Vísir - 01.07.1978, Blaðsíða 17

Vísir - 01.07.1978, Blaðsíða 17
16 „Mál sem ég Hef ekki gert upp við mig í/Blessaóur vertu ég er alveg áhugalaus", sagði Jón Sigurðsson forstjóri Járnblendiverksmiðjunnar þegar ég spurði hvaða áhugamál hann ætti utan starfsins. En það kom fljótt í Ijós að Jón hafði áhuga á mörgu. Hann ræðir af hreinskilni um „embættismannavaldið", stjórnmál og fleira. Jón starfaði hjá ríkinu í nærri 20 ár og gegndi þar trúnaðarstörfum. A árunum 1974-1976 var hann i Washington þar sem hann sat í stjórn Alþjóðabank- ans, en þegar hann lét af störfum hjá ríkinu var hann ráðuneytisstjóri í f jármálaráðuneytinu. , ,Ég byrjaöi hjá rikinu strax og ég lauk embættisprófi í lögum haustiö 1958 og þá sem fulltrúi i atvinnumálaráöurieytinu. Þetta var dálitiö sérstakur timi eins og þú getur fariö nærri, svona i lok vinstri stjórnarinnar og aödrag- andinn aö þessu var dálitiö skemmtilegur. Ungur lögfræö- ingur sem haföi unniö þarna fékk boö um aö gerast sparisjóösstjóri i Hafnarfiröi. Þegar ráöuneytisstjórinn, sem þá var Gunnlaugur E. Briem frétti af þessu bað hann lögfræð- inginn unga aö finna einhvern i staöinn fyrir sig. Trúlega hefi ég fengiö þessa vinnu út á þaö aö vera algjört pólitiskt viörini eins og ég er raunar enn. Þaö gat náttúrlega ekki gengiö undir vinstri stjórninni aö þarna kæmi inn annar ihaldsmaöur og hefur sjálfsagt þótt nóg að hafa haft Matthias Á.Mathiesen þarna inn- an dyra. Þetta var mjög fróöleg reynsla fyrir ungan mann aö koma inn i atvinnumálaráöuneytiö. Þarna var svo margs konar starfsemi og get ég nefnt aö þar voru öll land- búnaöarmál, sjávarútvegsmál, allar rannsóknir i þágu atvinnu- veganna og öll orkumálin. Sem sagt mjögstórirmálaflokkarsem gáfu manni tækifæri til aö kynn- ast breiöu sviöi af þvi sem rikiö var aö fást viö. Þar fyrir utan er Gunnlaugur einstök manneskja meö mjög trausta embættismannsreynslu, sem verömætt var aö kynnast.” Embættismannavaldið — Nú vilja margir halda þvi fram og þar á meöal sumir þing- menn, aö embættismenn dragi úr völdum Alþingis. Er þetta rétt? „Það er þetta eilifa snakk um embættismannavaldiö. Þetta er bara þjóösaga sem hefur veriö búin til og þá til aö reyna aö skýra hluti sem hafa farið miður en til var ætlast. Ég hef aldrei kynnst þessu embættismænnavaldi sem margir stiórnmálamenn vilja vera láta. 1 minum huga er þessi umræöa miklu meiri gagnrýni á stjórnmálamenn en nokkuö annað. Meö þessu er verið aö halda þvifram, að þeir menn sem valdir eru til hinnar pólitisku for- ystu hafi hana ekki meö höndum. Væri þaö svo, væri ekki viö neinn aö sakast nema þá sjálfa.” — Embættismenn móta sem sagt ekki stefnuna? „Sannleikurinn er sá, aö það embættismannakerfi sem ég þekki til er óskaplega loyalt gagnvart þeirri pólitisku stefnu sem ráðherra markar. Þeir em- bættismenn sem ég þekki kæra sig ekkert um aö þurfa aö standa 1 þvi aö marka pólitiska stefnu. Þeir lita svo á aö þaö sé verkefni stjórnmálamanna og vilja láta þaö gerast svo. Hins vegar eru þess æði mörg dæmi, aö embættismönnum er ætlaö aö leysa af hendi ýmis verk eins og undirbúning laga, samningu frumvarpa og hvaö- eina af því tagi án þess aö hin pólitiska stefna sé mörkuö. Þá er kannski beðið um aö koma meö einhverja kosti, valkosti. óskin um valkosti er yfirleitt byggö á þvi aö hin pólitiska for- ysta hefur ekki gert upp við sig hvaö hún vill. Þar af leiöandi kunna aö vera dæmi þess aö embættismenn beinlinis neyöist til að semja frá grunni eitthvað sem hægt er aö kalla pólitiska stefnu á ákveönu sviði. En þaö hefur þá frekastoröiö til af þess- ariástæöusemégnefndi: Stefnan frá hinni pólitisku forystu er ekki til eöa hún er ekki nógu mótuð. Þaö er lika önnur skýring á þessu. Hin pólitiska forysta ætlar að ná svo mörgum markmiðum i einu aö þau rima ekki saman. Út úr þvi' koma klúðurslausnir. m _ Laugardagur 1. júli 1978 VISIR Viö samningu laga er ætlunin aö ná einhverju markmiöi. Þá á til dæmis aö skattleggja einhver ja ákveðna tegund af tekj- um. Þá uppgötva menn aö skatt- byröin lendir á einhverjum sem ekki má iþyngja og þá þarf að fara aö búa til undantekningar á undantekningu ofan. Tilgangurinn meö þvi sem ver- iö var aö gera var óskýr og þegar löggjöfin er loksins mótuö þá er hún orðin alltof flókin svo að stjórnmálamenn upptil hópa eiga erfitt meö aö átta sig á henni. Enn eitt fyrirbæriö elur á þessu umtali um embættismanna- valdið. Löghafa veriö sett og lög- skýring og venjur til fram- kvæmdar þeim hafa veriö mótaö- ar. Þá réynir stjórnmálamaöur aö reka erindi atkvæöis slns og sættir sig illa viö, aö yfir þaö gangi þaö sama og aöra borgara. Þaö, aöembættismaöurinn reynir aö framkvæma lögin sem þing- maöurinn hefur sjálfur sett er fellt undir embættismannavald- iö” — Eru stjórnmálamenn þá starfi sinu vaxnir? „Það er náttúrlega augljóst mál, aö inn I raöir pólitiskrar forystu, en þar á ég viö frambjóð-j endur til þings og sveitarstjórna lenda. menn sem hafa litið til þess. Þaö á við um allar starfs- greinar. Þaö er ekkert neins staöar I aö- feröum stjórnmálaflokkanna viö aö velja sina forystumenn eða frambjóöendur sem tryggir aö þeir einir séu þar valdir til forystu sem hafi til þess raun- verulega reynslu og þekkingu. Ekki sist núna eftir aö komin eru upp prófkjör þá veljast þeir einatt til þess arna sem eru harö- drægir viö að veröa sér úti um at- kvæöi. En þaö er ekki þar meö sagt aö þeir hinir sömu hafi þá reynslu, þekkingu og þaö innsæi sem þarf til aö vera góöur stjórnmálamaður.” Hagsýslustjóri Stjórnmálin eiga eftir að koma oftar við sögu i þessu viðtali þótt báöir séum við Jón ópólitiskir. Aöur en lengra er haldiö er rétt aö stíkla á stóru um embættisferil Jóns Sigurössonar hjá rflúnu. Þegar hann var búinn að vera fimm ár fufltrúi i atvinnumála- ráðuneytinu fór Jón tíl Banda- rikjanna til framhaldsnáms. Þar lagði hann stund á almenna opin- bera stjórnsýslu meö fjármál sér- staklega í huga. Nokkru eftir hann kom heim aftur fór Jón aö vinna sem sér- stakur ráöunautur rikisstjórnar- innar viö ýmsar umbætur i rekstri rikisins. Ariö 1966 tók hann viö starfi sem búiö var til i þeim ölgangi aö annast fjárlaga- setningu og umbætur I rikis- rekstrinum og kallast hagsýslu- stjóraembættið. Jón er spuröur nánar út i þaö: „Þetta hangir saman viö þaö, aö í tiö Gunnars Thoroddsen sem fjármálaráðherra var samið mjög merkt frumvarp um gerö rikisreiknings og fjárlaga, en þaö var þá ekki flutt á þingi. Þegar Magnús Jónsson kemur þá gengurhann i þaö aö þessi lög séu sett. Þetta er geysileg fram- för og umbætur i allri meöferð fjármála rikisins aö þvi er tekur tíl fjárlagagerðar og rflcisreikn- ings og þeirra upplýsinga sem þar eru lagðar fyrir Alþingi. Mitt fyrsta verk I þessu starfi auk þess aö vinna aö gerö fjárlagafrumvarps árið 1967, var aö framkvæma þessi lög aö þvi er tekur tíl fjárlaganna. Þá voru fjárlögin fyrir 1968 umsteypt i hiö nýja form sem er ekki einungis formbreyting heldur lika stór- kostleg efnisbreyting. Fyrir þann tima var mjög stór hluti þess sem rflciö var að fást viö utan við fjárlögin. 1 raun og veru var Alþingi aldrei gerö grein fyrir þessu hvorki fyrirfram né eftirá. Heldur var þetta utangarna, eftir hinum og þessum lögum sem i gildi voru á hverjum tima. Þar má nefna sem dæmi alla þessa mörkuðu tekjustofna og fjöld» margar stofnanir voru ekki inni á fjárlögum. Núvar þetta tekiö og sett undir einn hatt, ein fjárlög sem eru kynnt og lögö fyrir i einu lagi. Sannleikurinn er hins vegar sá, m _ ___ VISIR Laugardagur 1. júli 1978 VIÐ HOFUM ÚR MIKLU AÐ SPILA • • EN FORUM ALVEG DÆMALAUST ILLA MED ÞAÐ — Rœtt við Jón Sigurðsson forstjóra Yiðtal: Sœmundur Guðvinsson Myndir:Jens Alexandersson og Gunnar V. Andrésson aö Alþingi hefur ekki notaö sér þá möguleika til aö stjórna fjármál- unum sem fjárlögin og rfkisreikn- ingurinn bjóöa uppá. Fjárlögin sjálf eru veigamesta stefnuákvöröun Alþingis ár hvert, en þau fá ekki þá meðferö I þing- inu sem slikri ákvöröun hæfir, þótt f járveitinganefnd vinni feiknastarf viö aö yfirfara fjárlagabeiðnir. Þvi hefur viljaö brenna viö, aö fjárlögin væru fremur afgreidd en sett sem raunveruleg stefnumótun til eins árs. Svo hafa menn verið aö hræra i þeim ýmist meö nýjum útgjaldaáformum eöa niöur- skuröi langt fram á fjárlagaáriö. A siðasta ári var lánsfjáráætl- unin tekin inn i fjárlagasetning- una. Þaö er aö minu mati heilmikiö framfaraskref I þá átt aö gera þetta aö raunverulegri ákvöröun Alþingis sem horfir þá á afla f jármuni sem rikiö hefur til ráöstöfunar og ráöstafar þeim meö tílteknum hætti eins og það vill. Þykjustumeðferð Siöankemurhinhliöin á málinu og hún er sú að þaö er engu likara en Alþingi sé nákvæmlega sama um hvaö veröur um þessa fjármuni á eftir. Rikisreikningur- inn er ekki notaöur. Hann fær baraeinhverja formlega þykjust- umeðferö i þinginu. Þetta er nú einu sinni skráningin á þvi,eins og nú standa sakir,hvaö gert hefur veriö viö 150 milljaröa yfir áriö'' — Það cr sem sagt samþykkt aö láta fé 1 hitt ogþetta en ekki fylgst með hvernig það er notaö? „Einmitt, og ekki einu sinni hvaö fæst fyrir það. Stofnun fær ákveðna peninga til að vinna að ákveönu verkefni og i raun og veru liggur þaö aldrei ljóst fyrir hvorthún gerir helminginn af því sem hennier ætlað. Það er kanski spurt hvort allir peningarnir hafi verið notaöir enekki um verkefn- ið sem hún leysti af hendi. Aö visu eru undantekningar að verða frá þessu en það er langt frá þvi að þessi tæki sem smiðuö voru til aö hafa tök á rikis- fjármálunum séu notuð með virk- um hætti af hálfu Alþingis! — Það vantar sem sagt eftirlit stjórnmálamanna? „Auðvitað eiga embættismenn að vinna undir eftirliti stjórnmálamanna sem aftur á mótí eiga aðmarka stefnuna eins og áður er komið fram. En þú varst áðan aö spyrja hvort stjórnmálamenn væru starfi sinu vaxnir. Það er óskaplega oft sem þeir eru aðfástviðhluti sem íeölisinu eru ekki stjórnmálaleg stefnuatr- iði. Oft og einatt eru þeir að eltast við hluti sem eru framkvæmda- Jón Sigurðsson og eiginkona hans, Bergljót Jónatansdóttir á heimili sinu. Þau eiga þrjú börn á aldrinum 16-19 ára,er voru út um hvippinn og hvappinn þegar myndin var tekin en hundarnir Snotra og Flosi voru heima. Ég hef ekki átt samleið með neinum stjórnmálaflokki atriði. Þá er búið að hafa hlut- verkaskipti. Við höfum mjög glöggt dæmi um þetta i Reykjavflc. Þar viröist nú gengiðskrefilengra inn á þann veg að embættismönnum er ekki treyst heldur eru settar upp nefndir hinna lýðkjörnu til aö passa upp á embættismennina. Þeir eru meira og minna uppteknir aö mata I þessar nefnd- ir i staö þess aö stjórna þeim rekstri sem þeir eiga aö standa fyrir. Þetta hefur gengiö lengra hjá Reykjavflcurborg en hjá rflcinu þótt þar sé það lika alþekkt. Viö sjáum þaö á öllum þessum þing- kjörnu nefndum, stjórnum og ráöum. 1 staö þess aö marka stefnu i fjárlögum og lögum og láta em- bættismenn framkvæma hana undir eftirliti þings og rflcisstjórn- ar, eru kjörnar nefndir og ráö viös vegar i rikisrekstrinum.” Sögulegt bréf Þegar launadeila starfsmanna rflcis og bæja og viösemjenda þeirra stóð sem hæst á siöasta hausti reit Jón Sigurösson opiö bréf I dagblöö um stöðu i samningamálum BSRB og væntanlega atkvæöagreiðslu um tillögu sáttanefndar. Þetta var rétt í þann mund sem Jón var aö láta af störfum sem ráöuneytisstjóri f jármálaráöu- neytisins og ýmsir urðu miöur sín af æsingi þegar þeirlásubréfiö og margir urðu til aö vaða fram á ritvöllinn og úthúöa höfundi þess. — Hvað olii þvi aö þú skrifaöir þetta opna bréf? Þetta bréf var umdeilt og þaö má deila um hvort var nokkur glæta I að skrifa þaö<fyrir nú utan aö þaö var samiö i miklum lýti. Frumástæöa þess aö ég skrifaöi bréfiö var aö mér fannst sá áróö- ur og sú umræöa semfram fór um þetta mál vera svo gjörsamlega einlit, aö þaö yröi aö koma fram einhvert málefnalegt mótspil. Þaö var alveg sama hvert litiö var, þaö voru blööin, þaö var út- varpið og sjónvarpiö. Þaö var sami söngurinn allstaöar, eins og viö byggjum undir ráöstjórn. Hvort sem heföi átt aö birta bréfiö eða ekki, er eftir á fróölegt aö skoöa, að allt efni bréfsins stóðstnema eitt atriði. Þaö var aö rikisstjórnin bauö fram miklu meiri launahækkun eftir aö sátta- tillagan var felld, en áöur en verkfalliö hófst, heldur en mér haföi dottiö i hug aö hún myndi gera. Þaö aö þvi var lika synjaö gefur til kynna aö menn voru ekki fyrst og fremst aö hugsa um kjarabætur heldur verkfall.” — Attu við aö það hafi veriö pólitisk ákvörðun að fara I verk- fall? „Ég veit það ekki. Röcisstarfs- menn voru orönir á eftir, þaö er klárt, og samstaöan oröin mjög sterk. Arangurinn gataldrei oröiö mikill umfram þaö sem boöið var fyrir verkfafl eins og sést af þvi, aö ekki er enn kominn sá timi á árinu 1978 að þeir, sem fóru i verkfalliö séu jafnsettir og þeir væru ef þeir heföu gengiö aö sáttatillögunni. Samningstiminn endist ekki til aö þeir veröi jafnsettir og heföi boði rikisins veriö tekiö þegar þaö kom fram,rétt áöur en verkfalliö hófst. Viö skulum bera saman oliu- samningana frægu okkar Krist- jáns Thorlacius og Co sem geröir voru i tiö vinstri stjórnar. Viö skulum bera saman afstöðuna sem lýsti sér i þeim samningum og þá afstööu sem lýsti sér i þessu verkfalli i fyrra. Þvi er ekki saman aö jafna. Glöggt dæmi um efnahagslega ábyrga afstööu verkalýösforystu til samninga eru oliusamningarn- ir 1973. Siöan lét verkalýösforyst- an, þaö er Alþýöusambandjö, Morgunblaöiö egna sig upp i aö gerakröfurútyfir alla skynsemi i febrúarsamningunum 1974. Þar meðvar alltkomiöúr böndunum, ekki bara fyrir vinstri stjórninni heldur allri pólitik siöan og öllum nema veröbólgubröskurunum til stórtjóns. Þetta var upphafið aö þessari vitleysu allri saman I efnahags- málunum sem viö sitjum uppi meö. En það er athyglisvert aö þessi ábyrga afstaöa BSRB var sýnd gagnvart vinstri stjórn.” Nýjar valdastofnanir Hér erum viö komnir aö þeirri spurningu sem margir velta fyrir sér og þaö er spurningin um hver jir það eru sem raunverulega ráöa i þjóögélaginu þegar allt kemur til afls. Ef til dæmis fjöl- mennum launþegasamtökum er beitt fyrir einhvern póiitiskan c>

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.