjóaél fram hjá
skjánum. Hann reyndi að láta atburði dags-
ins líða úr þreyttum beinum og dró óhreint
línið upp að höku. Hann var ekki ánægður.
Ljósin í herberginu loguðu ekki utan per-
an framan við baðdyrnar. Hún hékk eins
og snara ofan úr loftinu og varpaði daufri
birtu á bera gluggapóstana. Dragsúg lagði
meðfram hurðinni og peran bærðist í loft-
inu. Gul birtan hljóp eftir fölri gluggakist-
unni eins og sviðsljós í fjölleikahúsi.
Maðurinn sá kvikindið fyrst á miðju svið-
inu og það gekk fram á gluggakistuna eins
og hetjutenór í ópera eftir Wagner. Maður-
inn saup hveljur og honum rann kalt vatn
á milli skinns og hörands. Honum mátti þó
vera ljóst að kvikindið féll vel að umhverfi
í gistihúsinu:
- Hver þremillinn! sagði maðurinn upp-
hátt við þennan framandi gest fyrir norrænt
mannkyn: - Skrítið að þessi kvikindi hafi
aldrei numið land norður í Ballarhafí! hugs-
aði hann og sagði svo í hálfum hljóðum: -