Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Qupperneq 46

STIGUM var krækt saman á norðurhlið kastalans . Kunz KOLAGERÐARMAÐURINN Dorubel, forfaðir greinar-
von Kauffingen komst þannig inn - og síðan út sömu höfundarins, slær ræningjariddarann niður úti í skógi.
leiðmeð prinsinn.
Myndskreyting úr þýzkri bók.
Mannrán
og málagjöld
Borgin Altenburg er á brúnkolasvæði um það
bil 35 km fyrir sunnan hina kunnu kaupstefnu-
og menningarborg Leipzig og er heimsþekkt
fyrir spilaiðnað. Sögu borgarinnar má rekja
allt aftur til tímabilsins í kringum árið 800,
Sagan átti sér stað í
raunveruleikanum þegar
miðöldum var að ljúka
um miðja 15. öld.
Endursögn
eftir KARL HELMUT
BRÚCKNER-KORTSSON
þegar Slavar hófu markaðsstarfsemi á þessu
svæði í skjóli kastala, sem þá þegar hafði
verið reistur þar. Friðrik I. keisari rauðskegg-
ur (1125-90) gerði hana að ríkisborg. Oft var
Altenburg aðsetur keisara af Stauferættinni.
A þessari sögu hefí ég sérstakan áhuga,
þar sem einn forfeðra minna, Doriibel, kola-
gerðarmaður, frelsaði Albrecht Saxlandsprins
úr höndum ræningjariddarans Kunz von
Kauffungen í í Griinhainskógi í Erzgebirge.
Doriibel kolagerðarmaður hafði viðurnefnið
,járnsmiðurinn“, þar eð hann kunni til jám-
smíða og þurfti að nota viðarkolin úr brennslu-
ofninum í aflinn.
Friðrik kjörfursti af Saxlandi gefur honum
viðumefnið „Triller", af því honum tókst að
slá ræningjariddarann Kunz niður með skör-
ungi. Launin sem kolagerðarmaðurinn fékk,
var bóndabær hjá Zwickau og var hann nefnd-
ur „Triller-óðal“.
Ræningjariddarinn
Kunz von Kauffungen átti kastala við ána
Mulde og þorpin umhverfís. Hann var alinn
upp á riddaravísu, lipur í kappleikjum, djarfur
hestamaður og góð bogaskytta. Hann kunni
vel með sverð að fara, og vegna vitsmuna
og kænsku tók hann mörgum félögum sínum
fram. Kunz var aldrei sleginn til riddara.
Hann tók þátt í hemaði sem málaliðsmaður,
var með í herförinni gegn Hússitum og var
í liði Friðriks II. kjörfursta af Saxlandi, þegar
hann barðist á árunum 1446—’51 við bróður
sinn Vilhjálm III. hertoga af Thuringen og
gekk í þjónustu Nurnborgar ásamt fylgdarliði
sínu gegn Brandenborgumm.
Riddararnir lifðu mjög gjama á „reið-
mennsku" eða úr „ístaðinu" (þ.e. án þess að
fara af baki), en svo voru árásir þeirra á
þorp og kaupmannalestir kallaðar. Riddaram-
ir reyndu að ná sem vænlegustum ránsfeng
til þess að auðgast. Hnefarétturinn ákvarðaði
tilfínningu fyrir lögum og rétti.
Þegar óvinir Kunz von Kauffungen, þeir
Vilhjálmur III. hertogi og Georg von Podie-
brad, staðarhaldari og síðar konungur í Bæ-
heimi, höfðu lagt borgina Gera undir sig
1450, tóku þeir hann til fanga og fóra með
hann í Hradschinkastalann í Prag. Nokkram
mánuðum seinna var honum sleppt gegn
4.000 gullgyllina lausnargjaldi. Um þetta leyti
sættust bræðumir Friðrik II. af Saxlandi og
Vilhjálmur III. af Thuringen. Þegar Kunz
kemur að eignum sínum við ána Mulde árið
1451 er hann skuldum vafínn, eftir að hafa
þurft að kaupa sig Iausan.
Hann vænti þess, að Friðrik kjörfursti, sem
hann hafði þjónað dyggilega, launaði honum
nú loksins samkvæmt gamalli venju fyrir
veitta þjónustu. En kjörfurstinn var ekki
reiðubúinn að veðsetja eigur sínar, til þess
að greiða máia öllum ridduranum, sem höfðu
veitt honum lið sem sjálfboðaliðar í bræðra-
stríðinu.
Vonbrigði hins stolta Kunz von Kauffungen
snerust þessa vegna upp í það að reyna að
ná sér niðri á kjörfurstanum. Ásamt Dietrich,
náfrænda sínum, gerði hann áætlun um að
nema brott syni kjörfurstans, prinsana
Albrecht og Emst. Hann vann til fylgis við
sig riddarana von Mosen og von Schönfeld,
af því að þeir höfðu engar bætur fengið frá
kjörfurstanum fyrir þjónustu sína.
Kunz hafði verið kastalavörður í Altenburg
og þekkti þess vegna vel til allra staðhátta
þar. Hann lét smíða 25 m langa krókastiga,
sem urðu að vera mjög traustir, þar sem
brynjur riddaranna vora þungar. Hans
Schwalbe, eldhússveinn í Altenburg, og
smjörgerðarmaðurinn Barthel komu boðum
til Kunz um að kjörfurstinn muni hinn 6.
júlí 1455 halda með hirð sinni til Leipzig.
RIDDARARNIR lifðu gjarna á reiðmennsku, eða „úr ístaðinu“,
þ.e. án þess að fara af baki, en svo voru árásir þeirra á þorp og
kaupmannalestir kallaðar. Þetta voru ræningjar.
Trúnaðarvmur Kunz, Jorge von Schwencz,
smyglaði þá stigunum til Altenburg. Skömmu
fyrir miðnætti hinn 7. júlí hittust samsæris-
mennimir í námunda við aðsetur kjörfurstans
í Altenburg.
Stigarnir vora kræktir saman á norðurhlið
kastalans nálægt eldhúsinu og Kunz von
Kauffungen komst ásamt níu fylgdarmönnum
um miðnætti inn í vistarverar kjörfurstans.
Enda þótt þeir væra í brynjum og með hjálma
á höfði, fóru þeir furðanlega hljótt um. Áður
en þeir námu syni kjörfurstans brott úr rúm-
um sínum, lokuðu þeir svefnherbergjum kjörf-
urstafrúarinnar með járnbröndum.
Þegar ræningjamir vora horfnir með kjör-
prinsana vöknuðu konurnar, en enginn heyrði
hjálparhróp þeirra. Kjörfurstafrúin varð að
bíða sólarapprásar, þangað til hirðmenn frels-
uðu hana, en þeir höfðu fengið sér einum of
mikið neðan í því.
Á sama tíma reið Kunz með Albrecht prins,
sem var tólf ára gamall, og riddaramir von
Mosen og von Schönfeld með hinn fjórtán ára
gamla Ernst, hvorir eftir sinni leið gegnum
skóginn í suðurátt. Riddarar kjörfurstans
komu boðum til allra lénsmanna að veita
ræningjunum eftirför. Stormbjöllur glumdu,
borgarhliðum var lokað í öllu landinu og varðl-
ið í þorpunum fékk liðsauka. Settir voru verð-
ir við brýr, vöð og götur, sérstaklega við
landamærin til Bæheims. Liðsafnaður í borg-
unum hélt af stað, vopnaður sverðum, spjótum
og lásbogum og bændur héldu til skóga með
mykjukvíslar og þreskiþústir.
Riddararnir von Mosen og von Schönfeld
komust til Callenbergkastalans og fengu
óþreytta hesta hjá Dietrich von Kauffungen.
Látin var í ljós samúð með piltinum Ernst,
sem var greinilega brugðið.
Kunz hafði fjötrað Albrecht prins á drátt-
arhestinn hægra megin á vagninum og flýði
í áttina að landamæram Bæheims, eftir leið-
um sem hann þekkti vel. í skóginum við
Griinhain var áð og nestis neytt. Jorg von
Schwencz og Albrecht Adloff viku ekki frá
Albrecht, fangaða prinsinum.
í íjarska heyrðist ómur af glym stormbjall-
anna. Enginn riddaranna tók eftir því, að
kolagerðarmaður, sem var með viðarkola-
vinnslu sína í skóginum, veitti þeim athygli.
Doriibel kolagerðarmaður og fylgisveinar
umkringdu ræningjana og vora tilbúnir til
bardaga með viðarskörunga. Þeir komu boð-
um um hjálp til Libóriusar ábóta í klaustrinu
í Griinhain og fengu hana. Kunz von Kauff-
ungen og menn hans vora ofurliði bornir;
gáfust upp, og var komið fyrir í fangelsist-
umi klaustursins. Munkamir tóku son furst-
ans að sér, en hann var uppgefínn eftir fjórt-
án tíma reið.
Riddaramir von Mosen og von Schönfeld
lentu ásamt mönnum sínum í handalögmáli
á flóttanum. Þeir flýðu með Ernst prins inn
í þéttan skóginn kenndan við Hartenstein og
ákváðu að leynast í Djöflaholunni, gamalli
jámnámu við Knoblochberg. Þegar mat-
arbirgðir þraut var öll von úti um frekari
flótta. Yfíramtmanni kjörfurstans í höllinni
Hartenstein við fljótið Mulde vora settir úr-
slitakostir; gegn griðum verði prinsinum
sleppt, annars verði hann tekinn af lífi.
Eftir að Friedrich von Schönfeld hafði svar-
ið við aðalsheiður sinn að sýna vægð, var
farið með prinsinn í höllina í Hartenstein og
ræningjariddaramir von Mosen og von Schön-
feld komust undan til Bæheims.
Á sama tíma var búið að hlekkja Kunz von
Kauffungen í dýflissunni í borginni Freiberg.
Friðrik kjörfursti af Saxlandi vildi að sem
fyrst yrði dæmt í málinu. Fyrir drottinssvik
var engin miskunn sýnd. Þar sem Kunz hafði
aldrei verið sleginn til riddara, dæmdu borgar-
stjórinn og hinir ellefu borgaralegu ráðsherr-
ar hann til dauða og skyldi hann hálshögg-
vinn með sverði. Klukkan fjögur síðdegis hinn
14. júlí 1455 fékk Kunz von Kauffungen,
krúnurakaður og í hvítu klæði dauðadæmdra,
síðustu smumingu. Á markaðstorginu höfðu
margir forvitnir áhorfendur safnast saman.
Liðssveitir kjörfurstans stóðu vörð um silfur-
borgina Freiberg. Jungherrann virtist rólegur
og spennti greipar til bænar. Eins og venja
er bað böðullinn afbrotamanninn fyrirgefn-
ingar. Yfír innganginum í ráðhúsið í Freiberg
gat að líta áletrunina: Þú ert í öllu einskis
nýtur, ef þú þjónar honum ekki.
Dietrich von Kauffungen var hálshöggvinn
hin 31. júlí 1455 í Altenburg. Eldhússveinninn
Hans Schwalbe var hinn 28. júlí klipinn gló-
andi töngum og síðan bútaður í sundur, smjör-
gerðarmaðurinn Bathel múraður inni lifandi.
Aður en síðasti steinninn var settur í vegg-
inn, fékk hann sem huggun eitt brauð og
hníf. I marga daga heyrðist, að hann krafsaði
í vegginn. Vopnasveinninn Jorge von
Schwencz var hengdur. Aðrir samsærismenn
flýðu til útlanda.
Kjörfurstinn lagði allar eignir Kunz von
Kauffungen undir sig. Allir karlmenn Kauff-
ungen-fjölskyldunnar sóra þess eið 7.11.1455
í Grimma að hefna, en það er önnur saga.
Höfundur er fyrrverandi héraðsdýralæknir á
Hellu.
46