Vísir - 01.07.1978, Blaðsíða 10

10
Laugardagur 1. júli 1978
VISIR
m
utgefandi: Reykjaprenth/f
Framkvæmdarstjóri: DavióGuömundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson ábm.
Olafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta: Guðmund
ur Pétursson. Umsjón með helgarblaði: Árni Þórarinsson. Blaðamenn: Berglind
Asgeirsdóttir, Edda Andrésdóttir, Elias Snæland Jóns’son, Guðjón Arngrimsson,
Jón Einar Guðjónsson, Jónina Mikaelsdóttir, Katrin Pálsdóttir, Kjartan Stefáns-
son, Oli Tynes, Sæmundur Guðvinsson, Iþrottir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L.
Pálsson. Ljósmyndir: Björgvin Pálsson, Jens Alexandersson. utlitog hönnun: Jón
Oskar Hafsteinsson, Magnús Olafsson.
Auglysinga- og sölustjóri: Páll Stefánssor
1 Dreifingarstjori: Sigurður R. Pétursson
Auglysingar og skrifstofur: Siðumúla 8
simar 86611 og 83260
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4 simi 86611
Ritstjorn: Siðumúla 14 simi 86611 7 linur
Askriftargjald er kr. 2000 á mánuði innanlands.
Verð i lausasölu
kr. 100 eintakið.
Þingmenn þrýstihópanna
Fyrir skömmu var hér á ferð
þekktur hollenskur hagfræð-
ingur, Pieter de Wolff, ásamt
hópi hollenskra hagfræði-
stúdenta, sem hingað komu
þeirra erinda að skoða íslenska
verðbólguþjóðfélagið. I samtali
Vísis við þennan kunna hagfræð-
ing koma fram ýmsar eftir-
tektarverðar athugasemdir um
efnahagsmál og pólitík á (slandi.
Eitt af því sem kom Pieter de
Wolff spánskt fyrir sjónir var
áhrifaleysi ríkisstjórnarinnar.
Hann lýsti undrun sinni á því,
hversu ríkisstjórnin virtist hafa
litla möguleika á því að grípa inn
í þegar vandi steðjaði að í efna-
hagsmálum. Þrýstihópar eru alls
staðar til, sagði hann, en það er
ekki unnt að hlusta á þá, þegar
aðgerða er þörf.
Ugglaust er það rétt, að ríkis-
stjórnir hér á landi hafa orðið
óeðlilega lítil áhrif. Orsakirnar
erueinsog endranær af margvis-
legum toga spunnar. En í þessu
sambandi er rétt að hafa í huga,
að þingmenn hafa fremur litið á
sig sem hluta af valdakerfi
þrýstihópanna en sem löggjafar-
aðila. Fráfarandi ríkisstjórn
varð t.d. tvívegis að falla frá
niðurskuröaráformum í ríkis-
f jármálum vegna þess að hennar
eigin stuðningsmenn á þingi töldu
mikilvægara að standa vörð um
hagsmuni þrýstihópanna en
stuðla að hallalausum ríkis-
rekstri og viðnámi gegn verð-
bólgu.
Þessar aðstæður hafa m.a.
gert það að verkum, að ríkis-
stjórnir hafa ekki í raun og veru
það áhrifavald, sem nauðsynlegt
er eigi að höggva að rótum verð-
bólgumeinsemdarinnar. Að
undanförnu hefur fráfarandi
rikisstjórn verið gagnrýnd með
slagorðum um kauprán fyrir að
grípa inn í gerða kjarasamninga.
Hið raunverulega gagnrýnis-
ef ni á ríkisstjórnina er þó það, að
hún greip allt of seint inn í þessa
samninga. Þegar þeir voru gerð-
ir fyrir ári var öllum Ijóst,
hvernig fara myndi, bæði stjórn-
völdum og aðilum vinnu-
markaðarins. Ríkisstjórnin átti
þá þegar að skerast í leikinn eins
og margsinnis var bent á i þessu
blaði. Ensennilega erþaðrétt, að
stjórnin hefur einfaldlega ekki
haft áhrifavald til þess.
Pieter de Wolf f bendir einnig á
það í Vísisviðtalinu að það sé
grundvallaratriði að efla Verð-
jöfnunarsjóð fiskiðnaðarins. Ef
það yrði ekki gert myndi stef na i
algjört óefni. Það er ógerlegt
fyrir erlenda hagfræðinga að
átta sig á því, hvers vegna greitt
er úr Verðjöf nunarsjóði fisk-
iðnaðarins á islandi, þegar verð-
lag erlendis er í hámarki.
Ástæðan er einfaldlega sú, að
st jórnmálamenn hafa tekið
hagsmunagæslu í þágu þrýsti-
hópanna fram yfir þá gömlu
góðu skyldu að sinna almennri
efnahagsstjórn. Lúðvík Jóseps-
son hóf árið 1971 að nota Verð-
jöf nunarsjóð f iskiðnaðarins í því
skyni að styrkja fiskiðnaðinn til
að rísa undir innlendum launa- og
f iskverðshækkunum.
Fráfarandi ríkisstjórn hafði
aldrei áhrifavald til þess að grípa
þarna inn í því skyni að beita
mætti sjóðnum til sveiflujöfn-
unar vegna verðbreytinga
erlendis. Það var fyrst eftir að
Vísir fór að skrifa um þetta efni
siðastliðið haust að stjórnmála-
f lokkarnir fóru að gefa sjóðnum
gaum á ný í almennum yfirlýs-
ingum, en fram til þessa hefur
enginn þeirra lýst áhuga á raun-
verulegum breytingum.
I sjálfu sér á efnahagsstarf-
semin að geta gengið þannig
fyrir sig, að ríkisstjórnir þurfi
sem minnst afskipti að hafa. En
við vissar aðstæður er nauðsyn-
legt að gripa í taumana. Þegar
fjárfesting er orðin óeðlilega
mikil verða stjórnvöld að beita
áhrifum sinum til þess að snúa
þróuninni við.
Hér hafa ríkisstjórnir á hinn
bóginn talið það til aðalsmerkja
sinna að koma fjárfestingu úr
böndunum. Það er fyrst á allra
siðustu mánuðum, að það sjónar-
mið fær almenna viðurkenningu,
að ríkisstjórnir geti unnið sér það
til ágætis að draga úr fjárfest-
ingu. í kosningabaráttunni voru
þó einstaka stjórnmálamenn að
gorta yfir því að hafa í siðustu
rikisstjórn verið upphaf smenn að
því f járfestingaræði, sem er ein
meginrót verðbólgumeinsemdar-
innar.
Það er ekki nema von að þessar
aðstæður komi kunnum
erlendum hagfræðingum spánskt
fyrirsjónir. En þóað íslendingar
vilji vera svolitlir sveitamenn má
eigi að síður gera svolítið meiri
kröfur til stjórnmálamanna en
gert hefur verið og þær fyrst og
fremst, að þeir hætti að líta á
sjálfa sig sem hagsmunagæslu-
menn fyrir þrýstihópa.
Þegar orðin taka völdin
Það var einhvern rigningar-
daginn á milli kosninga. Bar-
áttuglöð borgarstjórnarand-
staöa óvænt orðin borgarstjórn
og farin að velta fyrir sér hvort
borgarbúar heföu efni á því að
kosningaloforðin yröu efnd.
Vindhanar höfðu vart stöðvast
þegar þeir tóku að bærast á ný
og boða aðra og stormasamari
umferö meö enn stærri oröum.
Þar sem áöur voru vegfarendur
voru nú kommar, íhaldsmenn
og kratar. Hver maður meö sins
flokks tölur upp á vasann, sem
hjálpuöu honum að sanna svart
á hvitu það sem hann fann að
var rétt. Menn mættu hvor öðr-
um á götu með árásargreinar
dagblaðanna klingjandi i eyrun-
um og báöu vorboðann ljúfa
vera svo vænan hinkra ofboðlit-
iö við á meðan fullorðna fólkiö
fjallaöi um alvöru lifsins. Já,
þaö var sem sagl þennan dag að
ég gekk fram á strákana.
Þeir voru ekta. Sennilega ekki
búnir að fylla fyrsta tuginn,
annar i gegnvotum strigaskóm
og blautum gallabuxum sem
drógust meö jörðinni, stuttur og
snaggaralegur með ljóst, rytju-
legt hár.Hinn i vaöstigvélum,
teygöari allur og hjáróma.
Þarna stóðu þeir við Tjörnina, á
horni Vonarstrætis og Tjarnar-
götu, höfðu lagt ræfilsleg hjólin
á jörðina og þóttust vera að gefa
öndunum. Þeir fleygðu brauð-
molunum langt út á vatnið með
kæruleysislegri sveiflu og
horföu sjaldnast á eftir þeim
lenda á gárunum. Það er að
segja: Þeir höföu auövitað enga
brauðmola, en þaö gerði ekkert
til, þvi aö endurnar húktu allar
undir brúnni við hinn Tjarnar-
endann.
Af einhverri ástæðu, sem ég
skynjaði ekki þá, langaði mig
allt i einu svo mikið að tala við
þessa ókunnugu strákpatta. Ég
gekk til þess langa, sem sneri
sér við, en hinn virtist ekkert
taka eftir mér.
Sá langi virti mig rólega fyrir
sér.
— Gefðu þessari horuðu
þarna, sagði ég. Hún fær ekkert.
Þá leit sá stutti á félaga sinn
og sagði:
— Haltu áfram og vertu ekki
að skipta þér aö svona
kapitalismum.
Þögn, svo brosti ég og spurði.
— Af hverju er ég kapital-
ismi?
Nú leit hann á mig, skoöaði
mig niöur úr og sagöi svo blátt
áfram:
— Af þvi að þú ert að skipta
þér af þvi sem þér kemur ekki
Texti: Hallgrímur H. Helgason
við. Svo hélt hann áfram að gefa
öndunum.
Þetta fannst mér athyglisverð
skýring. Ég settist hjá þeim,
þrátt fyrir augngotur þess
stutta og tvistigandi vandræða-
leik þess langa.
Þögn.
— Hvað sagði mamma þin
þegar hún sá peysuna? spurði
sá stutti loks.
— Hún varð alveg snartjúll-
uð. Grenjaði eins og brjálað
ihald.
— Er hún ekki algjör komm-
onismi viö þig þegar þú ferð
svona með föt?
Nú gat ég ekki stillt mig:
— Af Jiverju segirðu að
mamma hans sé kommonismi?
Hann leit á mig með sömu
fyrirlitningu og fyrr og sagði
svo, eins og það lægi i augum
uppi:
— Það sést.
Aftur var ég mát, en sá stutti
flýtti sér að segja:
— Samt er hún ekki eins fer-
leg og mamma hans Svenna?
Þögn.
— Svenni, sagöi hinn. Hann er
nú með verðbólgu i hausnum.
Veistu hvað hann sagöi um dag-
inn? Hann sagði að þaö héti
lifs gæfikapphlaup.
— Vá. — En hvað heitir það?
— Lifs gæðakapphlaup.
— Vá. Hann sneri sér aö mér:
— Hann er asni. Strákur sem
við þekkjum.
Hvað segiröu, sagði ég, en gaf
asnanum ágætiseinkunn i hug-
anum fyrir mismælið.
Þeir héldu áfram að gefa
imynduðum öndum imyndað
brauð. Yfir þeirri tilgangslausu
athöfn töluðu þeir svo allan tim-
ann með orðum eins og „auð-
vaid” „frúuð” (Sá stutti sagði
að mamma sin væri allt of frúuð
en ætlaði sennilega að segja
„þrúguð”.) og „borgaralegur”.
Þeir klesstu þessum orðum á
hvað sem var, og satt að segja
hafði ég aldrei heyrt aðra eins
þvælu á ævinni. Loks gat ég ekki
stillt mig um að kima:
— Þið eruö nú meiri karlarn-
ir. Talið þið alltaf svona saman
með orðum sem þýða ekki
neitt?
— Þýða ekki neitt? át sá stutti
hneykslaður eftir mér.
Ég leit á hann og áttaöi mig.
Auðvitað þýddu orðin eitthvað.
Þau höfðu bara einhverja allt
aðra merkingu en hjá okkur
hinum.
— Ég meina, þiö getið ekki
notað orð án þess að vita hvað
þau þýða i raun og veru. Svona
orð eins og borgaralegur...
— Hvað þýðir það þá i raun og
veru?
— Borgaralegur? Þaö þýðir...
Það er svona þegar maður... Ja,
það er kannski svolitið erfitt að
útskýra það...
— Svo stóð ég þarna fyrir
framan fjögur einlæg augu og
óskaði mér niður úr jörðinni.
Þegar nöf nin taka völdin.
Næstu daga, á meðan ég
hlustaði á ákafan málflutning
stjórnmálaflokkanna, varö mér
oft hugsað til þessara tveggja
stráka, og ég velti þvi sisvona
fyrir mér, hvort þeir ættu nokk-
urn tima eftir að komast að þvi
hvað þau „þýddu i raun og
veru” þessi orð, sem þeir höfðu
bara gefið eigin merkingu með
fullri sálarró. Að sjálfsögðu
myndu þeir alltaf halda áfram
aö nota þessi orð i málflutningi
sinum, þó að þeir veltu i raun al-
drei fyrir sér inntaki þeirra, —
hvort sem þeir yrðu vörubil-